کودکان
کدام سی‌دی‌های مربوط به آموزش دین به صورت ساده برای کودکان و نوجوانان مفید می‌باشد؟
یکی از راههای موفقیت در آموزش مسایل دینی به کودکان و نوجوانان استفاده کردن از وسایل آموزشی روز و بیان مفاهیم دینی در قالبهای جذاب و روان است. استفاده از تلویزیون، فیلمهای سینمایی، برنامه‌های انیمیشنی و سی‌دی‌ها برای رساندن پیامهای مورد نظر به خصوص ترویج فرهنگ بیگانه در میان کودکان و نوجوانان از اهداف اساسی دشمنان انقلاب و اسلام است. کودکان هر روز بیش از دو ساعت وقت خود را صرف برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند و تا اواخر دوران کودکی این میزان رو به افزایش است. مشاهدة برنامه‌های تصویری بر موارد زیر تأثیر می‌گذارد: وضعیت فیزیکی و جسمانی، تکالیف مدرسه، روابط خانوادگی، عقاید، کسب دانش، طرز تلقی و برخورد با دیگران، ارزشها، رفتار، صحبت کردن، و سبک‌های زندگی. یکی از علل موفقیت تأثیرگذاری تلویزیون و فیلم سینمایی و CD، سمعی و بصری بودن آنها ست و از این رو با سایر وسایل ارتباط جمعی تفاوت بسیار دارند، امّا از نظر محتوا با دیگر وسایل ارتباط جمعی تفاوت چندانی ندارد.[1] پیشوایان اسلام برای آموزش دیگران در بعضی موارد از جنبة سمعی و بصری کردن پیامهای خود استفاده نموده‌اند. پیامبر گرامی اسلام خود اعمال حج را انجام می‌دادند و می‌فرموند شما مناسک حج را این گونه که من انجام می‌دهم انجام دهید. در روایتی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله خطی مستقیم رسم کرده، آن را راه حق نامید و سپس خطوط انحراف از راه حق را به طرف راست و چپ کشیده و فرموده: این راه انحراف (شیطانی) است که از حق منحرف شده است. آن حضرت سپس آیه 153 سوره انعام را تلاوت فرمودند: (و انّ هذا صراطی مستقیماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله) بدرستی که راه من (خدای تعالی) مستقیم است، پس از آن تبعیت کنید و راههای دیگر را دنبال نکنید که از حق منحرف می‌شوید.[2] استفاده از ابزار تصویری در برنامه‌های آموزشی بستگی به این دارد که پیامها چگونه برای کودکان و نوجوانان تنظیم شده باشد برای استفاده از این ابزار توجه به چند نکته ضروری می‌باشد. 1. در نظر گرفتن سطح شناختی کودکان و نوجوانان کودکان به طور کلی اطلاعاتی را به یاد می‌آروند که به شکل بصری ارایه شده و با حرکات و صداهای زیاد توأم باشد، این گونه نمایشهای بصری از مطالبی که برایش خوانده می‌شود، بیشتر در ذهن کودک می‌‌ماند. 2. در نظر گرفتن ماهیت برنامه‌ها سرگرمیهای تلویزیونی و بصری به ویژه فیلمها در آموزش رفتارهای اجتماعی و جامعه پسند و یا ضد اجتماعی و پرخاشگرانه به افراد جامعه به خصوص به کودکان تأثیر بسزایی دارد. کودک بهنجار و سازگار، زمانی که فیلم مهیج و ناراحت کننده‌ای را تماشا می‌کند، ممکن است با تسلط بر اعصاب خود از تنشهای عصبی و عواقب ناگوار آن رهایی یابد، در حالی که کودک هیجانی و عصبی مزاج امکان کمتری برای مقاومت دارد. صحنه‌های جنایی و خشونت آمیز، روشهای جنایتکارانه را به کودکان می‌آموزد. این صحنه‌ها هم عمل جنایت را به کودک کینه توز القاء می‌کند و هم اجرای آن را تأیید می‌کند؛ زیرا کودک را به انجام دادن پرخاشگری، خشونت و جنایت وا می‌دارد. توجه و علاقة زیاد به تماشای صحنه‌های جنایت و خشونت آمیز روح انسان دوستی، همدردی، و همکاری با مردم را در کودک از بین می‌برد.[3] بنابراین ضروری است که ماهیت برنامه‌های تصویری از خشونت و بدآموزیها خالی باشد. 3.