آیا روح و جسم یک ترکیب متحد هستند؟

نظریه رایج دلالت بر تجرد روح دارد اما پذیرش تجرد کامل روح از ماده و خصوصیات ماده ،دلیل بر بیگانگی روح با ماده و عالم ماده ندارد، بلکه نظریه صحیح آن است که روح اگر چه ذاتاً مجرد از ماده است، اما تعلق به بدن و جسم دارد. دلیل روشن این مسأله تعلق روح به بدن انسان ها در عالم دنیا است.
امیرالمؤمنین می فرماید: (روح در بدن همانند معنا در لغت است) (نهج البلاغه، خ 109).
انسان موجود مرکب از دو پدیده است که یکی مجرد و دیگر مادی است. ترکیب آن دو بدین معنا است که ترکیب روح و بدن یک ترکیب اتحادی است. روح و بدن یک وجود موجود هستند. بر اثر این ترکیب است که حقیقتی به نام انسان شکل می‌گیرد. روح بی‌ بدن نمی تواند به هستی خود ادامه دهد و بدن هم بی ‌روح نمی‌ تواند موجودیت خود را حفظ کند. از این رو می‌ گوییم ترکیب روح و بدن ترکیبی است که بدون آن نمی‌ توانند موجود باشند؛ بر اساس این ترکیب است که این دو موجود می‌ شوند و وجودی یگانه می ‌یابند.
در ترکیب انضمامی، دو چیزی که موجود هستند و هستی آن ها مستقل از یکدیگر است، به هم متصل شده، با هم ترکیب می‌ شوند. یعنی این طور نیست که آن دو موجود بر اثر این ترکیب به عالم هستی باریابند؛ بلکه آن دو، هستی مستقل از یکدیگر دارند. ما فقط با یک ترکیب میان آن دو، پیوند حاصل کرده ‌ایم. اما در ترکیب اتحادی، مانند روح و بدن، آن دو به حدی با هم یگانه گشته ‌اند که به یک وجود موجودند. این طور نیست که نخست روح موجود شود و آن گاه بدن جدا از آن؛ سپس این دو را به هم پیوند بزنیم و ترکیب کنیم.
در ترکیب اتحادی، باید دو موجودی که به یک وجود موجود می‌ شوند، دارای مرتبه یکسانی باشند؛ یعنی، اگر یکی در مرتبه قوه و استعداد محض بود و یکی در مرتبه فعلیت، نمی ‌توان این دو را با یکدیگر متحد ساخت؛ چرا که این دو بر اثر ترکیب یکی می‌شوند. یگانگی در حدی است که به یک وجود موجودند. نمی ‌توان موجودی را که در مرتبه قوه بوده، وجودش ضعیف‌تر از فعلیت و پایین‌تر از آن است با مرتبه فعلیت که وجودش قوی و بالاتر است، ترکیب اتحادی نمود. مرتبه پایین در عین پایین بودن نمی‌ تواند بر اثر ترکیب به مرتبه بالا ارتقا یابد؛ چنان که مرتبه بالا نیز - در عین بالا بودن - نمی‌تواند بر اثر ترکیب به مرتبه پایین تنزل کند. از این رو، ترکیب اتحادی یک موجود بالقوه با یک موجود بالفعل محال است. ترکیب بین نفس و بدن اتحادی است(1).
بر اساس این تحلیل معلوم می شود که باید توجه داشت که بدن وقوای بدنی اگر به عنوان ابزار برای نفس مطرح است مفهوم عمیق دارد وابزار تلقی کردن بدن برای نفس در واقع نوعی مسامحه است ونه از باب ابزار به مفهوم دقیق کلمه که ابزار از فاعل اصلی کار مستقل است نظیر آنچه در ابزار صناعی مطرح است.

مطلب مرتبط:
میان روح و بدن چه نسبت و رابطه ای برقرار است؟

پی‌نوشت‌ها:
1. ر،ک : محمد امین صادقی، نتایج کلامی، حکمت صدرا یی، نشر بوستان کتاب ،قم 1388 ش.، ص216.