فراموشی
نسیان به معنای فراموشی است و در قرآن چندین بار به کار رفته است.
اگر کسی در نماز سهوا و از روی فراموشی مدّ واجب در "و لا الضّالین" را انجام ندهد، نمازش چه حکمی دارد؟ و اگر حکم را نمی دانسته یا می دانسته و متوجّه نبوده چه باید کرد؟
اگر قبل از رفتن به رکوع ملتفت شده، باید تدارک کند و بعد از آن سوره را بخواند؛ و اگر بعد از رکوع فهمیده، نمازش صحیح است و احتیاطا بعد از سلام سجده ی سهو به جا آورد، مگر در صورت جهل به حکم که چون نوعا جاهلِ مقصّرند، نماز را اعاده کنند.
اگر قبل از رفتن به رکوع ملتفت شده، باید تدارک کند و بعد از آن سوره را بخواند؛ و اگر بعد از رکوع فهمیده، نمازش صحیح است و احتیاطا بعد از سلام سجده ی سهو به جا آورد، مگر در صورت جهل به حکم که چون نوعا جاهلِ مقصّرند، نماز را اعاده کنند.
عنوان سوال:
اگر کسی در نماز سهوا و از روی فراموشی مدّ واجب در "و لا الضّالین" را انجام ندهد، نمازش چه حکمی دارد؟ و اگر حکم را نمی دانسته یا می دانسته و متوجّه نبوده چه باید کرد؟
پاسخ:
اگر قبل از رفتن به رکوع ملتفت شده، باید تدارک کند و بعد از آن سوره را بخواند؛ و اگر بعد از رکوع فهمیده، نمازش صحیح است و احتیاطا بعد از سلام سجده ی سهو به جا آورد، مگر در صورت جهل به حکم که چون نوعا جاهلِ مقصّرند، نماز را اعاده کنند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا قرائت "صراط الذین انعمت علیهم" به صورت "صراط من انعمت علیهم" و نیز قرائت "و لا الضالین" به صورت "و غیر الضالین" جزو قرائات مشهوری است که در قرائت نماز جایز می باشد؟
- در مسایلی از نماز که شما فتوای خاصّی دارید مثلاً رعایت مدّ را در قرائت نماز واجب دانسته اید ، آیا می توانیم به کسی که این موارد را رعایت نمی کند اقتدا کنیم؟
- اگر شخصی در نماز سهوا حرف بزند، نمازش باطل می شود؟
- اگر امام مشغول قرائت حمد و سوره باشد و مأموم سهوا به رکوع و پس از آن به سجده برود و بعد متوجّه شود که امام در حال رکوع است، حکم نمازش چیست؟
- اگر زن بعد از نماز متوجه شود برخی اندام هایش پوشش نداشته است، نمازش چه حکمی دارد؟
- نماز امام جماعت شکسته بوده؛ ولی به علت فراموشی، نماز را کامل خوانده است، بعد از سلام نماز متوجه مسأله می شود، حال تکلیف مأمومینی که نمازشان کامل بوده و نیز تکلیف خود امام چیست؟
- اگر مقداری از بدن یا موی زن هنگام نماز آشکار شود و قبل از تمام شدن نماز یا بعد از آن متوجّه گردد، حکم نمازش چیست؟
- شخصی به علت بیماری در بین نماز شک می کند، بلکه احتمال قوی می دهد که ادرار از او به صورت قطره قطره خارج شده، ولی خودش در آن هنگام متوجه نبوده، حکم نماز و وضوی او چیست؟
- اگر کسی به خیال این که جامه ی پاک پوشیده است نماز بخواند و بعد متوجه شود که لباسش نجس بوده است، آیا نمازش صحیح است؟
- فردی که نمی دانسته با استمنا، غسل جنابت بر او واجب می شود، حکم او در مورد نماز و روزه چگونه است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] آیا رعایت دو مد در (ولا الضالین)واجب است و یا یکی از آن دو، لطفاً بیان فرمایید؟
- [آیت الله خوئی] اگر به شخصی که شرائط امام جماعت را دارا باشد اقتدا کند و در قرائت کلمهای که در او مدّ واجب است، مدّ ندهد، و نمیدانم که او مدّ واجب را میداند ولی فعلاً فراموش کرده که مدّ بدهد، یا اینکه او مدّ واجب را نمیداند، آیا واجب است که به صورت فرادی نماز بخوانیم یا خیر؟
- [سایر] در نماز می خوانیم: "صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیرْ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالِّینَ". منظور از انعمت، مغضوبین و ضالین چه کسانی هستند و چه ویژگی هایی دارند؟
- [آیت الله خامنه ای] اگر بعد از نماز متوجه شوند که از اول نماز جماعت، اتصال صفوف برقرار نبوده است، نماز نمازگزاران چه حکمی دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی وضو گرفته و در نماز متوجه می شود اکلیل بر صورتش می باشد حکم نمازش چیست؟ و اگر بعد از نماز متوجه شود حکم نماز چیست؟ چون قبلش آرایش کرده بوده؟
- [سایر] مسئله وجوب اقامه نماز چگونه با مفاد آیه «لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ» سازگار است؟
- [سایر] مسئله وجوب اقامه نماز چگونه با مفاد آیه «لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ» سازگار است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که غسل مس میت بر او واجب بوده و نمی دانسته و به عمره مفرده رفته و کلیه اعمال را انجام داده است. فعلاً در ایران متوجه شده، وظیفه او چیست؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مقداری از بدن یا موی زن هنگام نماز آشکار شود و قبل از تمام شدن نماز یا بعد از آن متوجّه گردد، حکم نمازش چیست؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مقداری از بدن یا موی زن هنگام نماز آشکار شود و قبل از تمام شدن نماز یا بعد از آن متوجّه گردد، حکم نمازش چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده یا کافر بوده، یا به جهتی نمازش باطل بوده، مثلاً بی وضو نماز خوانده، نمازش صحیح است، و همچنین اگر در اثناء نماز به یکی از این سه امر اطلاع پیدا کرد، نیت فرادی می کند و بقیه نماز را می خواند و نمازش صحیح است.
