مکان
مکان در لغت اسم مکان از ماده "مکن" و به معنای "جا"، "موضع" و محل است. [۱]
انجام کار فرهنگی در زیرزمین مسجد که به صورت راکد مانده و فضای زیادی دارد و محل برگزار نماز نمی باشد و همچنین انجام بازی تنیس با حفظ حرمت این مکان چه حکمی دارد؟
چنانچه منافاتی با انجام عبادت در مسجد نداشته باشد و مخالف غرض واقف هم نبوده باشد و با شئونات مسجد نیز منافات نداشته باشد، با اذن متولی شرعی بلامانع است.
چنانچه منافاتی با انجام عبادت در مسجد نداشته باشد و مخالف غرض واقف هم نبوده باشد و با شئونات مسجد نیز منافات نداشته باشد، با اذن متولی شرعی بلامانع است.
عنوان سوال:
انجام کار فرهنگی در زیرزمین مسجد که به صورت راکد مانده و فضای زیادی دارد و محل برگزار نماز نمی باشد و همچنین انجام بازی تنیس با حفظ حرمت این مکان چه حکمی دارد؟
پاسخ:
چنانچه منافاتی با انجام عبادت در مسجد نداشته باشد و مخالف غرض واقف هم نبوده باشد و با شئونات مسجد نیز منافات نداشته باشد، با اذن متولی شرعی بلامانع است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- ج. در قسمتی از این قبرستان، آثار و علائم قبور، کاملاً پیدا و نمایان است؛ ولی مردهای در آن جا دفن نمیشود و قرار است که دولت این قسمت را به فضای سبز یا فضای آموزشی تبدیل کند و فعلاً محل توپ بازی بچهها است و در آن آشغال هم ریخته می‌شود. آیا در این بخش میتوان مسجد ساخت؟
- در منطقه ما قبرستان مخروبهای وجود دارد که فعلاً در آن هیچ مردهای دفن نمیشود و سند و مدرکی مبنی بر این که وقف یا ملک شخصی یا مرتع است، در دست نیست؛ ولی نظر قاطبه اهالی این است که از اراضی مرتع است. دولت در وسط این قبرستان، سه باب مدرسه احداث نموده و بنا دارد در بقیه آن ساختمانهای آموزشی و فضای سبز ایجاد نماید. چون محلّه ما از لحاظ مسجد در مضیقه است و مکان مناسبی غیر از این قبرستان که در وسط قرار دارد، در دسترس اهالی نیست، لذا اهالی میخواهند مسجدی در آن جا بنا کنند و قسمتی را که برای این کار در نظر گرفتهاند، صد سال است که هیچ مردهای در آن جا دفن نشده و آثار و علائمی از قبور احتمالی وجود ندارد. الف. آیا شرعا در این قبرستان متروکه و مخروبه میتوان مسجد ساخت؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی زمینی را وقف مسجد نموده است و اهالی محل آن زمین را بنا نموده و از درآمد آن بنا مخارج مسجد از قبیل خادم و امام جماعت و... را اداره مینمایند، بیان فرمائید آیا از درآمد این بنا برای امورات فرهنگی و اعیاد و وفیات و اردوهای زیارتی، کلاسهای تابستانی که در مسجد برگزار می‌شود میتوان مصرف نمود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] بر اثر زلزله به مسجد روستا نیز خساراتی وارد شده و از طرف دولت اعلام به تخریب گردیده، علیرغم این که باقی مانده مردم در جای مسجد نماز میخوانند لکن در مکان اسکان موقّت نیز مسجدی احداث نمودهاند، آیا جایز است اثاثیّه مسجد مذکور را به محل جدید ببریم؟
- [آیت الله خامنه ای] در مساجدی که از محل نذورات خاص مسجد و تبرعّات مؤمنین به برق و سیستم تهویه مجهز شده اند، هنگامی که شخصی از اهالی محل فوت می کند، برای او مجلس فاتحه در مسجد برگزار می شود که در آن از برق و سیستم تهویه مسجد استفاده می گردد و برگزار کنندگان مراسم آن هزینه ها را نمی پردازند. آیا این کار شرعاً جایز است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مسجدی در محل ما قرار دارد که فعلا در زیر زمین آن به مدت13 سال است نماز جماعت برگزار می شود و در آینده که مسجد ساخته شد زیر زمین آن به عنوان سرویس بهداشتی مسجد استفاده خواهد شد، یکی از روحانیون گفته که چون قرار است در آینده این محل سرویس بهداشتی شود فعلا حکم نماز خانه را دارد و ورود زنانی که دوره عادت ماهانه را دارند اشکال ندارد. می خواستیم ببینیم نظر حضرت عالی در این مورد چیست؟ با توجه به اینکه از این مکان به نام مسجد حضرت سجاد نام برده می‌شود وتابلوی مسجد نیز دارد.
