دستگردان
گرفتن خمس و بخشيدن يا قرض دادن آن توسط متولی خمس يا مرجع تقليد به كسی كه خمس بر گردن اوست و توانايی پرداخت آن را ندارد.
فردی که حساب سالش را کرده و مالش را دستگردان کرده است، آیا می تواند بعدا از درآمد سال بعد آن خمس را ادا کند یا باید خمس آن مقدار از درآمد را بدهد؟
می تواند و دیگر واجب نیست خمس آن مقدار از درآمد را بدهد.
می تواند و دیگر واجب نیست خمس آن مقدار از درآمد را بدهد.
عنوان سوال:
فردی که حساب سالش را کرده و مالش را دستگردان کرده است، آیا می تواند بعدا از درآمد سال بعد آن خمس را ادا کند یا باید خمس آن مقدار از درآمد را بدهد؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کسی که حساب سال دارد و هر سال خمس اموالش را می دهد. اگر در پایان سالش مقدار قرض او بیشتر از مقدار داراییش باشد، آیا خمس آن مقدار از داراییش را باید بپردازد؟
- فردی مقداری پول خمس داده شده دارد یا پولی دارد که متعلّق خمس نمی باشد. در بین سال مقداری از آن را به نیّت پرداخت قرض، خرج می کند که از درآمد سال، آن مقدار خرج شده را جبران کند. آیا این کار اشکال دارد؟ آیا به مبلغی از درآمد سالانه که به جای آن مقدار خرج شده، برداشته است خمس تعلّق می گیرد؟
- برای دفن اعضای خانواده از درآمد وسط سال مقبره ای می خرد. آیا جزو مؤونه و مخارج حساب می شود یا باید خمس آن را بدهد؟
- شخصی به فتوای مجتهدی که خمس سرمایه را لازم می دانسته، خمس سرمایه را حساب کرده و دستگردان نموده است، اکنون به جنابعالی رجوع کرده. آیا می تواند به فتوای جنابعالی مقداری را که دستگردان کرده نپردازد؟
- شخصی در سال های قبل برای حج ثبت نام کرده و خمس پول واریز شده را نداده است و در مدینه یا مکه می خواهد از درآمد سال جاری خمس آن پول را بدهد. آیا خمس کفایت می کند و یا باید به مقدار ربع (41) آن را بدهد؟
- فردی وجوهات مالش را با مرجع تقلیدی دستگردان کرده و بعدا مقلّد مرجع تقلید دیگری شده است. آیا برای دادن آن به مرجع تقلید اوّل، نیاز به اذن مرجع تقلید دوّم دارد؟
- کسانی که از حضرتعالی اجازه اخذ وجوهات و دستگردان و مصالحه دارند، آیا می توانند در موقع حساب خمسِ اشخاص، مقداری از خمس را به آن ها ببخشند؟
- اگر فردی مقدار پولی را قرض کند و یادش برود آن را ادا بکند، تکلیف چیست؟
- اگر از درآمد وسط سال صرف حرام کند مثلاً چیز حرامی را بخرد آیا خمس آن را باید بدهد؟
- در موقع رسیدن سال خمسی، مبلغ ده هزار تومان خمس بدهکار شدم و با وکیل مجتهدم دستگردان کردم، آیا می توانم از منافع سال آینده؛ آن را بپردازم؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی در مکه یا مدینه یا غیر آنها از درآمد سالش برای ارحام و فامیل یا دوستانش سوغات خریده، و قبل از تحویل به آنها سال خمسی وی رسیده است، آیا باید خمس آنها را بدهد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی در سال گذشته مقدار صد کیلو برنج در منزل داشته که آخر سال خمسی زیاد آمده بود و خمس آن را پرداخت و در سال جاری آنها را مصرف کرد و از درآمد سال برنج خریده که در آخر سال خمسی، همان مقدار برنج عوض آنها موجود است، آیا باید خمس اینها را هم بدهد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی از درآمد سال گذشته خود یکصد هزار تومان اضافه بر مخارج داشته و خمس آن را نداده است و در سال جاری تمام آن را خرج مایحتاج زندگی کرده است. حال می خواهد بدهی خمس آن را از درآمد سال جاری بدهد. چه مقدار باید بپردازد؟
- [سایر] کسی که درآمد کسب داشته و در بین سال از دنیا میرود، خمس مال او را چگونه حساب کنند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر سر سال خمسی ام، مقدار خمس را محاسبه و دست گردان کنم و قصد داشته باشم از درآمد سال آینده پرداخت نمایم، خمس را چگونه محاسبه کنم؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر کسی که درآمد بین سالش از مغازه یا ماشینی است که خمس آن را نداده آیا مخمس نمودن این درآمد قبل از گذشت سال جهت ثبت نام حج لازم است یا نه ؟
- [سایر] آیا به پولی که برای ثبت نام حج واجب، به حساب ریخته می‌شود (از درآمد همان سال) و سال هم بر آن میگذرد، خمس تعلق میگیرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] پولی که انسان از درآمد سال برای حساب حج تمتّع واریز کرده و پس از چند سال مشرف می شود، آیا خمس دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] اینجانب سر سال خمسیام رسیده است و میخواهم خمس اموال خود را حساب کنم، امّا مبلغی برای سال آینده بدهکار هستم، آیا این مبلغ مذکور را هم اکنون کسر نمایم یا از درآمد سال آینده حساب می‌شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسانی که از حضرتعالی اجازه اخذ وجوهات و دستگردان و مصالحه دارند، آیا می توانند در موقع حساب خمس اشخاص، مقداری از خمس را به آنها ببخشند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر بهواسطه قناعت، منفعت کسب را کمتر مصرف کند و چیزی از مخارج سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد. و همچنین اگر کسی بیشتر از متعارف و متناسب با شأن خود در سال از درآمد مصرف کند خمس مقدار زائد را باید بدهد.
