1 اگر پزشک با بیمار یا با ولیّ او (در صورتی که بیمار غیر بالغ یا بیهوش باشد) شرط عدم ضمان کند; و در عین حال کوتاهی و تقصیر در معالجه نکند. و با دقت و احتیاط عمل کند، مسؤول نیست. 2 اگر پزشک دارویی را تعریف کند و مصرف آن را به اختیار خود بیمار بگذارد، مسؤول نیست. 3 اگر پزشک بگوید; فلان دارو برای فلان درد خوب است، یا بگوید اگر فلان درد را داری، فلان دارو برایش خوب است; که بیمار به اختیار و فهم خود دارو را با درد خود منطبق بداند و مصرف کند، پزشک در برابر عوارض آن مسؤول نیست. 4 اگر پزشک نسخه نوشت، و امر به مصرف دارو کرد، به نحوی که بیمار از خود اختیاری نداشت و به اعتماد دستور پزشک دارو را تهیه و مصرف کرد (که سبب اقوی از مباشر باشد) در این فرض، پزشک مسؤول عوارض و خسارات است. مگر اینکه شرط عدم ضمان کند; و در عین حال دقت و احتیاط لازم را بعمل آورد. (نوع معالجات از این قسم می باشد. ولی شرط عدم ضمان نمی کنند). 5 اگر پزشک با دست خود به بیمار دوا بدهد، یا آمپول تزریق کند مسؤول است. مگر اینکه شرط عدم ضمان کند و احتیاط لازم را بعمل آورد.
1 اگر پزشک با بیمار یا با ولیّ او (در صورتی که بیمار غیر بالغ یا بیهوش باشد) شرط عدم ضمان کند; و در عین حال کوتاهی و تقصیر در معالجه نکند. و با دقت و احتیاط عمل کند، مسؤول نیست. 2 اگر پزشک دارویی را تعریف کند و مصرف آن را به اختیار خود بیمار بگذارد، مسؤول نیست. 3 اگر پزشک بگوید; فلان دارو برای فلان درد خوب است، یا بگوید اگر فلان درد را داری، فلان دارو برایش خوب است; که بیمار به اختیار و فهم خود دارو را با درد خود منطبق بداند و مصرف کند، پزشک در برابر عوارض آن مسؤول نیست. 4 اگر پزشک نسخه نوشت، و امر به مصرف دارو کرد، به نحوی که بیمار از خود اختیاری نداشت و به اعتماد دستور پزشک دارو را تهیه و مصرف کرد (که سبب اقوی از مباشر باشد) در این فرض، پزشک مسؤول عوارض و خسارات است. مگر اینکه شرط عدم ضمان کند; و در عین حال دقت و احتیاط لازم را بعمل آورد. (نوع معالجات از این قسم می باشد. ولی شرط عدم ضمان نمی کنند). 5 اگر پزشک با دست خود به بیمار دوا بدهد، یا آمپول تزریق کند مسؤول است. مگر اینکه شرط عدم ضمان کند و احتیاط لازم را بعمل آورد.
- به طور کلی آیا جواب منفی خانم بیمار، در مورد پرسش پزشک از حاملگی وی (چه خود بداند باردار است و به هرعلتی نگوید و چه نداند که باردار است) از پزشک معالج در قبال عوارض احتمالی، رفع مسؤولیت می کند؟
- درعوارضی که می توان اجرای حدّ را تأخیر انداخت، آیا بین عارضه ای که درمان آن بسیار است (مثلاً جراحی قلب) و عوارض دیگر تفاوتی وجود دارد؟
- با توجه به این که بعد از پیوند، شیمی درمانی ضروری به نظر می رسد و همین عمل باعث عوارض خفیف یا شدید در بیمار می گردد، آیا پزشکی که مجبور به انجام این کار جهت عدم ردّ پیوند می باشد، در ایجاد عوارض آن، مسؤول است؟
- شخصی بدون اجازه بهداری، در امر پزشکی دخالت و آمپول تزریق کرده است، با این که اجازه تزریق نداشته، و این امر منجر به فوت مریض شده، آیا دیه لازم است بپردازد یا نه؟ و غیر از دیه تعزیر هم از جنبه عمومی جایز است یا خیر؟
- اگر پزشک دارو یا روش تشخیصی را که در حال حاضر کاملا غیر مضر شناخته شده، به خانم بارداری توصیه کند; اما بعداً مشخص گردد این اعمال برای مادر یا جنین، کاملا مضر بوده اند (همانطور که این مورد در تاریخ پزشکی رخ داده است)، آیا پزشک در قبال عوارض حاصله از این موارد، مسؤولیتی به عهده خواهد داشت؟
- گاهی اوقات، پزشک تنها جهت احتیاط و مطمئن شدن در جهت تشخیص و یا ردّ یک بیماری احتمالی (مثل سل) دستور رادیوگرافی می دهد، تا یک بیماری مخفی احتمالی را کشف کند، آیا پزشک در ایجادِ عوارض احتمالی و هزینه بیهوده درمان، مسؤول است؟
- بطور کلی اگر (با توجه به علم امروزی) بدانیم یا احتمال بدهیم که نجات جان بیمار وابسته به مصرف دارو یا داروهای خاصی می باشد که مضرّند (و این مضرّات به احتمال قوی برای همگان رخ خواهد داد) و با تجویز پزشک، شخص دچار یک یا چند مورد از این عوارض شود، آیا پزشک مسؤول است؟
