امتحان الهی
«تلك الایام نداولها بین الناس ولیعلم الله الدین آمنوا... .» [۱]
چرا هر جا بلایی بر سر بدبخت و بیچاره ها می آید، می گویند امتحان الهی است؟
در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید. اما در توضیح سه نکته فوق باید گفت: 1-همان گونه که فقر فقرا برای آنها، امتحان الهی است، ثروت اغنیاء برای نیز برای آنها امتحان الهی است. و همان گونه که درون آسایش و رفاه، آزمایش می شویم، در سختی ها و بلایا نیز آزمایش می شویم. و به طور خلاصه هیچ لحظه ای از زندگی ما، جدای از امتحان الهی نیست. و نباید فکر کنیم که امتحان الهی تنها برای عده ای و آن هم در لحظات خاصی از زندگی آنهاست. فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ * وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ [ فجر/15 , 16] امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می کند و نعمت می بخشد (مغرور می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا گرامی داشته است!) و امّا هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد (مأیوس می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا خوار کرده است!) و نکته ای که سبب می شود، عده ای به امتحان الهی در سختی و فقر و ... اعتراض کنند، آن است که حقیقت امتحان را درک نمی کنند و زندگی جاویدان اخروی در پیش روی آنها نیست و به همین خاطر عده ای از آنها طالب این هستند که حتی اگر بنا بر آزمایش و امتحان است، این امتحان همراه با رفاه و سرخوشی باشد! 2-اگر چه توجه به زندگی اخروی، و ماهیت سختی های دنیا، برای انسان تسکین دهنده است و انسان با توجه به ثمره آزمایش می تواند، سنگینی آن را برای خودش سهل و آسان کند (همان گونه که هر کارگری به خاطر مزد، سختی کار را با اختیار خود تحمل می کند)، اما نباید از این نکته غافل شد که تنها توصیه در هنگام سختی ها، صبر نیست. بلکه در بسیاری از مواقع، دستور داریم که علیه سختی ها، طغیان نیز بکنیم. به عنوان نمونه گرسنگی فقرا، به دلیل کمبود منابع غذایی نیست. بلکه به دلیل چپاولگری یک عده از انسان های زیاده خواه است. و مسلمانان موظف هستند با این مستکبرین و زیاده خواهها مبارزه کنند و عدالت را بر روی کره زمین برقرار سازند. و نظیر این مطلب است همه مواردی که سختی ها، به دلیل ظلم و ستم گروهی از انسان ها ایجاد می شود. 3-اگر افق دید انسان وسیع تر شود، سختی ها را به گونه دیگری می بیند. طفل که سطح درک و شعورش کم است، در مقابل آمپول بی تابی می کند و تا حد توان از آن فرار می کند. اما همین طفل بعد از رشد به جایی می رسد که نه تنها از آمپول فرار نمی کند، بلکه با انتخاب خویش، بدنش را در اختیار جراح قرار می دهد و نه تنها شاکی نمی شود، بلکه خود را مدیون جراح نیز می داند! و به هر نحو ممکن از او تشکر می کند. سختی های دنیا نیز همین گونه است. ورزشکاری که به دست خود وزنه بسته است و آن را تکان می دهد، می تواند وزنه ها را از دست خویش باز کند و با راحتی بسیار دست را تکان دهد، اما در این صورت دیگر بازوانش قوی نخواهد شد. اگر انسان افق دید وسیع تری داشته باشد، می بیند که سختی ها، موتور حرکت او هستند. و کافیست که جهت گیری خود را صحیح کند تا این سختی ها، او را به اوج برسانند. اما کسی که این نکته را نمی پذیرد و جهت گیری اش را صحیح نمی کند، سختی ها تنها او را به در و دیوار می کوبند و جز رنج و فرسودگی برایش ارمغانی ندارند! همچنین آنان که حکمت ها را در می یابند، ضرورت سختی را می فهمند. سختی هاست که به ما می آموزاند دنیا جای ماندن و آسایش نیست. و نباید به آن دل بست. نکته ای که درک آن برای رفاه زدگان سخت تر خواهد شد و شاید هرگز متوجه این معنا نشوند که: أَ تُتْرَکُونَ فی ما هاهُنا آمِنینَ [شعراء/146] آیا شما تصوّر می کنید همیشه در نهایت امنیّت در نعمتهایی که اینجاست می مانید. که حتی اگر در اوج رفاه باشی، همین سوال، عیش رفاه را تباه می کند. که دنیا همیشه متبدل است و هوای خوش بهارش، می تواند با یادآوری گرمای طاقت فرسای تابستان، و سرمای شدید زمستان نیز تباه شود.