- اگر دو نفر با هم در یک زمان به یکدیگر سلام کنند، بر هر یک واجب است جواب سلام دیگری را بدهد، ولی احتمال دارد که بر هیچ کدام رد سلام واجب نباشد؛ و اگر کسی به یکی از دو نفر بدون تعیین سلام کرد، جواب سلام بر هیچ کدام واجب نیست و در حال نماز جایز نیست. هفتم: از مبطلات نماز، عمداً قهقهه کردن (یعنی خندیدن شدید) است، ولی اگر سهواً یا از روی فراموشی قهقهه کرد، نمازش صحیح است؛ و اگر کسی با صدا بخندد، ولی به حدّ قهقهه نرسد، در صورتی که مقدمه خندیدن به اختیار و توجه او بوده است، بنابر اظهر نمازش باطل است، وگرنه باطل بودن نماز مطابق احتیاط است که نماز را تمام کرده و بعد از روی احتیاط دو مرتبه اعاده نماید.
- اگر عمداً در نماز چیز کمی بخورد، بهطوریکه موالات یعنی پیدرپی آوردن کارهای نماز بههم نخورد و از صورت نمازگزار هم خارج نشود، بنابر احتیاط واجب، نمازش را باید دو مرتبه بخواند، ولی اگر سهواً باشد، بنابر اظهر نماز صحیح است.
- دو سجده روی هم یک رکن است که اگر کسی در نماز واجب عمداً یا از روی فراموشی هر دو را ترک کند، یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.
- اگر چیزی را آب بکشد و یقین کند پاک شده و بعد شک کند که عین نجاست را از آن برطرف کرده یا نه، چنانچه موقع آب کشیدن متوجه برطرف کردن عین نجاست بوده، آن چیز پاک است ؛ و اگر متوجه برطرف کردن عین نجاست نبوده بنا بر احتیاط واجب باید دوباره آن را آب بکشد، مگر آن که احتمال بدهد که بعد از علم به نجاست متوجه بوده که باید عین را برطرف نماید.
- رعایت مدّی که در یک کلمه واقع شده واجب است؛ یعنی اگر در کلمهای (واو) باشد و حرف قبل از (واو) در آن کلمه پیش (ضمّه) داشته باشد و حرف بعد از واو در آن کلمه همزه (ء) باشد، مثل کلمه (سوء)، باید آن (واو) را مدّ بدهد، یعنی آن را بکشد؛ و همچنین اگر در کلمهای (الف) باشد و حرف قبل از (الف) در آن کلمه زبر (فتحه) داشته باشد و حرف بعد از (الف) در آن کلمه همزه باشد، مثل (جاء)، باید (الف) آن را بکشد؛ و نیز اگر در کلمهای (ی) باشد و حرف پیش از (ی) در آن کلمه زیر (کسره) داشته باشد و حرف بعد از (ی) در آن کلمه همزه باشد، مثل (جیء)، باید (ی) را با مد بخواند؛ و اگر بعد از این (واو) و (الف) و (ی) به جای همزه (ء) حرفی باشد که ساکن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد، باز هم باید این سه حرف را با مدّ بخواند، مثلاً در (وَ لاَ الضَّآلّینَ) که بعد از (الف) حرف لام ساکن است باید (الف) آن را با مدّ بخواند.
- اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طوری باشد که اگر برگردد به چیزی از قرائت امام نمیرسد، باید سر بردارد و با امام نماز را تمام کند و نمازش صحیح است و اگر سر برندارد تا امام برسد باز هم نمازش صحیح است.