- اگر پزشک روش یا دارویی را تعریف کند و بگوید این دارو برای فلان بیماری، مفید است و یا بگوید درمان، مترتّب به فلان دارو است; بدون آنکه بیمار را وادار به مصرف آن دارو کند، در این حالت آیا در صورت عدم تأثیر یا عوارض دارو، پزشک مسؤول یا مدیون است؟
- گاهی پزشک معالج، برای بهوش آوردن یا بکار افتادن قلب بیمار ناچار می شود سیلی به بیمار بزند، یا ماساژ بدهد که گاهی موجب سیاه شدن صورت یا شکسته شدن استخوان سینه و پهلوی بیمار می شود و گاهی عوارض دیگر بوجود می آید و چه بسا موجب تلف شدن بیمار شود، اصولاً این اعمال تا چه حدود و با چه شرایطی جایز است؟ و در موارد جواز، آیا موجب ضمان و دیه هم می شود؟
- با توجه به گستردگی بسیار زیاد علوم پزشکی که واقعاً امکان فراگیری و بخاطر سپردن تمام بیماریها و تمامی داروهایی که بر همه بیماریها مؤثرند، و نیز عوارض آنها وجود ندارد، اگر پزشک بخاطر فراموشی، بنا به حدس خود، چه در موارد اورژانس و چه غیر اورژانس، جهت نجات جان و یا تسکین آلات بیمار، سهواً اقدام به تجویز دارویی غیر مؤثر بر بیماری کند، که بیمار را متحمّل هزینه بیهوده و یا عوارض جانبی کند، در این صورت آیا پزشک مسؤول و مدیون است؟ (در صورتی که امکان ارجاع به متخصص دیگری هم نباشد).
- [سایر] پسر 12 سالهام ناخن میجود. علل و راههای درمان آن چیست؟
- [آیت الله سبحانی] اگر پزشکی که تخصّص کافی در زمینه ی عمل جراحی خاصی را ندارد، عمل جراحی خاصی را انجام دهد و بیمار یا ولی او نیز از این امر مطلع باشند و برگه ی برائت از ضمان را امضا کنند. آیا این رافع ضمان خواهد بود؟
- [سایر] با سلام استفاده از خاک مرداب که برای رفع بوی زیر بغل استفاده میشود عوارض مضر هم دارد با تشکر
- [آیت الله سبحانی] آیا قطع عضو یا ایجاد جراحتی که لازمه ی طبابت باشد; مثل شکافتن سینه برای جراحی قلب یا پاره نمودن شکم برای عمل آپاندیس، موجب ضمان طبیب می شود؟ آیا اخذ برائت در رفع ضمان تأثیر دارد؟
- [سایر] لطفا کتابهایی معرفی فرمایید که راههای صحیح برخورد با همسر و تربیت فرزندان را به ما بیاموزد.
- [آیت الله بروجردی] حکم کلّی آب چاه را بیان فرمایید؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا در معاینه نامحرم که به خاطر ضرورت آموزش پزشکی وکسب تجربه و مهارت صورت می گیرد، بین معاینه اعضای تناسلی و سایر اعضای بدن تفاوت وجود دارد؟ بعضی از دانشجویان که بعد از اتمام تحصیل برای معالجه بیماران به روستاها و نقاط دوردست می روند، گاهی مجبور به زایمان زن و یا درمان آثار آن از قبیل خونریزی شدید می شوند، این کار چه حکمی دارد؟ بدیهی است که اگر این خونریزی و بیماریهای دیگر بسرعت درمان نشود حیات زنی که تازه زایمان کرده، در خطر خواهد بود، با علم به اینکه شناخت راههای معالجه این بیماریها مستلزم کارآموزی در هنگام تحصیل علم پزشکی می باشد؟
- [سایر] سلام راه درمان بیماری پسورزیاس چیست لطفا راهنمایی فرمایید
- [آیت الله بهجت] به طور کلی آیا جواب منفی خانم بیمار در مورد پرسش پزشک از حاملگی وی (چه خود بداند باردار است و به هر علتی نگوید و چه نداند که باردار است) از پزشک معالج در قبال عوارض احتمالی، رفع مسؤولیت می کند؟
- [آیت الله خامنه ای] اگر آزمایشات طبی روی حیوانات انجام شود و در پایان، حیوانات از بین بروند، صرف نظر از ضمان، آیا چنین کاری برای پیشرفت پزشکی جایز است؟
- [آیت الله مظاهری] اگر تخلّف از وعده با عذر موجّه باشد، گرچه حرام نیست، ولی در صورتی که ضمانآور باشد ضمان رفع نمیشود و باید جبران خسارت کند و لااقل او را راضی نماید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر پزشک دارویی را تعریف کند یا بگوید: (درمان فلان درد با فلان داروست) و بیمار با اختیار و فهم خود دارو را با بیماری خود منطبق نموده و مصرف کند، پزشک در برابر عوارض آن ضامن نیست.
