سرقفلی
وجه دریافتى هر یک از مستأجر و مالک از دیگرى یا از شخصى سوم در ازای حق پیشه و کسب را سرقفلى گویند. از احکام سرقفلى در مسائل مستحدثه و نیز باب خمس سخن گفته‌اند.
آیا سرقفلی، جزء مؤونه حساب میشود یا جزء سرمایه؟ در صورت افزایش ارزش سرقفلی، حکم آن چیست؟
نوعی از سرقفلی که غالبا در بازار رایج است و مالیت آن محفوظ است (به طوری که اگر صاحب سرقفلی، عین مورد اجاره را به مستأجر جدید منتقل کند، به اندازه ارزش سرقفلی از او پول میگیرد)، سرمایه محسوب میشود و سرمایه کسب دو نوع حکم دارد: 1 میخواهد به وسیله سرمایه فراهم شده، کسب درآمد و منفعت کند و با آن به اندازه مؤونه زندگی و یا کمتر از آن به دست میآورد که این گونه سرمایه خودش جزء مؤونه محسوب میشود و خمس ندارد؛ 2 میخواهد با سرمایه فراهم آمده، کسب درآمد و تحصیل منفعت کند و بیش از مؤونه زندگی را با آن به دست میآورد که باید به نسبت زیادی، خمس سرمایه را در سر سال خمسی بپردازد و پس از دادن خمس در سر سال اول، چنانچه سرمایه افزایش قیمت واقعی پیدا کند، تا آن را نفروخته، دادن خمس افزایش قیمت لازم نیست.
نوعی از سرقفلی که غالبا در بازار رایج است و مالیت آن محفوظ است (به طوری که اگر صاحب سرقفلی، عین مورد اجاره را به مستأجر جدید منتقل کند، به اندازه ارزش سرقفلی از او پول میگیرد)، سرمایه محسوب میشود و سرمایه کسب دو نوع حکم دارد: 1 میخواهد به وسیله سرمایه فراهم شده، کسب درآمد و منفعت کند و با آن به اندازه مؤونه زندگی و یا کمتر از آن به دست میآورد که این گونه سرمایه خودش جزء مؤونه محسوب میشود و خمس ندارد؛ 2 میخواهد با سرمایه فراهم آمده، کسب درآمد و تحصیل منفعت کند و بیش از مؤونه زندگی را با آن به دست میآورد که باید به نسبت زیادی، خمس سرمایه را در سر سال خمسی بپردازد و پس از دادن خمس در سر سال اول، چنانچه سرمایه افزایش قیمت واقعی پیدا کند، تا آن را نفروخته، دادن خمس افزایش قیمت لازم نیست.
عنوان سوال:
آیا سرقفلی، جزء مؤونه حساب میشود یا جزء سرمایه؟ در صورت افزایش ارزش سرقفلی، حکم آن چیست؟
پاسخ:
نوعی از سرقفلی که غالبا در بازار رایج است و مالیت آن محفوظ است (به طوری که اگر صاحب سرقفلی، عین مورد اجاره را به مستأجر جدید منتقل کند، به اندازه ارزش سرقفلی از او پول میگیرد)، سرمایه محسوب میشود و سرمایه کسب دو نوع حکم دارد: 1 میخواهد به وسیله سرمایه فراهم شده، کسب درآمد و منفعت کند و با آن به اندازه مؤونه زندگی و یا کمتر از آن به دست میآورد که این گونه سرمایه خودش جزء مؤونه محسوب میشود و خمس ندارد؛ 2 میخواهد با سرمایه فراهم آمده، کسب درآمد و تحصیل منفعت کند و بیش از مؤونه زندگی را با آن به دست میآورد که باید به نسبت زیادی، خمس سرمایه را در سر سال خمسی بپردازد و پس از دادن خمس در سر سال اول، چنانچه سرمایه افزایش قیمت واقعی پیدا کند، تا آن را نفروخته، دادن خمس افزایش قیمت لازم نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر کسی هدیهای بدهد یا مخارجی کند که مطابق شأن و منزلت او باشد، این گونه مخارج، خمس ندارد و جزء مؤونه شخصی حساب میشود. سؤال این است که ملاک در تشخیص شأن افراد چیست؟
- در روستاها که معمولاً محلّی برای نگهداری گاو و گوسفند یا اسب و الاغ خود دارند، این محل را باید جزء سرمایه خود حساب کنند یا جزء لوازم زندگی خود؟