- اگر از منفعت کسب، آذوقهای برای مصرف سالش خریده باشد، و در آخر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.
- اگر در سال سود عایدش گردید و وقت پرداخت خمس هم قبل از ماههای حج باشد، باید خمس آن سود را بدهد، و اگر وقت پرداخت بعد از ماه حج باشد و در همان سال مستطیع شد، میتواند این سود را در مخارج حج مصرف کند، و اما اگر سود مربوط به سالهای قبل باشد، باید خمس آن را بدهد، جز آن مقدار از درآمد این سال که استطاعت او را تکمیل کرده، که از مئونه حساب می‌شود، و اگر از روی معصیت در سال استطاعت حج بهجا نیاورد، بنابر اظهر باید خمس مالی را که اختصاص به حج داده شده بپردازد، و اگر تخمیس مال موجب بهجا نیاوردن حجّی شود که بر او مستقر شده، بعید نیست از مئونه سالی حساب شود که در آن میتواند حج بهجا آورد.
- اگر خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد، یا مالی که صاحبش را نمیشناسد به نیت او صدقه بدهد و بعداً صاحبش پیدا شود، اگر عین مال باقی باشد و یا هنگام پرداخت خمس به اهلش، جهت آن را اعلام کرده باشد، به کسی که مال در دست اوست رجوع می‌شود و این شخص صدقه دهنده یا خمس دهنده ضامن نیست، در غیر این صورت بنابر احتیاط واجب، باید به مقدار مالش به او بدهد یا اینکه مصالحه نماید، و در مواردی که از طرف صاحب مال صدقه داده است، مالک میتواند ثواب صدقه را برای خود اختیار کند یا اینکه مالش را از این شخص بگیرد.
- مهری را که زن میگیرد و ارثی که به انسان از خویشاوندی میرسد که نمیداند با او خویشاوند است، بنابر احتیاط واجب اگر از مخارج سالش اضافه آمد، باید خمس بدهد، ولی ارثهای دیگر که از خویشاوندی میرسد که میداند با او خویشاوند است، اگرچه از مخارج سالش زیاد بیاید خمس ندارد، ولی اگر علم دارد که مورِّث خمس مال را نداده، واجب است خمس آن را بدهد.
- کسی که از کسب و تجارت فایدهای برده، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست، احتیاط این است که مخارج سال خود را از آن مال بردارد، ولی اظهر این است که میتواند از درآمد سال هم حساب کند.
- اگر مالی را که فقیر بابت خمس و زکات و صدقه مستحبی گرفته، از مخارج سالش زیاد بیاید و شخص با گرفتن این مال، دیگر فقیر نباشد، واجب است خمس آن را بدهد.
- اگر در آب فرو رود و مقداری عنبر بیرون آورد که قیمت آن 18 نخود طلا یا بیشتر باشد، باید خمس آن را بدهد، و چنانچه از روی آب یا از کنار دریا بهدست آورد، اگر قیمت آن به مقدار 18 نخود طلا هم نرسد، در صورتی که این کار کسبش باشد و بهتنهایی یا با منفعتهای دیگر از مخارج سالش زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.
- تاجر و کاسب و صنعتگر و مانند اینها از وقتی که شروع به کاسبی میکنند یک سال که بگذرد، باید خمس آنچه را که از خرج سالشان زیاد میآید بدهند؛ و کسی که شغلش کاسبی نیست، اگر اتفاقاً معاملهای کند و منفعتی ببرد، بعد از آنکه یک سال از موقعی که فایده برده بگذرد، باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.
- مالیاتی که مردم به دولت پرداخت مینمایند بابت خمس حساب نمیشود و اگر در بین سال داده شود در حکم مخارج سال است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مالی به ارث به انسان برسد و انسان بداند که مورث خمس بدهکار است مثلاً با حاکم شرع دستگردان کرده و نپرداخته یا مالی را که خمس به آن تعلق گرفته مصرف کرده بدون این که خمس آن را بدهد، این شخص باید بدهی خمسی او را بدهد. اگر آن مال از درآمد همان سال فوت بوده و خمس آن را نداده باید خمس آن را بدهد و اگر از درآمد سال های قبل بوده و خمس آن را به علت این که به خمس اعتقادی نداشته نپرداخته است بر او واجب نیست خمس آن را بدهد هرچند بهتر است خمس آن را بدهد تا متوفی عذاب اخروی نداشته باشد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر در تمام سال منفعتی نبرد و برای مخارج خود قرض کند؛ می تواند از منافع سالهای بعد مقدار قرض خود را بدهد و همچنین اگر در اول سال برای مخارج خود قرض کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی ببرد می تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت ادا نماید؛ بلی اگر قرض را ادا ننمود تا آنکه سال بر منفعت گذشت باید بدون کسر مقدار آن قرض خمس آن منفعت را بدهد مگر اینکه قرض بعد از منفعت کردن بوده و برای مؤنه سالش باشد که در این صورت کسر آن حتی بعد از گذشتن سال خالی از وجه نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] همان گونه که اشاره شد هزینه سفر حج یا زیارتهای مستحبی اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد و اگر ناچار باشد از چند سال قبل اسم نویسی کند و هزینه را بدهد، جزء مخارج همان سالش محسوب می شود و خمس ندارد، نه در آن سال و نه در سالهای بعد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر خُمس را با حاکم شرع یا وکیل او یا با سیّدی دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد، نمیتواند از منافع آن سال کسر نماید، پس اگر مثلاً هزار تومان دستگردان کرده و از منافع سال بعد دو هزار تومان بیشتر از مخارج خود داشته باشد، باید خُمس دو هزار تومان را بدهد و هزار تومانی را که بابت خُمس سال قبل بدهکار است، از بقیّه بپردازد.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او یا با سیّد دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد ، نمی تواند از منافع آن سال کسر نماید ؛ پس اگر مثلاً هزار تومان دستگردان کرده و از منافع سال بعد دو هزار تومان بیشتر از مخارجش داشته باشد باید خمس دو هزار تومان را بدهد و هزار تومانی را که بابت خمس بدهکار است از بقیّه بپردازد .
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که نیاز به خانه ملکی دارد آنچه را صرف خرید خانه می کند خمس ندارد، ولی اگر درآمد سالش برای خرید خانه کفایت نکند و مجبور باشد چند سال پس انداز کند تا قادر به تهیه خانه شود پولهایی که سال بر آنها گذشته خمس دارد، اما اگر فی المثل زمین خانه را در اثناء سال اول بخرد و مصالح ساختمانی را در اثناء سال بعد و اجرت بنا را در سال سوم بدهد هیچ کدام خمس ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که نیاز به خانه ملکی دارد آنچه را صرف خرید خانه می کند خمس ندارد، ولی اگر درآمد سالش برای خرید خانه کفایت نکند و مجبور باشد چند سال پس انداز کند تا قادر به تهیه خانه شود پولهایی که سال بر آنها گذشته خمس دارد، اما اگر فی المثل زمین خانه را در اثناء سال اول بخرد و مصالح ساختمانی را در اثناء سال بعد و اجرت بنا را در سال سوم بدهد هیچ کدام خمس ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که دارای چند رشته کسب و کار است، مثلاً هم زراعت دارد و هم صنعت و هم درآمد کارگری، باید منافع همه را در آخر سال یکجا حساب کند، چنانچه چیزی زاید بر مخارج داشت خمس آن را بدهد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر برای زیاد کردن مال یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند؛ نمی تواند از منافع کسب آن قرض را ادا نماید؛ بلی اگر مالی را که قرض کرده و چیزی را که از قرض خریده از بین برود و ناچار شود که قرض خود را بدهد؛ اداء آن قرض از منافع سال بعد مانعی ندارد. و اگر خمس به واسطه تلف شدن مالی که خمس آن را نداده بود یا به واسطه دستگردان با حاکم شرع یا وکیل او دین شود اداء آن از منافع سال بعدی از مؤنه حساب نمی شود و لازم است منفعتی را که با آن اداء قرض خمس می کند؛ تخمیس کند.
- [آیت الله سبحانی] اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او یا با سید دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد نمی تواند آن را از منافع سال دوم کسر نماید پس اگر مثلاً هزار تومان دستگردان کرده و از منافع سال بعد دو هزار تومان بیشتر از مخارجش داشته باشد، باید خمس دو هزار تومان را بدهد و هزار تومانی را که بابت خمس بدهکار است، از بقیه بپردازد.