زمین
زمین جایی است که همه موجودات زنده روی آن زندگی می کنند.
آیا در زمین وقفی می‌توان جائی را به نام مسجد احداث نمود؟
در وقف اگر جهت و مصرف تعیین شود باید به همان نحو عمل شود و اگر مقدور نیست یا مسجد بودن منافات با جهت وقف ندارد، باید به صورت اجاره باشد و مال الاجاره در جهت وقف مصرف شود و در صورتی که وقفیّت به نحو مطلق است، مسجد ساختن اشکال ندارد.
در وقف اگر جهت و مصرف تعیین شود باید به همان نحو عمل شود و اگر مقدور نیست یا مسجد بودن منافات با جهت وقف ندارد، باید به صورت اجاره باشد و مال الاجاره در جهت وقف مصرف شود و در صورتی که وقفیّت به نحو مطلق است، مسجد ساختن اشکال ندارد.
پاسخ:
در وقف اگر جهت و مصرف تعیین شود باید به همان نحو عمل شود و اگر مقدور نیست یا مسجد بودن منافات با جهت وقف ندارد، باید به صورت اجاره باشد و مال الاجاره در جهت وقف مصرف شود و در صورتی که وقفیّت به نحو مطلق است، مسجد ساختن اشکال ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا آوار مسجد قدیمی را می‌توان برای پر کردن کرسی آشپزخانه مسجد جدید استفاده نمود؟
- آیا روی زمین اصلاحات ارضی، می‌توان مسجد بنا کرد؟
- فردی وصیّت کرده که منافع یک هکتار از زمینش را هر سال برای مسجد روستا خرج کنند بفرمائید: الف - آیا چنین وصیّتی صحیح است؟ ب - این وصیّت تا کی نافذ است؟ ج - آیا می‌شود زمین را یکجا فروخت و صرف مسجد کرد؟ د - اگر بشود یکجا فروخت آیا می‌توان پول آن را در بانک گذاشت و سود آن را صرف مسجد نمود؟ م - سود را باید چه کسی صرف مسجد نماید؟
- وجهی را جهت حمل آوار مسجد قدیمی پرداخت مینمایند و شخص دیگری این کار را تبرّعاانجام می‌دهد، آیا وجه مذکور را می‌توان در جهت دیگری در امور مسجد صرف نمود؟
- زمینی صد سال پیش به صورت وقف معاطاة جهت دفن اموات تعیین شده حدود پنجاه سال است که در آن مرده دفن نمیشود در قسمتی از آن مدرسه هم احداث شده، آیا جایز است در بخشی از آن مسجد ساخت در صورت عدم جواز، آیا می‌شود قسمتی از آن را خرید و مسجد نمود؟
- شخصی مدرسه علمیّه بنا نهاده و از سهم امام و کمکهای مردمی زمین خریده آیا میتواند محلّ دفن خود را مدرسه علمیّه قرار دهد، البته زمین مدرسه وقفی نیست؟
- اگر کسی از نفس شخصی دیگر کفالت نمود و متّهم فرار کرد آیا کفیل را می‌توان زندان نمود یا خیر؟
- در قسمتی که برای احداث مسجد در نظر گرفته شده است اگر هنگام کندن پی ساختمان مسجد، به قبر پوسیده مؤمن و استخوان برخورد کردیم، تکلیف چیست؟
- از داخل زمین وقفی رودخانهای میگذرد و مردم از درون آن برای استفاده شخصی شن و ماسه میبرند این عمل چه حکمی دارد؟
- آیا می‌توان تندیس و پیکره امامان را در میادین شهر نصب نمود؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] مسجدی 100 مترمربع مساحت دارد که در شمال این مسجد قطعه زمینی حدود 200 متر طبق مدارک موجود، به عنوان باغچه مسجد وجود دارد که جزو ساختمان مسجد نیست، آیا می توان در این قطعه زمین حسینیّه ای احداث نمود؟
- [آیت الله سبحانی] شهرداری برای رفع مشکل ترافیک و احداث اتوبان، بااراضی وقفی مواجه می گردد، آیا می توان این اراضی را به جاده تبدیل نمود؟
- [آیت الله بهجت] آیا جایز است زمین وقفی را اجاره کنند و مسجد بسازند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا جایز است زمین وقفی را اجاره کنند و مسجد قرار دهند؟
- [آیت الله جوادی آملی] سؤال 1: روستایی فاقد مسجد است. چند سال قبل فرد خیّری زمینی به مساحت 600 متر وقف مسجد کرد و بعد از وقف فوت نمود، زمین وقفی دقیقاً کنار یک خانهای به فاصله 5 / 2 متری قرار دارد و اگر مسجد ساخته شود مزاحم همسایه میگردد، از طرف دیگر روبروی حسینیهی روستا، چند متری باغ و زمین به مساحت 3500 متر می‌باشد. بعلت فاصله داشتن زمین مسجد و حسینیه اهالی روستا قصد کردند که زمین وقفی را فروخته و در روبروی حسینیه باغی را به اندازه 600 متر خریداری نمایند و وقف مسجد کنند آیا چنین عملی یعنی عوض کردن زمین وقفی با زمین مکان دیگر البته به به اسم واقف انجام شود امکان پذیر است؟ و در ضمن در باغ میتوانیم، مسجد، قبرستان، مخابرات، خانهی بهداشت و اماکن عمومی ساخته شود.