- اگر موقعی که ایستاده، از روی فراموشی بدن را حرکت دهد، یا به طرفی خم شود، یا به جایی تکیه کند، اشکال ندارد، ولی در قیامِ موقعِ گفتن تکبیرةالاحرام و قیام متصل به رکوع اگر از روی فراموشی هم باشد، بنابر احتیاط واجب، باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
- اگر بعد از سلام نماز یادش بیاید که یک رکعت یا بیشتر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه کاری انجام داده که اگر در نماز عمدا یا سهوا اتفاق بیفتد نماز را باطل می کند، مثلاً پشت به قبله کرده، نمازش باطل است، و در غیر این صورت باید فورا مقداری که فراموش کرده بجا آورد.
- اگر بعد از سلام نماز یادش بیاید که یک رکعت یا بیشتر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه کاری انجام داده که اگر در نماز عمداً یا سهواً اتفاق بیفتد نماز را باطل میکند، مثلاً پشت به قبله کرده، نمازش باطل است، و در غیر این صورت باید فوراً مقداری که فراموش کرده بهجا آورد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه بعد از نماز یابعد از سجده متوجه شود بر چیزی سجده کرده که سجده بر آن جایز نبوده، نمازش صحیح است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که وظیفه اش نماز تمام است اگر عمداً یا از روی اشتباه یا فراموشی شکسته بخواند نمازش باطل است، حتی اگر قصد اقامه ده روز کرده و نمی دانسته که باید در این حال تمام بخواند و نماز خود را شکسته خوانده، احتیاط واجب آن است که به صورت تمام اعاده کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه پیش از تمام شدن ذکر واجب عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است و اگر سهواً باشد چنانچه پیش از خارج شدن از حال رکوع متوجه شود باید در حال آرامی بدن دوباره ذکر را بگوید و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد متوجه گردد، نمازش صحیح است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر در وقت مشترک یا وقت اختصاصی ظهر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه کرده است، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند؛ ولی اگر نمازش شکسته است و در وقت اختصاصی ظهر، در بین نماز متوجّه اشتباه خود شود، بنا بر احتیاط واجب باید نمازش را به نیّت نماز ظهر تمام کند و سپس هر دو نماز را به ترتیب به جا آورد.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر ماموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده و یا کافر بوده و یا به جهتی نمازش باطل بوده مثلا بیوضو نماز خوانده نمازش صحیح است در صورتی که کاری که نماز فرادی را اگر چه سهوا باطل می کند مثل زیاد کردن رکوع انجام نداده باشد
- [آیت الله خوئی] اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده، یا کافر بوده، یا به جهتی نمازش باطل بوده، مثلًا بیوضو نماز خوانده، درصورتی که مثل زیاد کردن رکوع از کاهائی که نماز فرادی را ولو سهواً باطل میکند نکرده باشد، نمازش صحیح است.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر ماموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده؛ یا کافر بوده؛ یا به جهتی نمازش باطل بوده مثلا بی وضو نماز خوانده؛ در صورتی که مثل زیاد کردن رکوع از کارهائی که نماز فرادی را ولو سهوا باطل می کند؛ نکرده باشد؛ نمازش صحیح است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و پس از نماز متوجه اشتباه خود شود، باید نمازش را نماز ظهر قرار دهد و پس از آن نماز عصر را بخواند و ظاهراً در اینجا فرقی نیست که متوجّه شدن اشتباه در وقت مختص ظهر باشد یا در وقت مشترک و بنا بر احتیاط مستحب در نماز دوم قصد خصوص نماز عصر را نکند، بلکه نماز را به قصد مافیالذمّه به جا آورد. ولی اگر نمازش شکسته است و در وقت اختصاصی نماز ظهر متوجه شود نماز ظهر را بنا بر احتیاط واجب رجاءً بخواند و پس از آن باید نماز عصر را به جا آورد و اگر در وقت مشترک متوجه شده پس از آن دو رکعت نماز به جا آورد و بنا بر احتیاط واجب آن را به قصد مافیالذمه به جا آورد و نیت خصوص ظهر یا عصر نکند.
- [آیت الله جوادی آملی] .مدِّ واجبِ احتیاطی, جایی است که پس از حرف مدّ باشد . حرف مدّ عبارت است از واوی که قبل از او حرکت پیش (ضمّه) است و یایی که قبل از آن , حرکتِ زیر (کسره) است و اَلِفی که پیش از آن , حرکت زبَر (فتحه) است و پس از آن (در همان کلمه ), همزه باشد ; مانند کلمه (جَاء ) و (سُوء) و (جِیء) یا پس از آنها سکون لازم باشد مانند الضّالین.
- [امام خمینی] اگر سهوا پیش از امام به سجده رود، واجب است که سر بردارد و با امام به سجده رود و نمازش صحیح است اگر چه احتیاط استحبابی در این صورت اعاده نماز است و اگر برنداشت نمازش صحیح است.