آیا اهل بیت امام حسین علیه السلام در اولین اربعین به کربلا آمده اند، یا دومین اربعین؟ نظر علمای بزرگ را نیز بیان کنید؟

اربعین در لغت به معنای (چهل و چهلم) می باشد. این عدد در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی، جایگاه خاصی دارد. در فرهنگ عاشورا و موضوع بحث ما، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیه السلام گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. آن چه مورد اتفاق همه نویسندگان و علماء می باشد، ورود جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی به کربلا و زیارت قبر حضرت سید الشهداء علیه السلام است.
اما در مورد ورود کاروان اسرای اهلبیت علیهم السلام در بازگشت از شام به کربلا در همان سال و دیدار با جابر اختلاف نظر وجود دارد.[1]
عده ای از جمله شهید مطهری(ره)،[2] دکتر محمد ابراهیم آیتی،[3] مرحوم شیخ عباس قمی،[4] و علامه محدث نوری[5] ورود اهلبیت به کربلا را در سال نخست اربعین امام علیه السلام قبول ندارند و آن را محال می دانند. و برخی از جمله مرحوم قاضی طباطبایی(ره) (شهید محراب)[6] و مرحوم سید ابن طاووس[7] و... آن را قبول دارند.
همان طور که مرحوم قاضی طباطبایی(ره) در کتابش نوشته اند: (از علماء امامیه تا قرن هفتم هجری شبهه و اشکالی در این موضوع دیده نشده است و اول کسی که شبهه کرده غیر از سید اجل اعظم سید رضی الدین علی بن طاووس حسنی(ره) در کتاب اقبال سراغ نداریم).[8] از طرفی مرحوم قاضی شخصا با شتر این مسیررا دراین مدت ویا کمتر از آن طی کرده ومعتقد است که طی این مسافت در این مدت ممکن است ؛ پس اهل بیت در اولین اربعین به زیارت آمده اند. نظر شیخ صدوق(ره) گویا تأیید ورود اهل بیت علیهم السلام در سال نخست به کربلا می باشد.
البته شیخ صدوق(ره) در (أمالی) خود، اشاره صریح و آشکار نسبت به ورود اهلبیت علیهم السلام در سال اول به کربلا را ندارد. عین عبارت او چنین است: (حارث بن کعب از فاطمه، دختر علی علیه السلام نقل می کند که: یزید دستور داد، خانواده حسین علیه السلام را با امام سجاد علیه السلام زندانی کردند. زندان چنان بود که آنان را از گرما و سرما، نگاه نمی داشت تا آن جا که صورت های آنان پوست انداخت. در بیت المقدس، هر سنگی که از روی زمین بر می داشتند، خون تازه در زیر آن دیده می شد. مردم آفتاب را روی دیوارها چنان سرخ رنگ می دیدند که گویی بر آنها چادرهای رنگین کشیده شده بود. این وضع ادامه داشت، تا زمانی که امام سجاد علیه السلام با زنان از شام خارج شدند و سر امام حسین علیه السلام را به کربلا بازگردانیدند).[9]
روشن است که سر امام حسین علیه السلام را تا یک سال به تأخیر نینداختند. بنابراین نظر شیخ به سال اول اربعین یا پس از اربعین انصراف دارد.
اما درباره نظر شیخ مفید(ره)، تقریباً عبارتی صریح وجود دارد که ورود اهلبیت علیهم السلام در سال نخست را تأیید نمی کند؛ شیخ در وقایع ماه صفر می نویسد: (در روز بیستم صفر، حرم حضرت ابی عبدالله علیه السلام رجوع کردند از شام به مدینه، و در همان روز جابر بن عبدالله به جهت زیارت امام حسین علیه السلام به کربلا آمد و اول کسی است که امام علیه السلام را زیارت کرد).[10]
بر اساس این قرینه که جابر به کربلا رفته خاندان امام هم رفته اند چون در آن زمان شهری به نام کربلا نبود بلکه در مسیر راه نام یک دشت بود که برای توقف هیچ مانعی نبود.
نکته قابل توجه در عبارت فوق، کلمه (رجوع) است؛ یعنی اهل بیت علیهم السلام در روز بیستم صفر از شام خارج شدند. و دیگر اینکه از شام به طرف مدینه، نه کربلا. بدین ترتیب حضور اهل بیت علیهم السلام در سال اول اربعین در کربلا تأیید نمی شود.
از طرف دیگر در کتاب الارشاد، شیخ در حوادث شام و حضور اهلبیت علیه السلام در نزد یزید می نویسد: (یزید از کار خود پشیمان و نعمان بن بشیر را ملامت و دستور داد که زنان را آماده حرکت کند به طرف مدینه).[11]
علامه مجلسی(ره) نظر خاصی ارائه نداده و اقوال مختلف را در این زمینه نقل نموده اند. در جلد 98 کتاب بحارالانوار در باب زیارت اربعین، علامه مطالبی را از شیخ کفعمی(ره) و سید ابن طاووس نقل نموده اند، ولی اظهار نظری نکرده اند.[12]
بنابراین در مورد ورود اهلبیت امام حسین علیهم السلام به کربلا در سال نخست اربعین اختلاف نظر وجود دارد؛ و نظر شیخ صدوق(ره) احتمالاً سال اول، نظر شیخ مفید(ره) سال دوم، اما مرحوم قاضی این مسئله امکان پذیر دانسته وخود دراین مدت مسیر را رفته است؛ لذا می توان گفت همان اربعین اول اهل بیت زیارت کردند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 شیخ مفید، امالی.
2 عماد الدین طبری، بشارة المصطفی.

پی نوشتها:
[1]. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، 1374ش، ص41.
[2]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، چاپ سوم، 1368، ج17، ص78 و ص586.
[3]. آیتی، محمد ابراهیم، بررسی تاریخ عاشورا، قم، نشر امام عصر(عج)، چاپ اول، 1381ش، ص178.
[4]. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قم، نشر هجرت، چاپ چهارم، 1411ق، ج1، ص818.
[5]. محدث نوری، لؤلؤ و مرجان (در آداب اهل منبر)، قم، نشر طباطبایی، چاپ سوم، 1375ش، ص154.
[6]. قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شهید آیت الله قاضی طباطبایی، چاپ سوم، 1368ش.
[7]. سید ابن طاووس، لهوف، ترجمه ابوالحسن میرابوطالبی، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1380ش، ص197.
[8]. تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء، همان، ص2.
[9]. شیخ صدوق، امالی الصدوق، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ پنجم، 1400ق، ص142.
[10]. شیخ مفید، مصنفات الشیخ المفید، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق، ج7 (مسار الشیعه)، ص46.
[11]. شیخ مفید(ره)، الارشاد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق، ج2، ص122.
[12]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه وفا، چاپ دوم، 1403ق، ج98، ص334.
منبع: اندیشه قم