- [آیت الله خامنه ای] نحوه واگذاری زمین برای احداث مسجد و حسینیه از طرف مالکان حقوقی چگونه است؟
- [آیت الله جوادی آملی] هیأت امنای مسجد حضرت ابوالفضل عَلَیْهِ السَّلَام محله اسپه کلا شهرستان آمل در نظر دارد بنای کنونی این مسجد را که قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی به صورت همکف و یک طبقه احداث شده بود به دلیل فرسودگی بنا و همچنین افزایش شدید جمعیَّت منطقه تخریب و با توجه به طرح تعریض شهرداری در مساحتی کمتر اقدام به ساخت بنای مسجد در چند طبقه نماید. فلذا در نظر است برای بنای جدید: یک طبقه (زیر زمین) مخصوص آشپزخانه و … احداث گردد. یک طبقه (همکف) فضای مسجد مخصوص آقایان احداث گردد. یک طبقه (اول) فضای مسجد مخصوص بانوان احداث گردد. یک طبقه (دوم) مخصوص سالن همایش، ختم و … احداث گردد. یک طبقه (سوم) مخصوص فضای مجتمع فرهنگی احداث گردد. یک طبقه (چهارم) مخصوص خانه عالم و سرایدار خانه احداث گردد. با توجه به اینکه برای کل مساحت زمینی که قصد احداث بنای جدید وجود دارد، در زمان احداث بنای اولیه، صیغه مسجد خوانده شده بود لذا سؤالات شرعی ذیل مفروض است: 1. آیا حکم مسجد در خصوص طبقات پایینتر یا بالاتر از عرصهای که صیغه مسجد برایش قرائت شده وارد است؟ 2. آیا در طبقات پایینتر یا بالاتر از عرصهای که صیغه مسجد برایش قرائت شده می‌توان سرویس بهداشتی (توالت) احداث کرد؟ 3. آیا می‌توان در طبقات بالاتر از عرصهای که صیغه مسجد برایش قرائت شده (عیان)، خانه عالم و سرایدار خانه (با توجه به امورات جاریه زندگی خانوادگی) احداث کرد؟
- [آیت الله سبحانی] مکانی وقفی، به علت قدیمی بودن و ضیق مکان، تخریب و ساختمان جدید و وسیع تری احداث شده است آیا می توان وقف نامه جدید نوشت و متولی جدید معیّن نمود؟
- [سایر] مسجدی قدیمی در یک زمین واقع است و تصمیم بر آن است که با توجه به قدیمی بودن مسجد مسجدی جدید در پشت مسجد قدیمی احداث و بعد از اتمام احداث مسجد جدید مسجد قدیمی تخریب گردد، آیا چنین کاری جایز است؟ یا اینکه باید مسجد قدیمی همچنان در کنار مسجد جدید باقی بماند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خیّری قطعه زمینی به نام مسجد اهداء نموده است؛ ولی نظر خویش را در مورد احداث سرویس بهداشتی، ایوان، چایخانه، حیاط و آشپزخانه بیان نکرده است، آیا می شود در موقوفه فوق موارد بالا را احداث نمود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- در شرع مقدّس اسلام بسیار سفارش شده است، که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها، مسجد الحرام است و بعد از آن مسجد پیغمبر و بعد مسجد کوفه ومسجد بیت المقدّس و بعد مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محلّه و بعد از مسجد محلّه، مسجد بازار است.
