معنای رفق و مدارا در سیره نبوی چیست ؟

مدارا؛ یعنی تحمل دشمنان و همزیستی با کسانی که دشمنی خود را پنهان می کنند. [1]
به این جهت که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم رحمت برای بشریت بود،[2] هرگز با کسی عناد و دشمنی نداشت و هر چقدر می توانستند بخاطر هدایت مردم با آنان مدارا می کردند.

چند نکته :
1. مدارا با مردم در دیدگاه نبوی
آن حضرت در کلامی مدارا با مردم را چنین توصیف فرمود: (مداراة الناس نصف الایمان و الرفق بهم نصف العیش...).[3] مدارا با مردم نصف ایمان و رفاقت با آنان نصف حیات است، درکلام دیگر فرمود: (... سر آمد عقل پس از ایمان به خداوند مدارا با مردم است).[4] در سخن دیگر مدارا را چنین می ستایند: (... عاقل ترین مردم کسی است که با مردم مداراترین باشد...).[5]

2. مدارا با دشمنان خداوند
مدارا با دشمنان خدا نیز در سیره نبوی دیده می شود، آن حضرت در آغاز دعوت با آنان مدارای بسیار کرد و در مقابل آزار و شکنجه آنان با آنان مدارا کرد وهرگز عصبانی نشد و در راه هدایت آنان صبر خود را از دست نداد، آن حضرت هرگز برعلیه مشرکین و قومش نفرین نکرد، بلکه همواره برای هدایت آنان دعا می فرمود! امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید : به راستی مدارا با دشمنان خداوند بهترین صدقه مرد به خود و برادرانش می باشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در منزلش بود که عبدالله بن ابی سلول از او اجازه خواست. او از دشمنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود. آن حضرت اجازه داد. او آمد نشست و برای او گشاده رویی کرد، امام صادق علیه السلام با استناد به سیره نبوی در مدارا با دشمنان، این عمل را بهترین عمل می شمارد[6]

3. مدارا با کسانی که با حضرت جنگیدند
ابوسفیان سال ها مشرکان مکه را در جنگ و نابودی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم رهبری می کرد و تا می توانست برای نابودی اسلام ومسلمانان از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. بارها شهر مدینه را به خاطر حضور پیامبر و اصحاب مورد هجوم قرار داد، و در برخی از جنگ ها عزیزترین نزدیکان حضرت را به شهادت رساند (مانند حمزه عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که محبوب ترین عموی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود) با این همه رسول خدا در فتح مکه، نه تنها به ابوسفیان و خانواده اش امان داد، بلکه کسانی را که به خانه او پناه برده و جمع شدند را نیز پناه داده و آنان را پس از اسارت آزاد کرد.[7] این برخورد بارزترین نمونه از مدارای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با دشمنان خود بود، تا جائی که حضرت در تقسیم غنایم به آنان (از باب مولفه قلوبهم )سهم بیشتری اختصاص داد تا دلهای آنها را به اسلام راغب کند و دست از لجاجت بردارند.

4. مدارا با زنان
در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و خاندانش مدارا با زنان نیز به وضوح دیده می شود که این امر می تواند برای دیگران الگو و سرمشق بسیار خوبی باشد؛ آن حضرت از زنان خود بر اساس نص آیات قرآن، آزار و اذیت فراوان دید،[8] در حالیکه می توانست آنان را طلاق داده و به جای آنان بهترین زنان را در اختیار داشته باشد. اما به حدی دارای سعه صدر و صبر پیشگی بود که آنان را تحمل کرد. عایشه و حفصه از جمله این زنان بودند که پیامبر آنان را تحمل می کرد و با آنان مدارا می نمود.[9]
نتیجه مدارا در سیره نبوی در بالاترین حد آن دیده می شود، به نحوی که سیره آن حضرت مورد استناد ائمه پس از رسول خداست، همچنین امیر المومنین علیه السلام و فرزندانش با تأسی بر سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با دشمنان خود مدارا کرده اند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی عاملی، ترجمه محمد سپهری.
2 فروغ ابدیت، جعفر سبحانی.

پی نوشتها:
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش، ج2، ص116، خداوند به موسی وحی کرد ای موسی مدارا کن با دشمن خود و دشمن من و این سر من هست که باید آن را حفظ کنی.
[2]. انبیاء / 107.
[3]. کافی، همان، ج2، ص117.
[4]. شیخ صدوق، الفقیه، ج4، ص384.
[5]. همان، ج4، ص394.
[6]. نوری، مستدرک، آل البیت، 1417ق، ج9، ص36.
[7]. شیخ طوسی، التهذیب، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1365ش، ج6، ص114 و ج6، ص136؛ راوندی، القصص الانبیاء، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس، 1409ق، ص348؛ طبری، تاریخ، بیروت دارالتراث، 1387ش، ج3، ص54 55.
[8]. تحریم / 3.
[9]. تحریم / 5.
منبع: اندیشه قم