قرآن کتاب تربیت است و تربیت بر ذکر و یادآوری و تکرار است.
اما در قرآن تکرار به معنایی که در ذهن ما است، وجود ندارد زیرا در هر موردی که مثلا داستان موسی بیان شده، گوشه ای از آن برای بیان پیامی خاص بیان شده و در جاهای دیگر از زاویه های دیگر برای رساندن پیام های دیگر؛ و چون تکرار معهود و متعارف، در قرآن نیست و هر موردی پیام و نکته خاص خود را دارد و در هر بار با تامل خواندن هم ، تلاوت کننده به نکته های جدیدی دست می یابد، به همین جهت تلاوت کننده از تلاوت های پی در پی خسته نمی شود بلکه قرآن همیشه برای او جدید و دارای پیام های جدید است.
اگر در داستان حضرت موسی در مواضع مختلف دقت کنید، می بینید در هر موردی یک زاویه روشن و بیان شده و از آن درس هایی ارائه شده که در موارد دیگر، آن زاویه مدنظر نبوده و زاویه دیگری مورد نظر واقع شده است.
اگر با تامل به این نکته به قرآن مراجعه کنید ، تکرار نمی یابید و اگر تکرار یافتید، با ما هم در میان بگذارید.
البته جمله های تکراری در قرآن هست ، ولی همین جمله ها، مفهوم ها و مفاد مختلف دارند . در مواردی هم تاکید است که تکرار را لازم می سازد.
بعضی از مفسران بر این اعتقادند که یک آیه در هر بار تکرار ، معنای ویژه ای را القا می کند .(1)
برخی از حکمت های تکرار در قرآن:
1.آیاتی که تکرار شده اند ، هر کدام اهداف خاصی را تعقیب می کنند . این گونه نیست که آیات تکراری ، همه یک مسأله را مورد بررسی قرار دهند ; بلکه آیات قرآن کریم به مناسبت های مختلف مکرر شده است .
2 . تکرار در ارائه اندیشه ها و آرای مشخص به مردم ، به استقرار و تثبیت آن ها در ذهن ها می انجامد .
3 . (تکرار) ، یادگیری را اعم از این که آموخته انسان یک عادت نیک باشد یا زشت آسان تر می کند . گاهی متکلم ناچار می شود که عین لفظ یا جمله را به خاطر اهمیت یادگیری تکرار کند .
4 . در تکرار یک جمله در طول سخن ، نوعی تأثیر خطابی وجود دارد که عرب ها بیش تر با آن آشنا هستند و این کار ، در جریان ایراد خطبه و سرودن شعر در میان عرب ها مرسوم بوده است و این مسأله در آیات قرآن ، به فصاحت و بلاغت قرآن کریم که در محل خود ثابت شده بازگشت می کند .
5 . ارائه برخی حوادث یا اندیشه ها به شکل های گوناگون و عبارت های مختلف ، باعث جلب توجه و تنوع می شود و از خسته شدن شنونده و یکنواختی کلام جلوگیری می کند .
6 . قرآن کریم ، مسایل مورد ابتلای مردم و جریان های عبرت انگیز را زیاد تکرار کرده ; به طور مثال : داستان حضرت موسی(علیه السلام) و قومش را در آیات زیادی یادآور شده است . خداوند می فرماید: (و لقد صرّفنا فی هذا القرءَان لیذّکّروا و ما یزیدُهُم إلاّ نُفُورا ; به راستی ، ما در این قرآن حقایق را گوناگون بیان کردیم تا پند گیرند ; ولی ، آنان جز نفرت نمی افزاید .)
7 . با توجه به این که در بعضی موارد ، بین آیات و سوره ها فاصله وجود دارد ، تکرار ، نقش مهمی در ایجاد ارتباط با طرح مسایل به وسیله قرآن داشته و برای ناقص نماندن مفهوم بحث ، تکرار لازم و ضروری می شود.(2)
/123/
پی نوشت ها:
1 . تفسیر نمونه،آیت الله مکارم شیرازی و دیگران ، ج 25 ، ص 431
2 . قرآن و تبلیغ ، محسن قرائتی ، ص 192 و 194 ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن.