- [آیت الله خامنه ای] ما در یک مؤسسه نظامی کار می کنیم و محل کارمان در دو مکان جداگانه است و بعضی از برادران در مسیر رفتن از یک مکان به مکان دیگر کارهای شخصی انجام می دهند که وقت زیادی می گیرد، آیا برای انجام این کارها باید اجازه گرفت یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] مسجدی تجدید بنا گردیده و زیر مسجد (محل اقامه نماز) زیر زمین بنا شده این زیر زمین چه حکمی دارد و آیا آداب مسجد در آن مکان نیز باید رعایت شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] مالک محلّی در زمان خودش با کمک ساکنین، محلّ را توسعه دادهاند و مقدار زمینی که در اطراف مسجد بوده آن را دیوارکشی کرده بعنوان صحن مسجد و او از دنیا رفته است و ما به جهت کمبود مکان برای نماز دو سال قبل این صحن را ضمیمه مسجد کردیم و نظر ما بر این بود که در قسمت زیرزمین خانهای برای خادم و قسمتی هم توالت و وضوخانه درست کنیم، لازم به تذکّر است که یک قسمت از صحن مسجد وضوخانه درست شده بود و فعلاقسمت فوق آبدارخانه و راهرو مسجد درست شده است، با توجّه به تصمیم اوّلی ما و عدم علم به نظر مالک متوفّی، آیا میتوانیم توالت یا وضوخانه را در قسمت زیرزمین و در قسمت زیر آبدارخانه و راهرو درست کنیم یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] در مکانی نماز جماعت با حضور افراد زیادی برگزار می شود و صدای اذان و اقامه آن به گوش می رسد، آیا در این صورت اقامه ی نماز جماعت دیگر با افراد کمتر در نزدیکی آن مکان جایز است یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] قبرستان قدیمی که سالهاست هیچ میّتی در آن دفن نگردیده، مدفن عدّه زیادی از بزرگان می باشد و از سوی دیگر با توجّه به مخروبه بودن آن، محلّ مناسبی برای گرد آمدن افراد خلافکارگردیده است. با توجّه به لزوم زیباسازی شهر با تبدیل این منطقه به فضای سبز و یا مرکز فرهنگی عام المنفعه، به گونه ای که به هیچ یک از قبور مؤمنین در این قبرستان بی احترامی نشود در این رابطه نظر مبارک را ابلاغ فرمایید.
- [آیت الله جوادی آملی] قسمتی از مسجد به عنوان کتابخانه و فعالیتهای فرهنگی بسیج اختصاص دارد و فقط در شبهای احیاء در اختیار نمازگزاران قرار میگیرد و زمانی که نماز جماعت برقرار نباشد بعضاً به صورت فرادی نماز اقامه می‌شود مستدعیست نظر مبارک را در زمینهی ادامه فعالیت بسیج در مکان فوق الذکر مرقوم فرمائید.