- [آیت الله اردبیلی] ضامن نبودن پزشک به وسیله نصب اطّلاعیه در محلّ درمان یا اعلان در رسانهها ثابت نمیشود، بلکه باید خود بیمار یا ولیّ او پس از آگاهی از کیفیّت درمان شرط عدم ضمان را به صورت کتبی یا شفاهی قبول کند و چنانچه قبول شرط از روی اضطرار و ناچاری باشد، اشکال ندارد؛ ولی اگر اجبار و اکراه در بین باشد، پزشک ضامن است.
- [آیت الله وحید خراسانی] امر به معروف و نهی از منکر در مواردی که برای امر کننده و نهی کننده موجب حرج و مشقت غیر قابل تحمل از نظر عرف باشد واجب نیست مگر در اموری که اهمیت انها در شرع مقدس به مرتبه ای باشد که تکلیف به انها به واسطه حرج رفع نشود مانند حفظ دین و نفوس مسلمین
- [آیت الله اردبیلی] در موارد اشتباه آزمایشگاه و در نتیجه اشتباه معالجه، اگر خسارات و عوارض آن مستند به نقص و نارسایی آزمایشگاه باشد، مسئول آزمایشگاه ضامن است و اگر مستند به پزشک باشد، پزشک ضامن است، مگر این که شرط عدم ضمان کرده باشند و پزشک نیز دقت لازم را انجام داده باشد که در این صورت پزشک ضامن نیست.
- [آیت الله اردبیلی] با توجّه به این که علم پزشکی از جهت تشخیص بیماریهای گوناگون و شناخت داروهای متفاوت و راههای معالجه بسیار وسیع است، هر پزشکی فقط در محدوده شناخت و اطّلاعات خود میتواند طبابت کند و در هر موردی که بیماری یا داروی آن را نتواند تشخیص دهد، نباید دخالت کند و اگر معالجه نماید و بیمار دچار عوارض ناگواری شود، ضامن میباشد، زیرا پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرموده: (هر کس طبابت کند و عالم به علم طب نباشد، ضامن است.)(1)
- [آیت الله شبیری زنجانی] هر گاه طبیب نسخهای برای بیمار بنویسد یا دستوری به او بدهد و بیمار به آن عمل کند، یا شخصاً دارویی را به او بخوراند یا تزریق کند یا عملی روی بیمار انجام دهد و در اثر این کارها آسیبی به بیمار برسد یا بمیرد، چنانچه طبیب بر طبق قواعد شناخته شده پزشکی رفتار کرده و این کار با اجازه بیمار یا ولیّ او انجام شده باشد، ضامن نیست مگر شرط ضمان شده باشد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر اعراضنمودن وترک معاشرت با گناهکار موجب تخفیف معصیت میشود یا احتمال تخفیف دادهشود، واجب است اعراض شود; هرچند بداند که گناهکار معصیت را بطور کلی ترک نخواهد کرد. واین امر در صورتیاست که با مراتب دیگر نتواند از معصیت جلوگیری کند. مرتبه دوم امر به معروف ونهیاز منکر را با زبان انجام دهد; پس با احتمال تأثیر ووجود دیگر شرایط واجب است گنهکار را از انجام گناه نهی کند، وبه کسی که واجب را ترک کرده به انجام آن دستور دهد.
- [آیت الله مظاهری] اگر محتکر رفع ید از کار زشت خود نکرد، حکومت اسلامی اوّلًا اخطار و امر به فروش آن جنس میکند، و اگر به کارش ادامه داد، حکومت اسلامی آن جنس را به قیمت متعارف میفروشد و پول آن را به محتکر میدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر کسی بچهای را ختنه کند و ضرری به آن بچه برسد یا بمیرد، چنانچه اصول پزشکی را که برای متعارف اهل آن حرفه شناخته شده است، رعایت کرده و با اجازه ولیّ انجام داده باشد، ضامن نیست؛ مگر شرط ضمان شده باشد که در این صورت ضامن است. بلی در صورتی که ولیّ کودک رضایت داده باشد که پزشک در صورت غفلت ضامن ضرر نباشد، اگر در اثر غفلت ضرری به طفل وارد شده ضامن نیست، ولی اگر در اثر مسامحه و سهلانگاری ضرری به طفل وارد شود ضامن است.