آیا در قیامت، انسان فقط با روح خود محشور می‌شود ، یا جسم و روح و اگر جسم و روح است، پس چه فرقی با این دنیا دارد؟

آیا در قیامت، انسان فقط با روح خود محشور می‌شود ، یا جسم و روح و اگر جسم و روح است، پس چه فرقی با این دنیا دارد؟

براساس آیات قرآنی، مسئله معاد، کلی و عمومی بوده و تمام موجودات‌ - از جمله انسان- به سوی خداوند متعال بازخواهند گشت (1). اما چگونگی معاد، براساس آیات و روایات، هم جسمانی است و هم روحانی؛ یعنی، هم جسم انسان و هم روح آدمی به سوی خدا باز گشته و در محضر او، حاضر خواهد شد. از این رو، پس از مرگ نه جسم آدمی معدوم می‌شود و نه روح او.
براساس آیات قرآن، انسان در مقام یک موجود و قطعه‌ای از هستی، هیچ‌گاه معدوم نمی‌شود؛ بلکه متحوّل و دگرگون می‌شود و براساس حرکتی که از آغاز پیدایش داشته، نتیجه آن را می‌بیند.
در یکی از آیات می‌فرماید: أَوَ لَمْ یَرَ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ* وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلًا وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ* قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ* الَّذِی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ* أَوَ لَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلی‌ أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلی‌ وَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ* إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (2)؛ (مگر آدمی ندانسته است که ما او را از نطفه‌ای آفریده‌ایم. پس به ناگاه وی ستیزه‌جویی آشکار شده است و برای ما مثلی آورد و آفرینش خود را فراموش کرد، گفت: چه کسی این استخوان‌ها را- که چنین پوسیده است- زندگی می‌بخشد؟ بگو: همان کسی که نخستین بار آن را پدید آورد و او است که به هرگونه آفرینشی دانا است. همو که برایتان در درخت سبز فام اخگر که از آن [چون نیازتان افتد] آتش می‌افروزید. آیا کسی که آسمان‌ها و زمین را آفریده، توانا نیست که [باز] مانند آنها را بیافریند؟ آری او است آفریننده دانا؛ چون به چیزی اراده فرماید، کارش این بس که می‌گوید: باش، پس [بی‌درنگ‌] موجود می‌شود).
این آیات، به روشنی حکایت دارد که جسم انسان نیز معاد خواهد داشت.
از این رو در پاسخ به کسانی که منکر معاد بوده و با لحن انکار و استبعاد می‌گویند: چه کسی به استخوان‌های پوسیده حیات می‌بخشد و آن را در قیامت زنده می‌کند؛ می‌فرماید: آنکه استخوان‌ها را به وجود آورده و به آنها حیات داده است، استخوان‌های پوسیده را نیز زنده می‌کند (1).
البته روح و جسمی که در قیامت در محضر الهی حاضر خواهند گشت، روح و جسم تحوّل یافته و متکامل شده‌اند؛ نه همین روح و جسمی که در این دنیا بوده‌اند.
توضیح آنکه انسان، یکی از سرفصل‌های حرکت خود را در مسیر حرکت و سیر عام خود، با مرگ آغاز می‌کند. در این مرحله- که در ظاهر جدایی میان جسم و روح پیش می‌آید- روح با قبض و اخذ الهی توسط مَلَک یا مَلَک‌ها، قبض شده، در نظام دیگری- که مخصوص به روح است- وارد می‌گردد. در آن نظام و عالم باقی و براساس مسیر انتخابی خود در دنیا، به سیر و حرکت خویش ادامه می‌دهد. بدن هم در این نظام، باقی بوده و در شرایط دیگر، وارد مسیر جدیدی می‌شود و با تحوّل و تبدّل خاصی، به حرکت خود ادامه می‌دهد؛ انسان اگر بخواهد در سیر خود به سوی خدا و لقای حضرت حق، به عوالم دیگر وارد شود و آن مراحل را طی کند؛ باید هم (روح) او متحول گشته و خصوصیات جدیدی را کسب کند و یک سلسله رنگ‌ها و معیارها را از دست دهد و تکامل یابد تا متناسب با آن عوالم و موازین آنها شود و هم (جسم) او با حرکت و تحوّل خود، خصوصیات و آثار عالم مادی را رها ساخته، با کسب یک سلسله از احکام و قوانین عالم بالا، با آنها متناسب گردد.
از این رو، مرگ و انقطاع از دنیا، خود یک مرحله و تحول و یک نوع حرکت و تبدّل و پشت سر گذاشتن یکی از عوالم در برگشت به سوی حضرت حق و لقای او است و برای ورود به مرحله و مراتب بعدی نظام‌ها و عوالم دیگر ضروری و بایسته است.
در بعضی از روایات درباره اوصاف، احکام و آثار عوالم دیگر آمده است که انسان در بهشت پیر نمی‌شود، مریض نمی‌گردد، غذایش غیر از غذای اینجا است و مشیتش غیر از مشیت این دنیایی است. براساس بعضی از آیات، انسان در جهنم می‌سوزد؛ ولی خاکستر نمی‌شود. بدن باید چگونه باشد که بسوزد ولی خاکستر نشود؟ این گونه آیات و روایات به روشنی حاکی از این سنت الهی است که هم روح و هم جسم، باید متحوّل و متکامل شوند تا قابلیت احکام و آثار آن عوالم را بیابند.
(منِ) آنجا همان (منِ) اینجا است؛ ولی این (منِ) تکامل یافته و متحوّل شده و قابلیت ورود به عالم قیامت را پیدا کرده است. (من) عوض نمی‌شود و همان است که بود؛ ولی این (من) منازل و مراحلی را طی کرده، نواقصی را پاک نموده، احکام این عالم را از دست داده و آماده ورود به عالم قیامت گشته است.
به هر حال، این تحولات در سیر حرکت انسان‌ها به سوی خداوند، براساس سنت و قانون الهی در نظام هستی لازم و بایسته است. این واقعیت تکوینی است که آیات قرآن نیز بر آن مهر تأیید گذاشته است: أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ (1)؛ (مگر از آفرینش نخستین [خود] به تنگ آمدیم؟ [نه‌] بلکه آنها از خلق جدید در شبهه‌اند).
خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: آیا شما [منکران معاد] فکر می‌کنید همان یک بار خاک به صورت بدن انسان درآمد، و دیگر عاجز شدیم؟! اینها که این شبهه را مطرح می‌کنند، نمی‌دانند که مرتّب در حال آفرینش هستیم و جسم و روح را که مفارق از بدن است، به سوی خلق جدید در حرکت می‌بریم. اینها دایم در حال خلق جدیدند؛ ولی خودشان خبر ندارند.
بنا بر آنچه گفته شد پس از مرگ، روح وارد عالم برزخی شده، حرکت خود را در مسیری که در دنیا انتخاب کرده، ادامه می‌دهد و با تحوّلات و تبدلاتی که در این حرکت دارد، کامل‌تر شده، متناسب با احکام و آثار عوالم بالاتر می‌گردد؛ این حرکت و تحول برای روح و جسم، بایسته و ضروری است. پس از آنکه روح و بدن، مراتب، مراحل و منازل لازم را برای سنخیت یافتن با عوالم بالا طی کردند؛ به هم می‌پیوندند و وارد عالمی می‌شوند که باید وارد شوند (1).