مسائل مرتبط از این مرجع
- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه (مگر از نهرهای بزرگ به ترتیبی که در مسأله 295 میآید) حرام و باطل است؛ ولی اگر سابقا راضی بوده و انسان نمیداند که از رضایت خود برگشته یا نه، وضو صحیح است و نیز اگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد، اگر محل منحصر باشد یعنی غیر از مکان غصبی مکان دیگری نداشته باشد و وضو موجب ریزش آب به محل غصبی باشد، وضو باطل و حرام است و باید تیمّم کند و نماز بخواند.
- دانشجویانی که برای تحصیل در شهری غیر از وطن خود قصد دارند مدت زیادی بمانند و همچنین اساتید دانشگاهها، معلمان، طلاب، کارکنان دولت و مانند آنها که قصد دارند جهت کار خود مدت زیادی در محلّی غیر از وطن خود اقامت کنند، اگر مدتی از اقامت آنها در آن محل بگذرد که دیگر عرفا در آنجا مسافر محسوب نشوند، آن محل برای آنها حکم وطن را پیدا میکند. بنابر این پس از گذشت مدت مذکور، چنانچه از آنجا به سفر بروند، پس از بازگشت لازم نیست برای تمام خواندن نماز و روزه گرفتن، قصد اقامت ده روز کنند.
- مهمانداران هواپیما، قطار یا کشتی که نوعا در مسافرتند و نیز سایر کسانی که شغل آنان مسافرت است، چنانچه ده روز را در یک مکان با قصد اقامت بمانند و پس از آن دوباره مسافرت کنند، در سفر اوّلِ پس از ده روز، باید نماز خود را شکسته بخوانند، ولی در بقیّه سفرها نماز آنان تمام است و اگر بدون قصد اقامت ده روز بمانند، چنانچه در وطن خود بمانند، حکم همین است و اگر در محل دیگری مانده باشند، بنابر احتیاط واجب در سفر اول نماز را هم شکسته و هم تمام بخوانند.
- کسی که میخواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطن خود بگذرد یا ده روز در محلّی بماند و نیز کسی که مردّد است که از وطن خود بگذرد یا ده روز در محلّی بماند، اگر از ماندن ده روز یا گذشتن از وطن منصرف شود، باز هم باید نماز را تمام بخواند، مگر این که بقیّه راه هشت فرسخ باشد یا بخواهد از آن محل حداقل چهار فرسخ برود و چهار فرسخ برگردد که در این صورت باید نماز را شکسته بخواند. * شرط پنجم: آن که برای کار حرامی سفر نکند، پس اگر برای کار حرامی مانند دزدی سفر کند، باید نماز را تمام بخواند و همچنین اگر خودِ سفر حرام باشد، مثل آن که سفر برای او ضرر داشته باشد یا زن بدون اجازه شوهر به سفری برود که بر او واجب نباشد و منافات با وظایف همسری او داشته باشد، باید نماز را تمام بخواند، ولی اگر مثل سفر حجّ واجب باشد، باید نماز را شکسته بخواند، هرچند بدون اجازه شوهر رفته باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] - خروج فرد معتکف برای شرکت در نماز جماعتی که خارج از محلّ اعتکاف برگزار می‌شود، بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست مگر فردی که در مکه مکرّمه معتکف شده باشد که وی میتواند برای نماز جماعت یا فرادی از مسجد خارج شود و در هر جای مکه که میخواهد نماز بخواند.