در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید. اما در توضیح سه نکته فوق باید گفت: 1-همان گونه که فقر فقرا برای آنها، امتحان الهی است، ثروت اغنیاء برای نیز برای آنها امتحان الهی است. و همان گونه که درون آسایش و رفاه، آزمایش می شویم، در سختی ها و بلایا نیز آزمایش می شویم. و به طور خلاصه هیچ لحظه ای از زندگی ما، جدای از امتحان الهی نیست. و نباید فکر کنیم که امتحان الهی تنها برای عده ای و آن هم در لحظات خاصی از زندگی آنهاست. فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ * وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ [ فجر/15 , 16] امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می کند و نعمت می بخشد (مغرور می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا گرامی داشته است!) و امّا هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد (مأیوس می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا خوار کرده است!) و نکته ای که سبب می شود، عده ای به امتحان الهی در سختی و فقر و ... اعتراض کنند، آن است که حقیقت امتحان را درک نمی کنند و زندگی جاویدان اخروی در پیش روی آنها نیست و به همین خاطر عده ای از آنها طالب این هستند که حتی اگر بنا بر آزمایش و امتحان است، این امتحان همراه با رفاه و سرخوشی باشد! 2-اگر چه توجه به زندگی اخروی، و ماهیت سختی های دنیا، برای انسان تسکین دهنده است و انسان با توجه به ثمره آزمایش می تواند، سنگینی آن را برای خودش سهل و آسان کند (همان گونه که هر کارگری به خاطر مزد، سختی کار را با اختیار خود تحمل می کند)، اما نباید از این نکته غافل شد که تنها توصیه در هنگام سختی ها، صبر نیست. بلکه در بسیاری از مواقع، دستور داریم که علیه سختی ها، طغیان نیز بکنیم. به عنوان نمونه گرسنگی فقرا، به دلیل کمبود منابع غذایی نیست. بلکه به دلیل چپاولگری یک عده از انسان های زیاده خواه است. و مسلمانان موظف هستند با این مستکبرین و زیاده خواهها مبارزه کنند و عدالت را بر روی کره زمین برقرار سازند. و نظیر این مطلب است همه مواردی که سختی ها، به دلیل ظلم و ستم گروهی از انسان ها ایجاد می شود. 3-اگر افق دید انسان وسیع تر شود، سختی ها را به گونه دیگری می بیند. طفل که سطح درک و شعورش کم است، در مقابل آمپول بی تابی می کند و تا حد توان از آن فرار می کند. اما همین طفل بعد از رشد به جایی می رسد که نه تنها از آمپول فرار نمی کند، بلکه با انتخاب خویش، بدنش را در اختیار جراح قرار می دهد و نه تنها شاکی نمی شود، بلکه خود را مدیون جراح نیز می داند! و به هر نحو ممکن از او تشکر می کند. سختی های دنیا نیز همین گونه است. ورزشکاری که به دست خود وزنه بسته است و آن را تکان می دهد، می تواند وزنه ها را از دست خویش باز کند و با راحتی بسیار دست را تکان دهد، اما در این صورت دیگر بازوانش قوی نخواهد شد. اگر انسان افق دید وسیع تری داشته باشد، می بیند که سختی ها، موتور حرکت او هستند. و کافیست که جهت گیری خود را صحیح کند تا این سختی ها، او را به اوج برسانند. اما کسی که این نکته را نمی پذیرد و جهت گیری اش را صحیح نمی کند، سختی ها تنها او را به در و دیوار می کوبند و جز رنج و فرسودگی برایش ارمغانی ندارند! همچنین آنان که حکمت ها را در می یابند، ضرورت سختی را می فهمند. سختی هاست که به ما می آموزاند دنیا جای ماندن و آسایش نیست. و نباید به آن دل بست. نکته ای که درک آن برای رفاه زدگان سخت تر خواهد شد و شاید هرگز متوجه این معنا نشوند که: أَ تُتْرَکُونَ فی ما هاهُنا آمِنینَ [شعراء/146] آیا شما تصوّر می کنید همیشه در نهایت امنیّت در نعمتهایی که اینجاست می مانید. که حتی اگر در اوج رفاه باشی، همین سوال، عیش رفاه را تباه می کند. که دنیا همیشه متبدل است و هوای خوش بهارش، می تواند با یادآوری گرمای طاقت فرسای تابستان، و سرمای شدید زمستان نیز تباه شود.
پاسخ:
در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید.
