http://rasekhoon.net

راجع به کتاب تنزیه الانبیاء و هدف از تألیف آن توضیح دهید.
این کتاب که نام اصلی و کامل آن عبارت است از تنزیه الأنبیاء و الأئمة علیهم السلام عن الذنوب و القبایح، توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355ق 436ق) تألیف شده است. او این کتاب را در پاسخ به درخواست یکی از شاگردان خود نوشته است تا در آن به شبهات فرقه‌های انحرافی اسلام درباره مسأله عصمت پیامبران و امامان از گناه پاسخ بگوید، زیرا تشنیع و متهم کردن انبیای الهی به این طریق در آن زمان به اوج رسیده بود. بر طبق نوشته خود سید مرتضی در مقدمه کتاب به دلیل اهمیت این مسئله این کتاب را علی رغم مشغله‌های فراوان خود نوشته و آن را به این ترتیب نظم داده است: 1. اختلاف مذاهب درباره ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه؛ 2. ادله مذهب صحیح که عبارت است از عدم ارتکاب؛ 3. تأویل آیات و روایاتی که مخالفان شیعه، ارتکاب را از آنها گمان کرده‌اند. او این سه محور را به شرح زیر مرتب کرده است: الف. تنزیه همه انبیاء از کفر و گناه به طور مطلق: که در ذیل این بخش، عصمت انبیایی مثل آدم، نوح، یعقوب، یوسف ایوب، موسی، سلیمان، عیسی و نبی اکرم اسلام ص را مطرح و اثبات کرده است. ب. تنزیه امامان شیعه از کفر و گناه به طور مطلق که به طور مشخص درباره عصمت امام علی، امام حسن، امام حسین، امام رضا و امام مهدی علیهم السلام بحث کرده است. البته در زمان سید مرتضی عده‌ای از متکلمان اهل سنت برای ردّ عصمت ائمه شیعه و بی‌اعتبار دانستن امامت آنها (بر این اساس) به انکار عصمت انبیاء چنگ زده بودند که این کتاب در واقع پاسخی مستدل به آنان به شمار می‌رفت. آنان برای این منظور به آیات و روایاتی متوسل شده بودند که از معنای ظاهری به معانی دیگری انصراف داشت و باید تأویل می‌شد. سید مرتضی همه آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار داد و استدلال‌های سست اهل سنت را ابطال و ردّ کرد تا عصمت انبیاء و ائمه را اثبات نماید. وی در ضمن بیان عصمت اهل بیت ، به اثبات اصل امامت و شبهات مربوط به هر یک از امامان مزبور نیز پرداخته است، و در ضمن به بیان تأویل‌های مربوط به احادیث وارد شده درباره کارهای به ظاهر غیر قابل قبول معصومین ، پرداخته است، همچنین بحثی اجمالی درباره فلسفه غیبت امام عصر ارواحنا فداه را مطرح کرده که به نوبه خود حائز اهمیت می‌باشد. سید مرتضی در این کتاب برخی از مطالب را به دو کتاب مهم خود (الشافی) و (المقنع فی الغیبة) ارجاع داده است و البته این کتاب علی رغم اینکه در یک حجم اندک تنظیم و تألیف شده، بسیاری از مطالب مهم عقاید شیعه در باب عصمت انبیاء و ائمه مثل ادله عصمت، ابعاد عصمت، اقتضائات عینی عصمت، و تأویل آیات و روایات به ظاهر ناسازگار با عصمت، را در بر دارد که سید مرتضی برای اولین بار در یک کتاب با این عنوان گردآورده است. تنها یک کتاب با عنوان (تنزیه الأنبیاء) از ابو‌الفضل بن العلاء قشیری از علمای فرقه مالکیه (م344ق) قبل از سید مرتضی گزارش شده است که در دست نمی‌باشد. بسیاری از دانشمندان شیعه این کتاب را به عنوان منبع و اساس عقیده عصمت تلقی نموده و به مطالب آن استناد کرده‌اند و حتی بسیاری از علمای اهل سنت مثل فخر رازی، ثعالبی، نیشابوری و قرطبی در تفاسیر خود به ادله و تأویل‌های سید مرتضی اعتماد کرده‌اند. معمولاً سید مرتضی به یک اشکال پاسخ‌های متعدد داده که همه پاسخ‌ها در یک سطح و قوت نیستند و در عین حال گاه پاسخ کسانی را نقد کرده که با رأی او موافقند. سید مرتضی درباره روایت‌های ناظر به مسأله عصمت که با نظر وی ناسازگار است می‌گوید که عصمت انبیا پیش از هر چیزی متکی به ادله عقلی است. دلالت عقلی از هر دلالت دیگری قوی‌تر است و آنچه را با دلیل عقلی ثابت شده است، نمی‌توان با یک امر احتمالی انکار کرد. بنابراین هر روایتی را که با ادلّه عقلی ناسازگار باشد، نمی‌پذیریم خلاصه آنکه تنزیه الانبیاء از قدیمی‌ترین کتاب‌های موجود درباره عصمت پیامبران است و در حقیقت پاسخ به شبهات مطرح شده از سوی مخالفان عصمت انبیاء و امامان است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الأنبیاء، تحقیق فارس حسون کریم، قم، بوستان کتاب، 1422ق. 2 خیرالدین زرکلی، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ 8، 1989م، ج2، ص69؛ ج4، ص78؛ ج6، ص183؛ ج7، ص232. 3 سید محسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1408ق، ج5، ص295. منبع: اندیشه قم
عنوان سوال:

راجع به کتاب تنزیه الانبیاء و هدف از تألیف آن توضیح دهید.