جلوگیری ازعادت از تبدیل شدن برنامه تصویری به عنوان یک سرگرمی همیشگی و عادت جلوگیری شود. تبدیل شدن برنامه‌های تلویزیونی به عادت و تماشای بیش از حد سرگرمیها برای کودکان دبستانی و نوجوانان، از طریق تداخل با مهارتهای خواندن آنها باعث پایین آمدن سطح درسی آنان می‌شود. در تحقیقی معلوم شد کودکان آمریکایی که با تلویزیون بزرگ می‌شوند هر قدر بیشتر تلویزیون تماشا کنند در خواندن ضعیفتر می‌شوند و ظاهراً تلویزیون جای خواندن را می‌گیرد و کمتر به وسایل ارتباط جمعی نوشتاری علاقه نشان می‌دهند.[4] 4.میزان تماشا مدت زمان تماشای برنامه‌های تصویری برای کودکان و نوجوانان باید کنترل شود. مدت زمانی که کودکان می‌توانند در شبانه روز از برنامه‌های تصویری اعم از تلویزیون، کامپیوتر و ویدیو استفاده نمایند فقط دو ساعت است. کتابها و سی‌دی‌های موجود در این زمینه عبارتند از: 1. سی دی آموزشی نماز برای کودکان: آموزش نماز به همراه تصاویر انیمیشنی و چند داستان آموزنده درباره نماز و توضیح احکام نماز. مرکز توزیع دفتر تبلیغات. 2. آوای ملکوت: آموزش روخوانی قرآن کریم به همراه سرگرمی، بازی و مسابقه ویژه کودکان و مجموعه تواشیح و سخنان گوهر بار معصومین علیهم السّلام در بارة قرآن در یک سی دی، دفتر تبلیغات. 3. سی‌دی صبا: برای کودکان و نوجوانان درباره احکام، آموزش قرآن، داستانهای قرآنی، سرگرمیهای قرآنی، انتشارات دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم. 4. کتاب روشهای پرورش احساس مذهبی (نماز) در کودکان و نوجوانان نوشته دکتر غلامعلی افروز، انجمن اولیاء‌و مربیان، تهران، 1374. پی نوشتها: [1] . دفتر همکاری، روانشناسی رشد، تهران، سمت، 1375، ج 2، ص 937. [2] . فیض کاشانی، ملا محسن، محجة البیضا، انتشارات اسلامی، بی‌تا، ص 56. [3] . روانشناسی رشد، ص 939. [4] . همان، ص 940. منبع: اندیشه قم
یکی از راههای موفقیت در آموزش مسایل دینی به کودکان و نوجوانان استفاده کردن از وسایل آموزشی روز و بیان مفاهیم دینی در قالبهای جذاب و روان است. استفاده از تلویزیون، فیلمهای سینمایی، برنامه‌های انیمیشنی و سی‌دی‌ها برای رساندن پیامهای مورد نظر به خصوص ترویج فرهنگ بیگانه در میان کودکان و نوجوانان از اهداف اساسی دشمنان انقلاب و اسلام است. کودکان هر روز بیش از دو ساعت وقت خود را صرف برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند و تا اواخر دوران کودکی این میزان رو به افزایش است. مشاهدة برنامه‌های تصویری بر موارد زیر تأثیر می‌گذارد: وضعیت فیزیکی و جسمانی، تکالیف مدرسه، روابط خانوادگی، عقاید، کسب دانش، طرز تلقی و برخورد با دیگران، ارزشها، رفتار، صحبت کردن، و سبک‌های زندگی. یکی از علل موفقیت تأثیرگذاری تلویزیون و فیلم سینمایی و CD، سمعی و بصری بودن آنها ست و از این رو با سایر وسایل ارتباط جمعی تفاوت بسیار دارند، امّا از نظر محتوا با دیگر وسایل ارتباط جمعی تفاوت چندانی ندارد.[1] پیشوایان اسلام برای آموزش دیگران در بعضی موارد از جنبة سمعی و بصری کردن پیامهای خود استفاده نموده‌اند. پیامبر گرامی اسلام خود اعمال حج را انجام می‌دادند و می‌فرموند شما مناسک حج را این گونه که من انجام می‌دهم انجام دهید. در روایتی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله خطی مستقیم رسم کرده، آن را راه حق نامید و سپس خطوط انحراف از راه حق را به طرف راست و چپ کشیده و فرموده: این راه انحراف (شیطانی) است که از حق منحرف شده است. آن حضرت سپس آیه 153 سوره انعام را تلاوت فرمودند: (و انّ هذا صراطی مستقیماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله) بدرستی که راه من (خدای تعالی) مستقیم است، پس از آن تبعیت کنید و راههای دیگر را دنبال نکنید که از حق منحرف می‌شوید.