نیاز
حاجت در نیاز و احتیاج استعمال شده است.از اين عنوان در بسياری ابواب فقهی از قبيل طهارت، صلات، حج، امر به معروف و نهی از منکر، تجارت، دین و نکاح سخن رفته است.
با اینکه خدا بی نیاز است چرا جهان را خلق کرده است؟
در جواب باید به چند مساله توجه کنیم: 1- بی نیازی خدا به این معنا است که کارهایش، برای منفعت و یا تکامل خود او نیست. (بر خلاف ما انسان ها که نیازمندیم و کارهایمان را برای رفع نیازهای خود انجام می دهیم) و این به معنای بی هدفی خدا نیست. و خدای عز و جل در افعالش هدف دارد و حکیمانه آن ها را انجام می دهد. و از آن جا که هدف او به خودش باز نمی گردد، تا نیازی از او را برطرف کند، پس باید فایده و منفعت افعال خدا، متوجه باقی خلق باشد. پس نکته اساسی این است که ما بین بی نیازی، با بی هدف بودن فرق بگذاریم. که غالبا این فرق مورد غفلت ما واقع می شود. این تفکر که خلق را بی هدف بداند، در قرآن نکوهش شده و ذات خدا را منزه از آن خوانده است. (أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ * فَتَعَلیَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ؛[مومنون، آیات 115و116] آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبث و بازیچه آفریده ایم هرگز به ما رجوع نخواهید کرد - زیرا خدای به حق، برتر از آن است که عبث کند.) 2- باید متوجه اهداف طولی نیز باشیم. به عنوان مثال کسی درس می خواند تا معدل خوبی کسب کند. اما معدل خوب، هدف نهایی او نیست. بلکه معدل خوب را برای قبولی در کنکور می خواهد. و کنکور نیز هدف نهایی او نیست. بلکه قصد تحصیلات عالی در رشته ای خوب دارد تا شغلی خوب، درآمدی خوب، زندگی ای خوب و ... را به دست آورد. پس اگر در جواب سوال از هدف خدا، جوابهای مختلفی شنیدید، می توانید با این نکته مساله را برای خودتان حل کنید. و در نهایت با توجه به دو نکته ای که بیان شده است، می توان گفت که خداوند، ما را خلق کرده، تا او را عبادت کنیم. و بسیاری از موجودات مادی را نیز خلق کرده، تا مسخر ما شوند و ما را در زندگی دنیایی کمک کنند. (وَ مَا خَلَقْتُ الجْنَّ وَ الْانسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛[ذاریات/56] جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریده ام.) (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکمُ مَّا فیِ الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تجَرِی فیِ الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ؛[حج/65] آیا ندیده ای که خدا هر چه را در روی زمین است مسخّر شما کرده است و کشتیها را که در دریا به فرمان او می روند) (أَ لَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فیِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فیِ الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً؛[لقمان/20] آیا ندیده اید که خدا هر چه را که در آسمانها و زمین است رام شما کرده است و نعمتهای خود را چه آشکار و چه پنهان به تمامی بر شما ارزانی داشته) و آیات بسیار دیگری که این نکته را بیان می کند. این هدف از خلقت، مرتبه ای از هدف است که راه را به ما نشان می دهد. و برایمان روشن می کند که چگونه می توانیم در مجموعه هستی، در سر جای حقیقی خویش قرار بگیریم. و شاید به همین دلیل در قرآن، این مرتبه از هدف برای خلقت بیان شده است. که دانستنش مورد نیاز ما بوده است. و کافران را کسانی معرفی کرده که خلقت را بیهوده تصور می کنند. (وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنهَمَا بَاطِلًا ذَالِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ؛[ص/27] ما این آسمان و زمین و آنچه را که میان آنهاست به باطل نیافریده ایم. این گمان کسانی است که کافر شدند.) و در مقابل آن مومنان کسانی هستند که به بیهوده نبودن خلقت، آگاه شده اند: (الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَمًا وَ قُعُودًا وَ عَلیَ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فیِ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَاذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّار؛[آل عمران/191] آنان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو خفته، یاد می‌کنند و در آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند: ای پروردگار ما، این جهان را به بیهوده نیافریده‌ای، تو منزهی، ما را از عذاب آتش بازدار.) و رابطه خلقت با نیاز خدا را باید این گونه پاسخ گفت: مقصد واجب ز خلقت جود بود ور نه ممکن از کجا موجود بود.