- فروختن در وپنجره وچیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و چنانچه بدرد آن مسجد نخورد، در مسجد دیگر مصرف شود، ولی اگر بدرد مسجدهای دیگر هم نخورد، میتوانند آن را بفروشند وپول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد وگرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
- فیل وخرس وبوزینه وموش وحیواناتی که مانند مار وسوسمار در داخل زمین زندگی میکنند، اگر خون جهنده داشته باشند و به خودی خود بمیرند نجساند، وامّا اگر سر آنها را ببرند یا آنها را شکار نمایند پاک نمیشوند وپوست آنها را نمیشوداستفاده نمود.
- بردن عین نجس مانند خون در مسجد اگر بیاحترامی به مسجد باشد، حرام است همچنین چیزی که نجس شده، در صورتی حرام است که بیاحترامی به مسجد باشد.
- زیاد رفتن به مسجد ورفتن در مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحبّ است و همسایه مسجد اگر عذری نداشته باشد، مکروه است در غیر مسجد نماز بخواند.
- اگر پیشانی را عمداً یا سهواً به زمین نگذارد، سجده نکرده است، اگرچه جاهای دیگر به زمین برسد ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و سهواً جاهایدیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر نگوید، سجده صحیح است.
- خواندن نماز میّت در مساجد مکروه است ولی در مسجد الحرام مکروه نیست.
- مساجدی که در مسیر خیابانها قرار میگیرد و جزو خیابان می‌شود، ظاهر این است که بعد از خیابان شدن از عنوان مسجد بودن خارج می‌شود بنابراین باید در اینگونه موارد ما بین احکام مربوط به عنوان مسجدیّت واحکامی که تابع صدق عنوان مسجد بودن وصدق نکردن آن است وبین احکام وقف تفصیل قائل شد از جمله احکام مسجد این است که حرام است نجس کردن مسجد وواجب است برطرف کردن نجس از مسجد و جائز نیست شخص جنب و یا زن حائض مکث در مسجد کند و دیگر احکامی که تابع عنوان مسجد بودن است، این قبیل احکام با برطرف شدن عنوان مسجدیّت برداشته می‌شود، گرچه احتیاط مستحبّ آن است که با رفتن عنوان مسجدی، آن احکام باز رعایت شود. و از احکام وقف بودن این است که جائز نیست تصرّف کردن در مواد موجود در محل وقف از سنگ وچوب وخود زمین وغیره وجائز نیست خرید وفروش آنها مگر این که با اجازه حاکم شرع یا وکیل او که آنچه پس از خراب شدن قابل فروش بوده باشد، بفروشند ومبلغ آن را در نزدیکترین مسجد دیگری مصرف نمایند و یا خود مواد باقیمانده بنا را در مسجد دیگر نزدیک آن مصرف نمایند و از این بیان حکم مدارس وحسینیههایی که در مسیر خیابانها قرار میگیرند وخراب میشوند، معلوم گردید در صورتی که وقف بوده باشند با خراب کردن آنها زمین ومواد بنا از وقفیّت خارج نمیشود وتصرّف در آنها وخرید وفروش آنها جائز نیست مگر با اجازه حاکم شرع یا وکیل اوکه پس از فروش پول آنها را در نزدیکترین مدرسه یا حسینیّه دیگریمصرف کنند و یا خود مواد باقیمانده را در اینگونه محلها با رعایت نزدیکترین آنها بکار ببرند.
- آنچه از زمین مساجدی که بعد از خیابان کشیدن باقی مانده است اگر به اندازهای باشد که می‌شود از آنها برای نماز وسایر عبادات استفاده کرد، تمام احکام مساجد بر آن باقیمانده مترتب است و اگر شخص متجاوزی آنجا را دکان و محل کار و یا خانه قرار دهد، آیا جائز است استفاده از آن به همان نحوی که قرار داده شده است؟ در این مورد باید تفصیل قائل شد. اگر استفاده از آن با مسجد بودن منافات ندارد مانند خوردن وخوابیدن در آن محل، در این صورت این نوع استفادهها بیشبهه جائز است، چون مانع از استفاده در جهت مسجدیت مانند اقامه نماز جماعت ومجالس وعظ وتبلیغ از طرف غاصب می‌باشد و با بودن این مانع وعدم امکان استفاده در آن جهات مسجدیت استفاده در جهات دیگر مانع ندارد مانند این است مسجدی که در یک محل متروک قرار گرفته و از آن استفاده مسجدی نمیشود، مانعی ندارد که زمین آن مسجد محل زراعت قرار داده شود، در صورتی که با این عمل از مسجد بودن عرفاً ساقط نگردد ولی جائز نیست در آن محل کارهای منافیبا مسجدیت انجام داد، مانند این که محل بازی و یا محل لهو ولعب ومانند اینها قرار گیرد، اگر متجاوزی آن مسجد را محل برای کاری که منافات با مسجدیت دارد قرار داده باشد استفاده از آنجا برای آن نوع کارها جائز نیست.