- کسی از درآمد بین سال منزلی را رهن مینماید و سال به سال رهن همان خانه را تجدید میکند و یا این که به خانه دیگری منتقل میشود و این پول را دوباره به عنوان قرض الحسنه به صاحب خانه جدید می‌دهد. آیا این پول جزء مؤونه حساب میشود یا خیر؟ نماز و روزه و عبادت در این منزل چگونه است؟
- کسی خانهای ساخته و در آن چند مغازه هم احداث کرده است تا علاوه بر سکونت خود، از راه اجاره مغازهها گذران زندگی نماید. آیا مغازهها مانند خود خانه مسکونی جزء مؤونه حساب میشود و خمس ندارد یا حساب جداگانه دارد؟
- اگر پدری به فرزندش بگوید که بعد از من برایم از پول خودت اجیر بگیر تا برایم نماز استیجاری بخواند، آیا اجرت این نمازها جزء مؤونه محسوب میشود یا باید خمس اجرت نمازها محاسبه شود؟
- آیا هزینه سفرهای زیارتی به عتبات عالیات و عمره مفرده و حجّ مستحبّی، جزء مخارج سال حساب میشود یا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
- آیا به لوازم آرایشی که خانمها تهیه میکنند خمس تعلق میگیرد یا این که لوازم آرایش جزء مؤونه است؟
- آیا هزینه سفر حجّ واجب زن که توسط شوهرش پرداخت میشود، جزء مخارج سال شوهر حساب میشود و از خمس معاف است یا خیر؟ اگر زن، خودش مستطیع باشد و شوهرش مخارجش را بدهد، چه حکمی دارد؟
- باغداری که سال خمسیاش فرا رسیده، ولی وقت چیدن میوههایش نرسیده است، آیا این میوههای نرسیده، جزء درآمد سال گذشته محسوب میشود و خمسش واجب است؟ یا پس از رسیدن، جزء درآمد امسال است و هنوز خمسش واجب نشده است؟
- کسی که یک خانه دارد و بخشی از آن خانه را اجاره داده است، آیا باید بخش اجارهای را جزء سرمایه خود محسوب کند یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] سرمایه معادل مؤونهء سال، و سرقفلی جزو مؤونه است؟
- [آیت الله سیستانی] آیا افزایش ارزش سرقفلی مشمول خمس است وآیا افزایش قیمت هر سال باید محاسبه گردد یا هنگام فروش؟
- [آیت الله سیستانی] آیا افزایش ارزش سرقفلی مشمول خمس است وآیا افزایش قیمت هر سال باید محاسبه گردد یا هنگام فروش؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا سرمایه جزء مستثنیات دین محسوب می شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا طلا و زیورآلاتی که بانوان خریداری می کنند جزء مؤونه است؟
- [آیت الله بهجت] آیا تعمیر مغازه که جزو سرمایه است از مؤونه حساب می شود؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا مخارجی که برای اعیاد و وفیات مذهبی هزینه میشود، هر چند زیاد باشد جزء مؤونه سال محسوب میشود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا پولی که انسان برای بیمه می پردازد جزء مؤونه است، یا باید خمس آن پرداخته شود؟
- [امام خمینی] شخصی در آخر هر سال که به حساب مازاد خود رسیدگی کرده مثلا اگر از نقد و جنس هزار تومان داشته و پانصد تومان مقروض بوده فقط خمس پانصد تومان را میداده آیا به نظر مبارک شما صحیح است و صرف مقابله مازاد با دین از مؤونه است و یا آن که تنها اداء دین قبل از تمام شدن سال جزء مؤونه می‌باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی مقداری از درآمد سال خود را برای خرید نوارهای مبتذل ویدیویی مصرف کرده است، آیا این پول جزء مؤونه او بحساب می آید؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- زمینهای موات چنانچه برای تجارت یا بهرهبردن از کشت و زرع آن آباد شود، جزء سرمایه به حساب میآید؛ ولی اگر برای تفریح و استراحت شخصی خود و زن و فرزندانش باشد و قصد تجارت و کسب نداشته باشد، در صورتی که عرفا خارج از شأن او نباشد، جزء سرمایه محسوب نمیشود بلکه مؤونه است.