اما در توضیح سه نکته فوق باید گفت:
1-همان گونه که فقر فقرا برای آنها، امتحان الهی است، ثروت اغنیاء برای نیز برای آنها امتحان الهی است. و همان گونه که درون آسایش و رفاه، آزمایش می شویم، در سختی ها و بلایا نیز آزمایش می شویم. و به طور خلاصه هیچ لحظه ای از زندگی ما، جدای از امتحان الهی نیست. و نباید فکر کنیم که امتحان الهی تنها برای عده ای و آن هم در لحظات خاصی از زندگی آنهاست.
فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ * وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ [ فجر/15 , 16] امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می کند و نعمت می بخشد (مغرور می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا گرامی داشته است!) و امّا هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد (مأیوس می شود و) می گوید: (پروردگارم مرا خوار کرده است!)
و نکته ای که سبب می شود، عده ای به امتحان الهی در سختی و فقر و ... اعتراض کنند، آن است که حقیقت امتحان را درک نمی کنند و زندگی جاویدان اخروی در پیش روی آنها نیست و به همین خاطر عده ای از آنها طالب این هستند که حتی اگر بنا بر آزمایش و امتحان است، این امتحان همراه با رفاه و سرخوشی باشد!
2-اگر چه توجه به زندگی اخروی، و ماهیت سختی های دنیا، برای انسان تسکین دهنده است و انسان با توجه به ثمره آزمایش می تواند، سنگینی آن را برای خودش سهل و آسان کند (همان گونه که هر کارگری به خاطر مزد، سختی کار را با اختیار خود تحمل می کند)، اما نباید از این نکته غافل شد که تنها توصیه در هنگام سختی ها، صبر نیست. بلکه در بسیاری از مواقع، دستور داریم که علیه سختی ها، طغیان نیز بکنیم. به عنوان نمونه گرسنگی فقرا، به دلیل کمبود منابع غذایی نیست. بلکه به دلیل چپاولگری یک عده از انسان های زیاده خواه است. و مسلمانان موظف هستند با این مستکبرین و زیاده خواهها مبارزه کنند و عدالت را بر روی کره زمین برقرار سازند. و نظیر این مطلب است همه مواردی که سختی ها، به دلیل ظلم و ستم گروهی از انسان ها ایجاد می شود.
3-اگر افق دید انسان وسیع تر شود، سختی ها را به گونه دیگری می بیند. طفل که سطح درک و شعورش کم است، در مقابل آمپول بی تابی می کند و تا حد توان از آن فرار می کند. اما همین طفل بعد از رشد به جایی می رسد که نه تنها از آمپول فرار نمی کند، بلکه با انتخاب خویش، بدنش را در اختیار جراح قرار می دهد و نه تنها شاکی نمی شود، بلکه خود را مدیون جراح نیز می داند! و به هر نحو ممکن از او تشکر می کند.
سختی های دنیا نیز همین گونه است. ورزشکاری که به دست خود وزنه بسته است و آن را تکان می دهد، می تواند وزنه ها را از دست خویش باز کند و با راحتی بسیار دست را تکان دهد، اما در این صورت دیگر بازوانش قوی نخواهد شد.
اگر انسان افق دید وسیع تری داشته باشد، می بیند که سختی ها، موتور حرکت او هستند. و کافیست که جهت گیری خود را صحیح کند تا این سختی ها، او را به اوج برسانند. اما کسی که این نکته را نمی پذیرد و جهت گیری اش را صحیح نمی کند، سختی ها تنها او را به در و دیوار می کوبند و جز رنج و فرسودگی برایش ارمغانی ندارند!
همچنین آنان که حکمت ها را در می یابند، ضرورت سختی را می فهمند. سختی هاست که به ما می آموزاند دنیا جای ماندن و آسایش نیست. و نباید به آن دل بست. نکته ای که درک آن برای رفاه زدگان سخت تر خواهد شد و شاید هرگز متوجه این معنا نشوند که:
أَ تُتْرَکُونَ فی ما هاهُنا آمِنینَ [شعراء/146] آیا شما تصوّر می کنید همیشه در نهایت امنیّت در نعمتهایی که اینجاست می مانید.
که حتی اگر در اوج رفاه باشی، همین سوال، عیش رفاه را تباه می کند. که دنیا همیشه متبدل است و هوای خوش بهارش، می تواند با یادآوری گرمای طاقت فرسای تابستان، و سرمای شدید زمستان نیز تباه شود.