در جواب باید به چند مساله توجه کنیم: 1- بی نیازی خدا به این معنا است که کارهایش، برای منفعت و یا تکامل خود او نیست. (بر خلاف ما انسان ها که نیازمندیم و کارهایمان را برای رفع نیازهای خود انجام می دهیم) و این به معنای بی هدفی خدا نیست. و خدای عز و جل در افعالش هدف دارد و حکیمانه آن ها را انجام می دهد. و از آن جا که هدف او به خودش باز نمی گردد، تا نیازی از او را برطرف کند، پس باید فایده و منفعت افعال خدا، متوجه باقی خلق باشد. پس نکته اساسی این است که ما بین بی نیازی، با بی هدف بودن فرق بگذاریم. که غالبا این فرق مورد غفلت ما واقع می شود. این تفکر که خلق را بی هدف بداند، در قرآن نکوهش شده و ذات خدا را منزه از آن خوانده است. (أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ * فَتَعَلیَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ؛[مومنون، آیات 115و116] آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبث و بازیچه آفریده ایم هرگز به ما رجوع نخواهید کرد - زیرا خدای به حق، برتر از آن است که عبث کند.) 2- باید متوجه اهداف طولی نیز باشیم. به عنوان مثال کسی درس می خواند تا معدل خوبی کسب کند. اما معدل خوب، هدف نهایی او نیست. بلکه معدل خوب را برای قبولی در کنکور می خواهد. و کنکور نیز هدف نهایی او نیست. بلکه قصد تحصیلات عالی در رشته ای خوب دارد تا شغلی خوب، درآمدی خوب، زندگی ای خوب و ... را به دست آورد. پس اگر در جواب سوال از هدف خدا، جوابهای مختلفی شنیدید، می توانید با این نکته مساله را برای خودتان حل کنید. و در نهایت با توجه به دو نکته ای که بیان شده است، می توان گفت که خداوند، ما را خلق کرده، تا او را عبادت کنیم. و بسیاری از موجودات مادی را نیز خلق کرده، تا مسخر ما شوند و ما را در زندگی دنیایی کمک کنند. (وَ مَا خَلَقْتُ الجْنَّ وَ الْانسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛[ذاریات/56] جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریده ام.) (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکمُ مَّا فیِ الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تجَرِی فیِ الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ؛[حج/65] آیا ندیده ای که خدا هر چه را در روی زمین است مسخّر شما کرده است و کشتیها را که در دریا به فرمان او می روند) (أَ لَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فیِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فیِ الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً؛[لقمان/20] آیا ندیده اید که خدا هر چه را که در آسمانها و زمین است رام شما کرده است و نعمتهای خود را چه آشکار و چه پنهان به تمامی بر شما ارزانی داشته) و آیات بسیار دیگری که این نکته را بیان می کند. این هدف از خلقت، مرتبه ای از هدف است که راه را به ما نشان می دهد. و برایمان روشن می کند که چگونه می توانیم در مجموعه هستی، در سر جای حقیقی خویش قرار بگیریم. و شاید به همین دلیل در قرآن، این مرتبه از هدف برای خلقت بیان شده است. که دانستنش مورد نیاز ما بوده است. و کافران را کسانی معرفی کرده که خلقت را بیهوده تصور می کنند. (وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنهَمَا بَاطِلًا ذَالِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ؛[ص/27] ما این آسمان و زمین و آنچه را که میان آنهاست به باطل نیافریده ایم. این گمان کسانی است که کافر شدند.) و در مقابل آن مومنان کسانی هستند که به بیهوده نبودن خلقت، آگاه شده اند: (الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَمًا وَ قُعُودًا وَ عَلیَ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فیِ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَاذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّار؛[آل عمران/191] آنان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو خفته، یاد می‌کنند و در آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند: ای پروردگار ما، این جهان را به بیهوده نیافریده‌ای، تو منزهی، ما را از عذاب آتش بازدار.) و رابطه خلقت با نیاز خدا را باید این گونه پاسخ گفت: مقصد واجب ز خلقت جود بود ور نه ممکن از کجا موجود بود.