[2] استفاده از ابزار تصویری در برنامه‌های آموزشی بستگی به این دارد که پیامها چگونه برای کودکان و نوجوانان تنظیم شده باشد برای استفاده از این ابزار توجه به چند نکته ضروری می‌باشد. 1. در نظر گرفتن سطح شناختی کودکان و نوجوانان کودکان به طور کلی اطلاعاتی را به یاد می‌آروند که به شکل بصری ارایه شده و با حرکات و صداهای زیاد توأم باشد، این گونه نمایشهای بصری از مطالبی که برایش خوانده می‌شود، بیشتر در ذهن کودک می‌‌ماند. 2. در نظر گرفتن ماهیت برنامه‌ها سرگرمیهای تلویزیونی و بصری به ویژه فیلمها در آموزش رفتارهای اجتماعی و جامعه پسند و یا ضد اجتماعی و پرخاشگرانه به افراد جامعه به خصوص به کودکان تأثیر بسزایی دارد. کودک بهنجار و سازگار، زمانی که فیلم مهیج و ناراحت کننده‌ای را تماشا می‌کند، ممکن است با تسلط بر اعصاب خود از تنشهای عصبی و عواقب ناگوار آن رهایی یابد، در حالی که کودک هیجانی و عصبی مزاج امکان کمتری برای مقاومت دارد. صحنه‌های جنایی و خشونت آمیز، روشهای جنایتکارانه را به کودکان می‌آموزد. این صحنه‌ها هم عمل جنایت را به کودک کینه توز القاء می‌کند و هم اجرای آن را تأیید می‌کند؛ زیرا کودک را به انجام دادن پرخاشگری، خشونت و جنایت وا می‌دارد. توجه و علاقة زیاد به تماشای صحنه‌های جنایت و خشونت آمیز روح انسان دوستی، همدردی، و همکاری با مردم را در کودک از بین می‌برد.[3] بنابراین ضروری است که ماهیت برنامه‌های تصویری از خشونت و بدآموزیها خالی باشد. 3.جلوگیری ازعادت از تبدیل شدن برنامه تصویری به عنوان یک سرگرمی همیشگی و عادت جلوگیری شود. تبدیل شدن برنامه‌های تلویزیونی به عادت و تماشای بیش از حد سرگرمیها برای کودکان دبستانی و نوجوانان، از طریق تداخل با مهارتهای خواندن آنها باعث پایین آمدن سطح درسی آنان می‌شود. در تحقیقی معلوم شد کودکان آمریکایی که با تلویزیون بزرگ می‌شوند هر قدر بیشتر تلویزیون تماشا کنند در خواندن ضعیفتر می‌شوند و ظاهراً تلویزیون جای خواندن را می‌گیرد و کمتر به وسایل ارتباط جمعی نوشتاری علاقه نشان می‌دهند.[4] 4.میزان تماشا مدت زمان تماشای برنامه‌های تصویری برای کودکان و نوجوانان باید کنترل شود. مدت زمانی که کودکان می‌توانند در شبانه روز از برنامه‌های تصویری اعم از تلویزیون، کامپیوتر و ویدیو استفاده نمایند فقط دو ساعت است. کتابها و سی‌دی‌های موجود در این زمینه عبارتند از: 1. سی دی آموزشی نماز برای کودکان: آموزش نماز به همراه تصاویر انیمیشنی و چند داستان آموزنده درباره نماز و توضیح احکام نماز. مرکز توزیع دفتر تبلیغات. 2. آوای ملکوت: آموزش روخوانی قرآن کریم به همراه سرگرمی، بازی و مسابقه ویژه کودکان و مجموعه تواشیح و سخنان گوهر بار معصومین علیهم السّلام در بارة قرآن در یک سی دی، دفتر تبلیغات. 3. سی‌دی صبا: برای کودکان و نوجوانان درباره احکام، آموزش قرآن، داستانهای قرآنی، سرگرمیهای قرآنی، انتشارات دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم. 4. کتاب روشهای پرورش احساس مذهبی (نماز) در کودکان و نوجوانان نوشته دکتر غلامعلی افروز، انجمن اولیاء‌و مربیان، تهران، 1374. پی نوشتها: [1] . دفتر همکاری، روانشناسی رشد، تهران، سمت، 1375، ج 2، ص 937. [2] . فیض کاشانی، ملا محسن، محجة البیضا، انتشارات اسلامی، بی‌تا، ص 56. [3] . روانشناسی رشد، ص 939. [4] . همان، ص 940. منبع: اندیشه قم
پاسخ:
یکی از راههای موفقیت در آموزش مسایل دینی به کودکان و نوجوانان استفاده کردن از وسایل آموزشی روز و بیان مفاهیم دینی در قالبهای جذاب و روان است.