- [سایر] چگونه بین امتحان و عذاب الهی فرق بگذاریم؟
- [سایر] آیا تفاوت امتحان الهی برای ما و مردم زمان امام حسین (ع)، با عدالت الهی سازگار است؟
- [سایر] انسان از کجا می تواند متوجه شود که مورد امتحان الهی قرار گرفته است؟
- [سایر] بدبخت کیست؟
- [سایر] بدبخت ترین مردم کیست؟
- [آیت الله مظاهری] به خاطر مسائلی دچار مشکلات مادی بسیار بسیار شدیدی شده ام. آیا این به خاطر عذاب الهی است یا رحمت الهی که خودم از فهم آن عاجز هستم؟ آیا این امتحان الهی است؟ چگونه بر این امتحان بسیار مشکل غلبه کنم؟ چرا دست به هر کاری میزنم خراب می شود؟ استاد عزیز هزاران و هزاران سئوال دارم ولی واقعاً دلم پر از خون است و واقعاً مستاصل شده ام. وظیفه من چیست؟
- [سایر] سلام من با همسرم سر مادر شوهرم مشکل دارم. چون همسرم همیشه طرف مادرشو میگیره سر هر مسئله ای و میگه مدارا کن پیره اون بیچاره من دیگه خسته شدم آقای دکتر لطفا بگین چه جوری با همسرم صحبت کنم؟
- [سایر] آیا استرس سر جلسه امتحان باعث افزایش فراموشی مطالب درسی می شود؟
- [سایر] آیا خدا کسی را بدبخت می کند؟
- [سایر] آیا بدبخت تر از من کسی هست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه طلا و نقره بیش از اندازه معمول فلز دیگری مخلوط دارد بطوری که به آن طلا و نقره نگویند، اگر خالص آن به اندازه نصاب برسد باید زکات آن را بدهد و چنانچه شک دارد که به اندازه نصاب هست یا نیست زکات واجب نیست، ولی اگر می تواند آن را امتحان کند احتیاط واجب آن است که امتحان کند.
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است بعد از نماز، سجده شکر نماید وهمینقدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافی است ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه، )شکراً & یا شکراً یا عفواً( بگوید، و نیز مستحبّ است هر وقت نعمتی به انسان میرسد یا بلایی از او دور می‌شود، سجده شکر بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مستحب است بعد از نماز، سجده شکر نماید، و همین قدر که پیشانی را بقصد شکر بر زمین بگذارد کافی است، ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه، "شُکْراً لله، یا شُکْراً، یا عَفْواً" بگوید، و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان می رسد یا بلایی از او دور می شود، سجده شکر به جا آورد.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است بعد از نماز سجده شکر نماید و همین قدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافیست ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه شکرا لله یا عفوا بگوید و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان می رسد یا بلایی از او دور می شود سجده شکر به جا اورد
- [آیت الله سیستانی] مستحب است بعد از نماز ، سجده شکر نماید و همین قدر که پیشانی را بقصد شکر بر زمین بگذارد کافی است ، ولی بهتر است صد مرتبه ، یا سه مرتبه ، یا یک مرتبه (شکراً للّه) یا (شکراً) یا (عفواً) بگوید . و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان میرسد ، یا بلائی از او دور می‌شود سجده شکر بجا آورد. صلوات بر پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است بعد از نماز، سجده شکر نماید و همین اندازه که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد، کافی است، ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه، (شُکْرا للّهِ) یا (شُکْرا) یا (عَفْوا) بگوید و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان میرسد یا بلایی از او دور می‌شود، سجده شکر بجا آورد.
- [آیت الله بروجردی] مستحب است بعد از نماز سجدهی شکر نماید و همین قدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافی است؛ ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه (شُکْراً لِلّهِ) یا (شُکْراً) یا (عَفواً) بگوید و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان میرسد، یا بلایی از او دور می‌شود، سجدهی شکر به جا آورد.صلوات بر پیغمبر
- [امام خمینی] مستحب است بعد از نماز سجده شکر نماید و همین قدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافی است، ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه (شکرا لله ) یا (شکرا) یا (عفوا) بگوید و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان می رسد یا بلائی از او دور می شود سجده شکر بجا آورد
- [آیت الله مکارم شیرازی] لازم نیست در موقع نیت معین کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، همین اندازه که قصد اطاعت امر الهی را دارد کافی است، حتی اگر یکی را به جای دیگری نیت کند اما قصد او اطاعت امر واقعی الهی باشد صحیح است.
- [آیت الله مظاهری] مستحب است بعد از نماز، سجده شکر نماید و همینقدر که پیشانی را به قصد شکر بر زمین بگذارد کافی است، ولی بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه، شُکْراً للَّهِِ یا شُکْراً یا عَفْواً بگوید و نیز مستحب است هر وقت نعمتی به انسان میرسد یا بلایی از او دور می‌شود سجده شکر به جا آورد.