پاسخ:

این کتاب که نام اصلی و کامل آن عبارت است از تنزیه الأنبیاء و الأئمة علیهم السلام عن الذنوب و القبایح، توسط ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (355ق 436ق) تألیف شده است. او این کتاب را در پاسخ به درخواست یکی از شاگردان خود نوشته است تا در آن به شبهات فرقه‌های انحرافی اسلام درباره مسأله عصمت پیامبران و امامان از گناه پاسخ بگوید، زیرا تشنیع و متهم کردن انبیای الهی به این طریق در آن زمان به اوج رسیده بود. بر طبق نوشته خود سید مرتضی در مقدمه کتاب به دلیل اهمیت این مسئله این کتاب را علی رغم مشغله‌های فراوان خود نوشته و آن را به این ترتیب نظم داده است:
1. اختلاف مذاهب درباره ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه؛ 2. ادله مذهب صحیح که عبارت است از عدم ارتکاب؛ 3. تأویل آیات و روایاتی که مخالفان شیعه، ارتکاب را از آنها گمان کرده‌اند.
او این سه محور را به شرح زیر مرتب کرده است:
الف. تنزیه همه انبیاء از کفر و گناه به طور مطلق: که در ذیل این بخش، عصمت انبیایی مثل آدم، نوح، یعقوب، یوسف ایوب، موسی، سلیمان، عیسی و نبی اکرم اسلام ص را مطرح و اثبات کرده است.
ب. تنزیه امامان شیعه از کفر و گناه به طور مطلق که به طور مشخص درباره عصمت امام علی، امام حسن، امام حسین، امام رضا و امام مهدی علیهم السلام بحث کرده است.
البته در زمان سید مرتضی عده‌ای از متکلمان اهل سنت برای ردّ عصمت ائمه شیعه و بی‌اعتبار دانستن امامت آنها (بر این اساس) به انکار عصمت انبیاء چنگ زده بودند که این کتاب در واقع پاسخی مستدل به آنان به شمار می‌رفت.
آنان برای این منظور به آیات و روایاتی متوسل شده بودند که از معنای ظاهری به معانی دیگری انصراف داشت و باید تأویل می‌شد. سید مرتضی همه آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار داد و استدلال‌های سست اهل سنت را ابطال و ردّ کرد تا عصمت انبیاء و ائمه را اثبات نماید.
وی در ضمن بیان عصمت اهل بیت ، به اثبات اصل امامت و شبهات مربوط به هر یک از امامان مزبور نیز پرداخته است، و در ضمن به بیان تأویل‌های مربوط به احادیث وارد شده درباره کارهای به ظاهر غیر قابل قبول معصومین ، پرداخته است، همچنین بحثی اجمالی درباره فلسفه غیبت امام عصر ارواحنا فداه را مطرح کرده که به نوبه خود حائز اهمیت می‌باشد.
سید مرتضی در این کتاب برخی از مطالب را به دو کتاب مهم خود (الشافی) و (المقنع فی الغیبة) ارجاع داده است و البته این کتاب علی رغم اینکه در یک حجم اندک تنظیم و تألیف شده، بسیاری از مطالب مهم عقاید شیعه در باب عصمت انبیاء و ائمه مثل ادله عصمت، ابعاد عصمت، اقتضائات عینی عصمت، و تأویل آیات و روایات به ظاهر ناسازگار با عصمت، را در بر دارد که سید مرتضی برای اولین بار در یک کتاب با این عنوان گردآورده است. تنها یک کتاب با عنوان (تنزیه الأنبیاء) از ابو‌الفضل بن العلاء قشیری از علمای فرقه مالکیه (م344ق) قبل از سید مرتضی گزارش شده است که در دست نمی‌باشد.
بسیاری از دانشمندان شیعه این کتاب را به عنوان منبع و اساس عقیده عصمت تلقی نموده و به مطالب آن استناد کرده‌اند و حتی بسیاری از علمای اهل سنت مثل فخر رازی، ثعالبی، نیشابوری و قرطبی در تفاسیر خود به ادله و تأویل‌های سید مرتضی اعتماد کرده‌اند.
معمولاً سید مرتضی به یک اشکال پاسخ‌های متعدد داده که همه پاسخ‌ها در یک سطح و قوت نیستند و در عین حال گاه پاسخ کسانی را نقد کرده که با رأی او موافقند. سید مرتضی درباره روایت‌های ناظر به مسأله عصمت که با نظر وی ناسازگار است می‌گوید که عصمت انبیا پیش از هر چیزی متکی به ادله عقلی است. دلالت عقلی از هر دلالت دیگری قوی‌تر است و آنچه را با دلیل عقلی ثابت شده است، نمی‌توان با یک امر احتمالی انکار کرد. بنابراین هر روایتی را که با ادلّه عقلی ناسازگار باشد، نمی‌پذیریم خلاصه آنکه تنزیه الانبیاء از قدیمی‌ترین کتاب‌های موجود درباره عصمت پیامبران است و در حقیقت پاسخ به شبهات مطرح شده از سوی مخالفان عصمت انبیاء و امامان است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الأنبیاء، تحقیق فارس حسون کریم، قم، بوستان کتاب، 1422ق.
2 خیرالدین زرکلی، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ 8، 1989م، ج2، ص69؛ ج4، ص78؛ ج6، ص183؛ ج7، ص232.
3 سید محسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1408ق، ج5، ص295.
منبع: اندیشه قم





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین