عاقله
عاقله، مونّث عاقل از مادّۀ عقل است كه در زبان عربي به معناي منع، حفظ و بستن مي‌باشد.عاقله در لغت به معني نگهدارنده و مواظبت كننده است. [۱]
در مورد قتل، یا بعض جنایات خطایی که دیه بر عاقله است، آیا این حکم شامل همه موارد خطا می شود یا خیر؟
در مواردی که قاتل یا جانی اقرار به قتل یا جنایت خطایی کند، دیه بر عاقله نیست. بلکه بر خودِ قاتل یا جانی است. و نیز اگر قاتل یا جانی قتل یا جنایت را به مال دیگر غیر از دیه، صلح کند، ذمّه خودش مشغول می شود و به عاقله مربوط نیست.
در مواردی که قاتل یا جانی اقرار به قتل یا جنایت خطایی کند، دیه بر عاقله نیست. بلکه بر خودِ قاتل یا جانی است. و نیز اگر قاتل یا جانی قتل یا جنایت را به مال دیگر غیر از دیه، صلح کند، ذمّه خودش مشغول می شود و به عاقله مربوط نیست.
عنوان سوال:
در مورد قتل، یا بعض جنایات خطایی که دیه بر عاقله است، آیا این حکم شامل همه موارد خطا می شود یا خیر؟
پاسخ:
در مواردی که قاتل یا جانی اقرار به قتل یا جنایت خطایی کند، دیه بر عاقله نیست. بلکه بر خودِ قاتل یا جانی است. و نیز اگر قاتل یا جانی قتل یا جنایت را به مال دیگر غیر از دیه، صلح کند، ذمّه خودش مشغول می شود و به عاقله مربوط نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در موردی که کسی خطاءاً جرحی بر کسی وارد کند، آیا مانند قتل خطایی دیه آن بر عاقله است یا نه؟
- مقصود از عاقله که در بعض موارد باید دیه را بدهد کیست؟
- اگر بعض افراد عاقله عاجز از پرداخت دیه باشد، وظیفه چیست؟
- آیا در تغلیظ دیه قتل در ماههای حرام، فرقی بین قتل عمد و خطا وجود دارد؟
- هرگاه دیه جراحات وارده متعدده مجموعاً به قدر دیه موضحه باشد. ولی هر جراحتی به تنهایی کمتر از موضحه است، آیا در چنین فرضی دیه در صورت خطا بر عاقله است یا در مال جانی؟
- دیه جنایات مجنون و بچه غیر بالغ بر عهده کیست؟
- آیا حبس عاقله در صورت استنکاف از پرداخت دیه یا عدم عمل به کفالت وجه شرعی دارد؟
- لطفاً قصاص یا دیه اقسام قتل را بیان فرمایید؟
- مدت پرداخت دیه، در قتل شبیه به عمد چقدر است؟
- اگر مادری خطأً موجب کشتن فرزندش بشود (مثلا در حالت خواب مجرای تنفس نوزاد را مسدود کند و نوزاد بمیرد) آیا دیه واجب است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر جانی و مجنیّ علیه هر دو صغیر باشند، آیا تقاضای قسامه عاقله مجنیّ علیه برای اثبات جنایت خطایی صغیر پذیرفته می شود؟ آیا در فرض فوق می توان عاقله جانی را محکوم به پرداخت دیه نمود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا تغلیظ دیه در ماه حرام مربوط به قتل خطایی و شبه عمد هم می شود یا مختص قتل عمد است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه قتل خطای محض با علم قاضی ثابت شود، دیه بر عهده چه کسی است؟ عاقله، یا خود جانی؟
- [آیت الله نوری همدانی] در جنایت خطائی چنانچه جنایت باقسامه ثابت شود، به عهده خودِ جانی است یا عاقله؟
- [آیت الله سبحانی] در قتل یا جرح خطای محض که مهلت دیه سه سال است، آیا در قتل یا جرح عمدی صبی که عمدش خطا محسوب می شود، دیه در مدت سه سال پرداخت می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مجنون یا کودکی در مقام دفاع از خود دیگری را به قتل رسانده است. آیا خون مقتول هدر است، یا عاقله آنها باید دیه را پرداخت کنند؟
- [آیت الله سبحانی] بنابرنظر مشهور فقهاء مبنی بر اینکه هرگاه اصل جنایت با بیّنه، علم قاضی یا قسامه ثابت شده باشد و جانی مدعی خطای محض بوده و عاقله منکر خطایی بودن قتل باشند قول عاقله با سوگند مقدم است بفرمائید کیفیت سوگند چگونه است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر نابالغی با ماشین پدرش رانندگی کرد و سبب تصادف منجر به قتل شد، آیا عمدی است یا خیر و آیا دیه بر خود او می‌باشد یا عاقله؟
- [سایر] مقدار دینار با دلار آمریکایی امروز در دیه قتل خطا انسان چقدر است؟ به طور کلّی دینار و درهم در بحث فقهی امروز چند دلار می شود؟
- [آیت الله سبحانی] در تفسیر قتل خطایی روایاتی به این تعبر(من اعتمد شیئاً فأصاب غیره ویا رمی شاة فأصاب انساناً) نقل شده است. حال اگر شخصی قصد انسان محقون الدمی را داشته باشد، ولی تیر او از روی خطا به دیگری اصابت کند یا از راه دور شخصی را با این تصور که(زید) است هدف گیرد و به او شلیک کند، ولی بعداً معلوم می شود که آن شخص(حسن) بوده است. آیا قتل او خطایی می باشد؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] مقصود از عاقله که دیه قتل خطا را باید بدهد خویشان نسبی پدری می‌باشد، چه مرد باشند یا زن، غیر از بچهها و دیوانهها و کفّار، و تقسیم دیه بر آنان با رعایت مراتب ارث است.
