با توجه به امی بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آیا ایشان در زمان رحلت نیز خواندن و نوشتن نمی دانستند؟

در این که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم امی بوده و تا زمان رسیدن به مقام نبوت بهره ای از خواندن و نوشتن نداشته تقریباً اتفاق نظر وجود دارد. در برخی از آیات قران به امی بودن پیامبر تصریح شده است. وَ ما کنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمِینِک إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ[1]؛ (تو پیش از فرود آمدن قرآن، هیچ نوشته ای نمی خواندی، و نیز نوشته ای را به دست خود، نمی نوشتی. (اگر چنین می کردی)، بی گمان باطل گرایان (درباره قرآن) شک می کردند).
در سوره جمعه نیز آمده است: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُم[2]...؛ (اوست خداوندی که در میان مردمی که خواندن و نوشتن نمی دانستند پیامبری از خود ایشان بر انگیخت).
اکثریت علمای شیعه بر این باورند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم قبل از بعثت نه چیزی نوشته و نه چیزی خوانده است. شیخ طوسی با تعبیر (مذهب علمائنا کافة)[3] در این خصوص ادعای اجماع می کند. عموم اهل سنت بر این باورند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم توانایی خواندن و نوشتن نداشته است. هر چند عده ای هم معتقدند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین توانایی را داشته است ولی خداوند به او اجازه نداده است که چیزی را بنویسد. قرطبی پس از نقل این دو قول می نویسد: (نظریه درست در این مسئله این است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حتی یک حرف هم ننوشته است هم چنین او هرگز چیزی نخوانده است).[4]
اما در این خصوص که آیا آن حضرت قادر بر خواندن و نوشتن بوده یا خیر، بین علمای شیعه اختلاف است.
برخی قائلند آن حضرت قدرت بر خواندن و نوشتن داشت[5] اما با این حال هرگز چیزی را نخواند و ننوشت[6] این گروه به روایتی استناد می کنند که در آن آمده است امام جواد علیه السلام فرمود: چگونه او چیزی نمی نوشته در حالی که خداوند می فرماید: اوست خدایی که در میان مردم درس نخوانده پیامبری را از بین خودشان برانگیخت تا بر آنان آیاتش را تلاوت کند[7]... پس چگونه چیزی را که نمی دانست، آموزش می داد. به خدا او به هفتاد و دو زبان یا هفتاد و سه زبان می نوشت.[8] به فرض پذیرش این روایت از حیث سند، روایت دلالت می کند که این امر بر اساس معجزه بوده است.[9]
برخی هم قایلند در این رابطه نمی توان اظهار نظر قطعی داشت. سید مرتضی در این باره می گوید: از این آیه (عنکبوت/ 48)، چنین بر می آید که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم پیش از بعثت خود، خواندن و نوشتن را به خوبی نمی دانسته، ولی پس از پیامبری، نمی توانیم بدون امکان اظهار نظر قطعی درباره هیچ یک از دو حالت، بگوییم که وی، با نوشتن و خواندن، آشنا بوده یا نبوده است.[10]

نتیجه گیری
به نظر می رسد در این رابطه نتوان اظهار نظر قطعی کرد. عده ای معتقدند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم توانایی خواندن و نوشتن را چه قبل و چه بعد از بعثت نداشته است. اما در مقابل عده ای معتقدند آن حضرت بعد از بعثت این توانایی را داشته است، هر چند در عمل این کار را انجام نداده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 پیامبر امی، شهید مطهری
2- سیره صحیح پیامبر(ص)ترجمه سپهری.

پی نوشتها:
[1]. عنکبوت/ 48.
[2]. جمعه / 2.
[3]. طوسی، محمد بن حسن، التبیان، قم، بوستان کتاب، 1409ق، ج8، ص216.
[4]. قرطبی، الجامع لاحکام القران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق، ج13، ص352.
[5]. طوسی محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة الرضویه، بی تا، ج8، ص 120؛ التبیان، همان، ج8، ص216.
[6]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الرساله، 1430ق، ج16، ص134.
[7]. اشاره به آیه دوم سوره جمعه.
[8]. شیخ صدوق، معانی الاخبار، قم، موسسه النشر الاسلامی، ص54.
[9]. عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، 1428ق، ج16، ص121.
[10]. طبرسی، مجمع البیان، ج4، ص287.
منبع: اندیشه قم