- اگر زمینی را بخرد و در آن زمین، گندم یا جو بکارد، پولی که برای خرید زمین داده، جزء مخارج حساب نمیشود، اما میتواند اجاره آن را به همان ترتیبی که گفته شد، جزء مخارج حساب نماید؛ ولی اگر زراعت را بخرد، پولی را که برای خرید آن داده میتواند جزء مخارج حساب نماید و از محصول کم کند؛ اما باید قیمت کاهی را که از آن به دست میآید، از پولی که برای خرید زراعت داده کسر نماید، مثلاً اگر زراعتی را پانصد تومان بخرد و قیمت کاه آن صد تومان باشد، فقط چهار صد تومان آن را میتواند جزء مخارج حساب نماید.
- اگر وسایل و لوازمی را که برای کشاورزی نیاز دارد، بخرد و به سبب زراعت، آنها به کلّی از بین بروند، میتواند قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید و اگر از بین نروند، نمیتواند قیمت آنها را از مخارج حساب نماید، ولی همان گونه که گفته شد، میتواند کرایه آنها را جزء مخارج زراعت به حساب آورد.
- اگر درخت انگور یا خرما را بخرد، قیمت آن جزء مخارج نیست، ولی اگر خرما یا انگور را پیش از چیدن بخرد، پولی که برای آن داده، جزء مخارج حساب میشود.
- اگر تاجر یا کاسب و یا کشاورز از درآمد سالانه خود وسیله نقلیهای بخرد، چنانچه آن را برای استفاده در کسب و کار خریده باشد، حکم سرمایه را دارد؛ و اگر برای استفاده خانوادگی و برآوردن نیاز زندگی خریده باشد، جزء مؤونه است و خُمس آن واجب نیست و چنانچه برای هر دو باشد، به نسبتی که برای کسب و کار از آن استفاده میکند، حکم سرمایه را دارد.
- در غسل باید موهای کوتاهی را که جزء بدن حساب میشوند، بشوید و بنابر احتیاط شستن موهای بلند نیز لازم می‌باشد.
- مرد حق ندارد زن خود را به خدمت خانه مجبور کند، مگر در مناطقی که کار در خانه جزء وظایف زن محسوب میشود به گونهای که در ازدواج جزء شرایط عقد به حساب میآید، یعنی عقد مبنی بر آن انجام میگیرد.
- هدایایی که برای زن آوردهاند، جزء دارایی زن می‌باشد و هدایایی که به نحو مشترک برای زن و شوهر آوردهاند، نصف آن جزء دارایی زن به شمار میآید.
- سرمایهای که با آن تنها مؤونه زندگی را به دست میآورد، نه بیش از آن را، خمس ندارد و اگر بیش از مؤونه خود را از سرمایه به دست آورد، باید به نسبت مقدار زیادی، خمس سرمایه را پرداخت کند. این حکم در تمام مسایل دیگری که در مورد سرمایه گفته میشود، جاری است.