استفاده از تلویزیون، فیلمهای سینمایی، برنامه‌های انیمیشنی و سی‌دی‌ها برای رساندن پیامهای مورد نظر به خصوص ترویج فرهنگ بیگانه در میان کودکان و نوجوانان از اهداف اساسی دشمنان انقلاب و اسلام است. کودکان هر روز بیش از دو ساعت وقت خود را صرف برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند و تا اواخر دوران کودکی این میزان رو به افزایش است. مشاهدة برنامه‌های تصویری بر موارد زیر تأثیر می‌گذارد:
وضعیت فیزیکی و جسمانی، تکالیف مدرسه، روابط خانوادگی، عقاید، کسب دانش، طرز تلقی و برخورد با دیگران، ارزشها، رفتار، صحبت کردن، و سبک‌های زندگی.
یکی از علل موفقیت تأثیرگذاری تلویزیون و فیلم سینمایی و CD، سمعی و بصری بودن آنها ست و از این رو با سایر وسایل ارتباط جمعی تفاوت بسیار دارند، امّا از نظر محتوا با دیگر وسایل ارتباط جمعی تفاوت چندانی ندارد.[1]
پیشوایان اسلام برای آموزش دیگران در بعضی موارد از جنبة سمعی و بصری کردن پیامهای خود استفاده نموده‌اند. پیامبر گرامی اسلام خود اعمال حج را انجام می‌دادند و می‌فرموند شما مناسک حج را این گونه که من انجام می‌دهم انجام دهید. در روایتی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله خطی مستقیم رسم کرده، آن را راه حق نامید و سپس خطوط انحراف از راه حق را به طرف راست و چپ کشیده و فرموده: این راه انحراف (شیطانی) است که از حق منحرف شده است. آن حضرت سپس آیه 153 سوره انعام را تلاوت فرمودند: (و انّ هذا صراطی مستقیماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله) بدرستی که راه من (خدای تعالی) مستقیم است، پس از آن تبعیت کنید و راههای دیگر را دنبال نکنید که از حق منحرف می‌شوید.[2]
استفاده از ابزار تصویری در برنامه‌های آموزشی بستگی به این دارد که پیامها چگونه برای کودکان و نوجوانان تنظیم شده باشد برای استفاده از این ابزار توجه به چند نکته ضروری می‌باشد.
1. در نظر گرفتن سطح شناختی کودکان و نوجوانان
کودکان به طور کلی اطلاعاتی را به یاد می‌آروند که به شکل بصری ارایه شده و با حرکات و صداهای زیاد توأم باشد، این گونه نمایشهای بصری از مطالبی که برایش خوانده می‌شود، بیشتر در ذهن کودک می‌‌ماند.
2. در نظر گرفتن ماهیت برنامه‌ها
سرگرمیهای تلویزیونی و بصری به ویژه فیلمها در آموزش رفتارهای اجتماعی و جامعه پسند و یا ضد اجتماعی و پرخاشگرانه به افراد جامعه به خصوص به کودکان تأثیر بسزایی دارد.
کودک بهنجار و سازگار، زمانی که فیلم مهیج و ناراحت کننده‌ای را تماشا می‌کند، ممکن است با تسلط بر اعصاب خود از تنشهای عصبی و عواقب ناگوار آن رهایی یابد، در حالی که کودک هیجانی و عصبی مزاج امکان کمتری برای مقاومت دارد.