- [آیت الله مظاهری] دیه قتل عمد را باید در ظرف یک سال بدهند، و دیه قتل شبه عمد و قتل خطایی را میتوانند در ظرف سه سال به سه قسط بدهند.
- [آیت الله بهجت] دیه قتل شبه عمد و قتل خطا هر یک صد شتر است، ولی سن شترها در هر کدام مختلف است که توضیح آن در کتابهای مفصل داده شده است.
- [آیت الله مظاهری] در قتل خطا و قتل شبه عمد، قاتل باید علاوه بر دیه، شصت روز روزه بگیرد و اگر نتواند، شصت فقیر را سیر نماید، و در قتل عمد اگر ورثه مقتول عفو کنند یا با قاتل بر دیه توافق نمایند، قاتل باید شصت روز روزه بگیرد و شصت فقیر را هم سیر نماید.
- [آیت الله سیستانی] اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد ، از او ارث نمیبرد ، ولی اگر قتل به حق باشد مانند قصاص یا اجرای حد یا دفاع ، ارث میبرد ، و همچنین اگر از روی خطا باشد ، مثل آنکه سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد ، از او ارث میبرد ، ولی از دیه قتل که عاقله میپردازد ارث نمیبرد و همچنین قتل شبه عمد یعنی : اینکه کاری کند که معمولاً موجب قتل نیست و قصد قتل هم نداشته ، ولی قصد انجام آن نسبت به مقتول داشته است مانع ارث نمیشود .
- [آیت الله اردبیلی] دیه سقط جنین اگر از روی عمد یا شبه عمد باشد، بر عهده ساقط کننده جنین می‌باشد و همچنین است اگر از روی خطا باشد و روح در آن دمیده نشده باشد، اما اگر از روی خطا باشد و روح در آن دمیده شده باشد، بر عهده عاقله ساقط کننده است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر در اثر مسامحه و تخلّف در رانندگی کسی کشته شود، چنانچه راننده اطمینان یا ظنّ قوی داشته که با عابر برخورد میکند، قتل عمد است؛ ولی چنانچه بدون مسامحه قتلی صورت پذیرد، قتل خطایی می‌باشد و احکام قتل خطایی در کتاب (فقه الدیات) بیان شده است.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً یا به شبه عمد بکشد از او ارث نمیبرد ولی اگر از روی خطا باشد از او ارث میبرد ولی از دیه قتل ارث نمیبرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی یکی از خویشاوندان خود را عمداً و به ناحق بکشد از او ارث نمی برد، ولی اگر از روی خطا باشد ارث می برد (مثل این که سنگی به هوا پرتاب کند و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او را به قتل برساند) و در این صورت از دیه قتل بنابر احتیاط ارث نمی برد.
- [آیت الله بهجت] اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد، از او ارث نمیبرد، ولی اگر از روی خطا باشد، چه خطای محض باشد یا خطای شبیه به عمد، بنابر اظهر از او ارث میبرد، ولی از دیه او بنابر اظهر ارث نمیبرد، اگرچه احتیاط مستحب در صلح کردن است، و در قتل عمدی، که ارث نمیبرد، فرقی نیست بین اینکه خودش مستقیماً اقدام به قتل نماید و یا طوری واسطه قتل باشد که قتل به او نسبت داده شود.