- [آیت الله علوی گرگانی] آنچه از زمین مساجدی که بعد از خیابان کشیدن باقی مانده است اگر به اندازهای باشد که می‌شود از آنها برای نماز وسایر عبادات استفاده کرد، تمام احکام مساجد بر آن باقیمانده مترتب است و اگر شخص متجاوزی آنجا را دکان و محل کار و یا خانه قرار دهد، آیا جائز است استفاده از آن به همان نحوی که قرار داده شده است؟ در این مورد باید تفصیل قائل شد. اگر استفاده از آن با مسجد بودن منافات ندارد مانند خوردن وخوابیدن در آن محل، در این صورت این نوع استفادهها بیشبهه جائز است، چون مانع از استفاده در جهت مسجدیت مانند اقامه نماز جماعت ومجالس وعظ وتبلیغ از طرف غاصب میباشد و با بودن این مانع وعدم امکان استفاده در آن جهات مسجدیت استفاده در جهات دیگر مانع ندارد مانند این است مسجدی که در یک محل متروک قرار گرفته و از آن استفاده مسجدی نمیشود، مانعی ندارد که زمین آن مسجد محل زراعت قرار داده شود، در صورتی که با این عمل از مسجد بودن عرفاً ساقط نگردد ولی جائز نیست در آن محل کارهای منافیبا مسجدیت انجام داد، مانند این که محل بازی و یا محل لهو ولعب ومانند اینها قرار گیرد، اگر متجاوزی آن مسجد را محل برای کاری که منافات با مسجدیت دارد قرار داده باشد استفاده از آنجا برای آن نوع کارها جائز نیست.
- [آیت الله خوئی] آنچه از زمین مساجدی که بعد از خیابان کشیدن باقی مانده است اگ به اندازهای باشد که می‌شود از آنها برای نماز و سایر عبادات استفاده کرد، تمام احکام مسجد بر آن باقیمانده مترتب است و اگر شخص متجاوزی آنجا را دکان و محل کار و یا خانه قرار دهد، آیا جایز است استفاده از آن به همان نحوی که قرار داده شده است؟ در این صورت باید تفصیل قائل شد که اگر استفادة از آن با مسجد بودن منافات ندارد مانند خوردن و خوابیدن در آن محل، در این مورد این نوع استفادهها بیشبهه جایز است، چون مانع از استفاده در جهت مسجدی مانند اقامة نماز جماعت و مجالس وعظ و تبلیغ از طرف غاصب میباشد و با بودن این مانع و عدم امکان استفاده در آن جهات مسجدیت استفاده در جهات دیگر مانع ندارد و مانند این است مسجدی که در یک محل متروک قرار گرفته و از آن استفادة مسجدی نمیشود، مانع ندارد که زمین آن مسجد محل زراعت و یا کسب قرار داده شود، ولی جایز نیست در آن محل کارهای منافی با مسجدیت انجام داد، مانند این که محل بازی و یا لهو و لعب و مانند اینها قرار گیرد، و اگر متجاوزی آن مسجد را محل برای کاری که منافات با مسجدیت دارد قرار داده باشد استفاده از آنجا برای آن نوع کارها جایز نیست.
- [آیت الله جوادی آملی] .اقامه نماز در مسجد فضیلت دارد. درجات فضایل آن به تفاوت مسجدهاست. بهترین مسجد روی زمین , مسجد دور کعبه یعنی مسجد حرام است، پس از آن, مسجد پیامبر(ص) در مدینه و بعد از آن, مسجد کوفه و مسجد اقصی که هر دو در یک حدّند و پس از آنها مسجد جامع هر شهر و بعد از آن , مسجد محل و سپس مسجد بازار . حرم انبیا و اوصیای معصوم (ع) فضیلت و استحباب دارد و نسبت به برخی مساجد , مانند مس جد محل و مسجد بازار, افضل است.