صحنه‌های جنایی و خشونت آمیز، روشهای جنایتکارانه را به کودکان می‌آموزد. این صحنه‌ها هم عمل جنایت را به کودک کینه توز القاء می‌کند و هم اجرای آن را تأیید می‌کند؛ زیرا کودک را به انجام دادن پرخاشگری، خشونت و جنایت وا می‌دارد. توجه و علاقة زیاد به تماشای صحنه‌های جنایت و خشونت آمیز روح انسان دوستی، همدردی، و همکاری با مردم را در کودک از بین می‌برد.[3] بنابراین ضروری است که ماهیت برنامه‌های تصویری از خشونت و بدآموزیها خالی باشد.
3.جلوگیری ازعادت
از تبدیل شدن برنامه تصویری به عنوان یک سرگرمی همیشگی و عادت جلوگیری شود. تبدیل شدن برنامه‌های تلویزیونی به عادت و تماشای بیش از حد سرگرمیها برای کودکان دبستانی و نوجوانان، از طریق تداخل با مهارتهای خواندن آنها باعث پایین آمدن سطح درسی آنان می‌شود. در تحقیقی معلوم شد کودکان آمریکایی که با تلویزیون بزرگ می‌شوند هر قدر بیشتر تلویزیون تماشا کنند در خواندن ضعیفتر می‌شوند و ظاهراً تلویزیون جای خواندن را می‌گیرد و کمتر به وسایل ارتباط جمعی نوشتاری علاقه نشان می‌دهند.[4]
4.میزان تماشا
مدت زمان تماشای برنامه‌های تصویری برای کودکان و نوجوانان باید کنترل شود. مدت زمانی که کودکان می‌توانند در شبانه روز از برنامه‌های تصویری اعم از تلویزیون، کامپیوتر و ویدیو استفاده نمایند فقط دو ساعت است.
کتابها و سی‌دی‌های موجود در این زمینه عبارتند از:
1. سی دی آموزشی نماز برای کودکان: آموزش نماز به همراه تصاویر انیمیشنی و چند داستان آموزنده درباره نماز و توضیح احکام نماز. مرکز توزیع دفتر تبلیغات.
2. آوای ملکوت: آموزش روخوانی قرآن کریم به همراه سرگرمی، بازی و مسابقه ویژه کودکان و مجموعه تواشیح و سخنان گوهر بار معصومین علیهم السّلام در بارة قرآن در یک سی دی، دفتر تبلیغات.
3. سی‌دی صبا: برای کودکان و نوجوانان درباره احکام، آموزش قرآن، داستانهای قرآنی، سرگرمیهای قرآنی، انتشارات دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم.
4. کتاب روشهای پرورش احساس مذهبی (نماز) در کودکان و نوجوانان نوشته دکتر غلامعلی افروز، انجمن اولیاء‌و مربیان، تهران، 1374.
پی نوشتها:
[1] . دفتر همکاری، روانشناسی رشد، تهران، سمت، 1375، ج 2، ص 937.
[2] . فیض کاشانی، ملا محسن، محجة البیضا، انتشارات اسلامی، بی‌تا، ص 56.
[3] . روانشناسی رشد، ص 939.
[4] . همان، ص 940.
منبع: اندیشه قم
- [سایر] برای کودکان و نوجوانان چه نوع بازیهایی مفید است؟
- [سایر] آیا استفاده از آرامبخشها برای درمان اضطراب کودکان مفید است؟
- [سایر] آیا استفاده از آرامبخشها برای درمان اضطراب کودکان مفید است؟
- [سایر] چه انفیه ای برای گلودرد کودکان مفید است؟
- [سایر] چگونه مسائل محرم و نامحرم رابه کودکان و نوجوانان آموزش دهیم؟
- [سایر] آیا تنبیه بدنی مناسب می تواند گاهی برای کودکان مفید باشد؟
- [سایر] تفریحات اسلامی چه هستند؟ بهترین تفریح که در دیدارهای دستهجمعی برای جوانان، نوجوانان و بزرگسالان مفید است، از نظر اسلام چیستند؟
- [سایر] می خواستم بدانم چه بازی های برای کودکان دو ساله مفید است و آیا می توان خواندن و شمردن را به آن ها یاد داد؟
- [سایر] نشانههای اضطراب کودکان و نوجوانان چیست؟
- [سایر] نظر شیخ مفید درباره ولایت فقیه چیست؟
- [آیت الله وحید خراسانی] ششم از مبطلات نماز ان است که عمدا تکلم کند به لفظی که از دو حرف کمتر نباشد و مفید معنایی باشد چه قصد افاده ان معنی را داشته باشد یا نه مگر این که جاهل قاصر باشد و همچنین است بنابر احتیاط واجب اگر دو حرف یا بیشتر داشته باشد و مفید معنی نباشد و در هر صورت اگر سهوا بگوید نمازش اشکال ندارد و باید سجده سهو به جا اورد
- [آیت الله سیستانی] کسی که مالی را پیدا کرده ، اگر عمداً به دستوری که گفته شد اعلان نکند ، گذشته از اینکه معصیت کرده است ، چنانچه احتمال دهد که اعلان مفید باشد باز هم واجب است اعلان کند .