- اگر در زمینی که غصب کرده زراعت کند یا درخت بنشاند، زراعت و درخت و میوه آن مال خود اوست، و چنانچه صاحب زمین راضی نباشد که زراعت ودرخت در زمین بماند، کسی که غصب کرده باید فوراً زراعت یا درخت خود را اگرچه ضرر نماید از زمین بکند و نیز باید اجاره زمین را در مدّتی که زراعت ودرخت در آن بوده به صاحب زمین بدهد وخرابیهایی را که در زمین پیدا شده، درست کند مثلاً جای درختها را پر نماید و اگر به واسطه اینها قیمت زمین از اوّلش کمتر شود، باید تفاوت آن را هم بدهد ونمیتواند صاحب زمین را مجبور کند که زمین را به او بفروشد یا اجاره دهد و نیز صاحب زمین، نمیتواند او را مجبور کند که درخت یا زراعت را به او بفروشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] فروختن در و پنجره و چیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه در آن مسجد قابل مصرف نیست و همان مسجد به پول آن نیاز دارد، بفروشند و صرف نیاز آن مسجد کنند و اگر آن مسجد به خود آن و به پول آن نیاز ندارد در مساجد دیگر آن را مصرف کنند و اگر آنجا هم نیاز نباشد بفروشند و پول آن را صرف مسجد کنند. و غلّه و نذوراتی که برای مسجد معینی قرار داده شده، در صورت بینیاز بودن آن مسجد و یا معذور بودن مصرف در آن مسجد می‌توان آنها را در سایر مساجد مصرف کرد؛ و همچنین است حکم غلات و نذورات موقوفه مشاهد مشرفه؛ و با تعذر مصرف در موارد معین شده و یا مماثِل آن، می‌توان آن غلات و نذورات را در مطلق خیرات و مبرّات مصرف نمود.
- [آیت الله اردبیلی] آخرین وقتی که می‌توان برای روزه رمضان و یا هر روزه واجب معیّن دیگر نیّت نمود، هنگام اذان صبح است.
- [آیت الله اردبیلی] بدهی مدّتدار را می‌توان با رضایت دو طرف و با کم کردن مقداری از آن، زودتر پرداخت نمود.
- [آیت الله اردبیلی] داخل شدن کافر در مسجد اشکال دارد و اگر خواستند جهت شنیدن مطالب اسلامی داخل مسجد شوند، باید محلّی را در کنار مسجد تهیّه نمود که عنوان (مسجد) نداشته باشد.
- [آیت الله مظاهری] میّت را می‌توان به جای دفن در بنا یا تابوت گذاشت گرچه دفن او در زمین بهتر است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اموال مسجد را, خواه اجزای ساختمان آن باشد مانند در و پنجره یا نباشد مانند فرش نمی توان در غیر آن مسجد صرف کرد . در صورت خراب شدن مسجد می توان آن ها را فروخت و صرف تعمیر آن مسجد نمود و اگر تعمیر آن مسجد ممکن نباشد, صرف مسجد دیگر شود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر ملک وقفی خراب شود، از وقف بودن بیرون نمیرود.
- [آیت الله سیستانی] فرشی را که برای حسینیه وقف کردهاند، نمیشود برای نماز به مسجد ببرند، اگرچه آن مسجد نزدیک حسینیه باشد، ولی اگر ملک حسینیه باشد، با اجازه متولّی می‌شود بهجای دیگر منتقل نمود.
- [آیت الله اردبیلی] بنابر احتیاط واجب باید از داخل کردن جُنب در مسجد خودداری نمود، اگرچه بچه یا دیوانه باشد و یا خود نداند که جُنب است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر مسجد خراب شود نمی توانند زمین آن را بفروشند یا داخل ملک و جاده کنند، حتی فروختن در و پنجره ها و چیزهای دیگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود باید آنها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و هرگاه به درد آن مسجد نخورد باید در مساجد دیگر صرف شود و اگر به درد مساجد دیگر نیز نخورد باید آن را بفروشند و پولش را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.