- کسی که مقداری از درآمد خود را به تدریج برای ساختن مغازه یا آباد کردن زمین موات یا احداث باغ مصرف نموده و آن زمین یا باغ جزء مؤونه او محسوب نمیشود، باید در آخر سال خُمس آن را بپردازد و اگر اصل زمینِ آباد شده نیز افزایش قیمت پیدا کرده باشد، باید آخر سال خُمس افزایش قیمت را بدهد؛ ولی اگر قصد او از نگهداری زمین ترقی قیمت و سود بردن نباشد، چنانچه یک بار خُمس آن را بدهد، در سالهای بعد تا زمانی که آن را نفروخته دادن خُمس آن واجب نیست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی بیشتر از مطابق شأن خود هزینه کرده باشد، به مقدار شأن او، جزء هزینه حساب میشود و بیش از آن، اسراف بوده و باید خمس آن را بپردازد.
- [آیت الله سبحانی] قیمت تخمی را که برای زراعت پاشیده می تواند جزء مخارج حساب نماید، و قیمت موقع پاشیدن، باید حساب شود.
- [آیت الله نوری همدانی] قیمت وقتی که تخم را برای زراعت پاشیده می تواند جزء مخارج حساب نماید .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که گاو و وسایل کشاورزی دیگری که عرفاً برای زراعت به کار می رود بخرد اگر به واسطه زراعت بکلّی از بین برود، می تواند تمام قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید و اگر مقداری از قیمت آنها کم شود، می تواند آن مقدار را جزء مخارج حساب کند، ولی اگر بعد از زراعت چیزی از قیمتشان کم نشود، نباید چیزی از قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که بدون گاو و چیزهای دیگری که برای زراعت لازم است نمی تواند زراعت کند، اگر آنها را بخرد و به واسطه زراعت به کلی از بین برود، می تواند تمام قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید و اگر مقداری از قیمت آنها کم شود، می تواند آن مقدار را جزء مخارج حساب کند ولی اگر بعد از زراعت چیزی از قیمت آنها کم نشود، نباید چیزی از قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که بدون گاو و چیزهای دیگری که برای زراعت لازم است نمیتواند زراعت کند، اگر آنها را بخرد و به واسطه زراعت به کلی از بین برود، میتواند تمام قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید، و اگر مقداری از قیمت آنها کم شود، میتواند آن مقدار را جزء مخارج حساب کند، ولی اگر بعد از زراعت، چیزی از قیمت آنها کم نشود، نباید چیزی از قیمت آنها را جزء مخارج حساب نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر زمینی را بخرد و در ان زمین گندم یا جو بکارد ،پولی راکه برای خریدزمین داده جزء مخارج حساب نمی شود ، ولی اگر زراعت را بخرد ، پولی را که برای خرید آن داده می تواند جزء مخارج حساب نماید واز حاصل کم کند،اما باید قیمت کاهی را که از آن بدست می آید از پولی که برای خرید زراعت داده کسر نماید مثلاً اگر زراعتی را پانصد تومان بخرد وقیمت کاه آن صدتومان باشد ،فقط چهارصد تومان آن رامیتواند جزء مخارج حساب نماید.(مسأل1882 ) کسی که بدون گاو وچیز های یگرکه برای زراعت لازم است میتواندزراعت کند،اگرآنهارا بخرد؛ نباید پولی راکه برای خریداینها داده جزء مخارج حساب نماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر درخت انگور یا خرما را بخرد، قیمت آن جزء مخارج نیست، ولی اگر خرما یا انگور را پیش از چیدن و قبل از تعلّق زکات بخرد، پولی را که برای آن داده جزء مخارج حساب می شود.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر درخت انگور یا خرما را بخرد ، قیمت آن جزء مخارج نیست ، ولی اگر خرمایا انگور را پیش ازچیدن بخرد ، پولی راکه برای آن داده جزء مخارج حساب می شود .
- [آیت الله سبحانی] اگر درخت انگور یا خرما را بخرد، قیمت آن جزء مخارج نیست ولی اگر خرما یا انگور را پیش از تعلق زکات بخرد، پولی را که برای آن داده جزء مخارج حساب می شود.