- [آیت الله اردبیلی] علاوه بر تأمین مخارج فرزند، تربیت صحیح و اِشراف بر امور وی و آموزش خواندن و نوشتن و شنا و نیز تزویج او پس از بلوغ، از حقوق فرزند بر پدر می‌باشد.
- [آیت الله بهجت] اگر در شهری ماه دیده شد، در صورتی برای ساکنین شهر دیگر مفید است که یقین یا اطمینان بکنند اگر در آسمان یا زمین مانعی نبود در آنجا هم ماه دیده می‌‌شد، چه در شرق باشد یا در غرب، ولی اگر به این مطلب یقین نداشته باشند نمیتوانند به دیدن ماه در شهر دیگر اکتفا کنند.
- [آیت الله مظاهری] توبه مکر و خدعه اگر مربوط به اموال باشد علاوه بر توبه، باید حقّ دیگران را ادا کند و اگر مربوط به آبروی دیگران باشد و به گوش آنان رسیده باشد، باید از آنها رضایت بطلبد، و اگر هیچیک نباشد، صرف پشیمانی کافی است، ولی اگر بتواند جبران خسارت کند، مثل تبلیغ دین در جایی که تضییع دین نموده باشد و یا تعریف افرادی که با آنان خدعه و مکر نموده است و دعا و استغفار برای آنها، باید جبران کند. [1]. فاطر، 43.
- [آیت الله اردبیلی] اقدام به تأسیس مجامع فرهنگی یا نشر کتب و نشریات مفید یا تولید برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مشابه آن که موجب تقویت پایههای عقیدتی، اخلاقی و عملی و یا رشد افکار و بالا رفتن سطح معلومات اجتماعی و دینی مردم می‌شود، از وظایف مهمّی است که شایسته است افراد به اندازه قدرت و توان خود به آن عمل نمایند و ممانعت از آن جایز نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر بعد از داخل شدن وقت نماز ، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوی خود را باطل کند نمی تواند وضو بگیرد چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوی خود را نگهدارد ، نباید آن را باطل نماید و همچنین است اگر بداند یا دو شاهد عادل یا یک عادل ، که قول او مفید اطمینان باشد ، خبر دهند که تهیة آب برای او ممکن نیست بلکه اگر احتمال صحیح عقلائی هم بدهد احتیاط واجب آن است که وضوی خود را باطل نکند .
- [آیت الله علوی گرگانی] کافر یعنی کسی که غیر معترف به خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیأ محمّد بن عبدا& را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز وروزه مسلمانان جز دین اسلام میداند منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است نجس می‌باشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] مجتهد واعلم را از سه راه می‌توان شناخت: اوّل آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد وبتواند مجتهد واعلم را بشناسد، دوم آن که دو نفر عالم عادل، که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند، سوم آن که عدهای از اهل علم که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا می‌شود، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، بلکه مطلق شیاعی که مفید علم باشد نیز کافی است.
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد اگر بداند یا دو شاهد عادل یا یک عادل که قول او مفید اطمینان باشد خبر دهند که اگر آن را بریزد آب پیدا نمی کند ، چنانچه وقت نماز داخل باشد ، ریختن آن حرام است و احتیاط واجب آن است که پیش از وقت ننماز هم آن را نریزد بلکه هرگاه احتمال عقلانی هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمیکند، واجب آن است که پیش از وقت نماز هم ، آب را نریزد و نگاه بدارد .