- [آیت الله جوادی آملی] .هر گاه شک کند که نماز جماعت قبلی صحیح بود یا نه، اذان و اقامه از او ساقط است; ولی اگر شک کند که برای نماز جماعت سابق اذان و اقامه گفته شد یا نه , یا شک کند که مکان نماز او و مکان نماز جماعت قبلی یک مکان محسوباند یا دو مکان مانند سطح مسجد و بام آن اذان و اقامه از وی ساقط نیست. سوم: کسی که اذان و اقامه دیگری را شنید , می تواند به آن اکتفا کند و برای نماز خود اذان و اقامه نگوید , به شرط آنکه تمام فصول اذان و اقامه را به طور کامل شنیده باشد و در صورت ناقص شنیدن یا نشنیدن بعضی از فصول , میتواند آنچه را درست نشنید , خودش بگوید و به همان اکتفا نماید, به شرط حفظ ترتیب، اگر فقط اذان را شنید , میتواند اقامه را خود بگوید ; ولی اگر اقامه را شنید , بخواهد اذان را خود بگوید, چون ترتیب محفوظ نمی شود , نمیتواند به شنیدن اقامه اکتفا کند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . بنابر احتیاط، در جایی نماز بخواند که اطمینان داشته باشد نماز را تمام می کند و در جایی که به واسطه احتمال باد و باران و زیادی جمعیت و مانند اینها اطمینان ندارد که بتواند نماز را تمام کند، احتیاط آن است که نماز نخواند هر چند با احتمال امکان تمام کردن نماز، خواندن نماز جایز است ولی با اطمینان به عدم امکان نماز صحیح نیست. آن که ماندن در آن مکان حرام نباشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] بنا بر احتیاط واجب باید جلوتر از قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهمالسلام نماز نخواند و چنانچه این کار مستلزم هتک باشد، حرام نیز میباشد. اگر چیزی مانند دیوار بین او و قبر مطهر باشد، نماز خواندن اشکال ندارد؛ ولی فاصله شدن صندوق شریف و ضریح مطهّر و پارچهای که روی آن افتاده کافی نیست. شرط ششم: در مکان نمازگزار نجاست سرایت کننده نباشد.
- [آیت الله بهجت] اگر برای جلوگیری از صدای خنده حالش تغییر کند، مثلاً رنگش سرخ شود، نمازش صحیح است. هشتم: آنکه برای کار دنیا عمداً با صدا گریه کند، ولی اگر برای کار دنیا بیصدا گریه کند اشکال ندارد؛ و اگر از ترس خدا یا برای آخرت گریه کند، آهسته باشد یا بلند، اشکال ندارد، بلکه از بهترین اعمال است. نهم: از مبطلات نماز کار زیادی است که نزد افراد متشرعه صورت نماز را بههم بزند، مثل دست زدن و به هوا پریدن و مانند اینها، کم باشد یا زیاد، عمداً باشد یا از روی فراموشی. ولی کاری که صورت نماز را بههم نزند، مثل کشتن عقرب، حفظ کردن مال، ساکت کردن و بغل کردن و شیر دادن بچه، و اشاره کردن با دست، اشکال ندارد.
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که می خواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد ، یا ده روز در محلی بماند ، و نیز کسی که مردد است که از وطنش بگذرد ، یا ده روز در محلی بماند،اگر از ماندن ده روز یا گذشتن از وطن منصرف شود ، باز هم باید نماز را تمام بخواند ولی اگر باقی ماندة راه هشت فرسخ باشد ، یا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگردد ، باید نماز را شکسته بخواند . شرط پنجم : آنکه برای کار حرام سفر نکند و اگر برای کار حرامی مانند دزدی سفر کند ، باید نماز را تمام بخواند . و همچنین است اگر خود سفر حرام باشد ، مثل آنکه برای او ضرر داشته باشد ، یا زن بدون اجازة شوهر و فرزند با نهی پدر و مادر سفری بروند که بر آنان واجب نباشد ، ولی اگر مثل سفر حج واجب باشد ، باید نماز را شکسته بخوانند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که می خواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد یا ده روز در محلّی بماند اگر از ماندن ده روز یا گذشتن از وطن منصرف شود باز هم باید نماز را تمام بخواند ولی اگر باقی مانده راه هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگردد باید نماز را شکسته بخواند. شرط پنجم: آنکه برای کار حرام سفر نکند و اگر برای کار حرامی مانند دزدی سفر کند باید نماز را تمام بخواند و همچنین است اگر خودِ سفر، حرام باشد مثل آنکه سفر برای او ضرر داشته باشد یا زن بدون اجازه شوهر و فرزند با نهی پدر و مادر در صورتی که مخالفت با آن موجب اذیت و ناراحتی یا اسائه ادب به پدر و مادر باشد سفری بروند که بر آنان واجب نباشد ولی اگر مثل سفر حج واجب باشد باید نماز را شکسته بخواند.