پاسخ:
در جواب باید به چند مساله توجه کنیم:
1- بی نیازی خدا به این معنا است که کارهایش، برای منفعت و یا تکامل خود او نیست. (بر خلاف ما انسان ها که نیازمندیم و کارهایمان را برای رفع نیازهای خود انجام می دهیم) و این به معنای بی هدفی خدا نیست. و خدای عز و جل در افعالش هدف دارد و حکیمانه آن ها را انجام می دهد. و از آن جا که هدف او به خودش باز نمی گردد، تا نیازی از او را برطرف کند، پس باید فایده و منفعت افعال خدا، متوجه باقی خلق باشد. پس نکته اساسی این است که ما بین بی نیازی، با بی هدف بودن فرق بگذاریم. که غالبا این فرق مورد غفلت ما واقع می شود.
این تفکر که خلق را بی هدف بداند، در قرآن نکوهش شده و ذات خدا را منزه از آن خوانده است.
(أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ * فَتَعَلیَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ؛[مومنون، آیات 115و116] آیا چنین پنداشتید که ما شما را به عبث و بازیچه آفریده ایم هرگز به ما رجوع نخواهید کرد - زیرا خدای به حق، برتر از آن است که عبث کند.)
2- باید متوجه اهداف طولی نیز باشیم. به عنوان مثال کسی درس می خواند تا معدل خوبی کسب کند. اما معدل خوب، هدف نهایی او نیست. بلکه معدل خوب را برای قبولی در کنکور می خواهد. و کنکور نیز هدف نهایی او نیست. بلکه قصد تحصیلات عالی در رشته ای خوب دارد تا شغلی خوب، درآمدی خوب، زندگی ای خوب و ... را به دست آورد. پس اگر در جواب سوال از هدف خدا، جوابهای مختلفی شنیدید، می توانید با این نکته مساله را برای خودتان حل کنید.
و در نهایت با توجه به دو نکته ای که بیان شده است، می توان گفت که خداوند، ما را خلق کرده، تا او را عبادت کنیم. و بسیاری از موجودات مادی را نیز خلق کرده، تا مسخر ما شوند و ما را در زندگی دنیایی کمک کنند.
(وَ مَا خَلَقْتُ الجْنَّ وَ الْانسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛[ذاریات/56] جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریده ام.)
(أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکمُ مَّا فیِ الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تجَرِی فیِ الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ؛[حج/65] آیا ندیده ای که خدا هر چه را در روی زمین است مسخّر شما کرده است و کشتیها را که در دریا به فرمان او می روند)
(أَ لَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فیِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فیِ الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً؛[لقمان/20] آیا ندیده اید که خدا هر چه را که در آسمانها و زمین است رام شما کرده است و نعمتهای خود را چه آشکار و چه پنهان به تمامی بر شما ارزانی داشته)
و آیات بسیار دیگری که این نکته را بیان می کند.
این هدف از خلقت، مرتبه ای از هدف است که راه را به ما نشان می دهد. و برایمان روشن می کند که چگونه می توانیم در مجموعه هستی، در سر جای حقیقی خویش قرار بگیریم. و شاید به همین دلیل در قرآن، این مرتبه از هدف برای خلقت بیان شده است. که دانستنش مورد نیاز ما بوده است. و کافران را کسانی معرفی کرده که خلقت را بیهوده تصور می کنند.
(وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنهَمَا بَاطِلًا ذَالِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ؛[ص/27] ما این آسمان و زمین و آنچه را که میان آنهاست به باطل نیافریده ایم. این گمان کسانی است که کافر شدند.)
و در مقابل آن مومنان کسانی هستند که به بیهوده نبودن خلقت، آگاه شده اند:
(الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَمًا وَ قُعُودًا وَ عَلیَ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فیِ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَاذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّار؛[آل عمران/191] آنان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو خفته، یاد می‌کنند و در آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند: ای پروردگار ما، این جهان را به بیهوده نیافریده‌ای، تو منزهی، ما را از عذاب آتش بازدار.)
و رابطه خلقت با نیاز خدا را باید این گونه پاسخ گفت: مقصد واجب ز خلقت جود بود ور نه ممکن از کجا موجود بود.
- [سایر] چرا خداوند این جهان را زود تر خلق نکرده بود؟ چه کسی خدا را خلق کرده است؟
- [سایر] چرا جهان در بقای خود، نیاز به خدا دارد؟ و عدم نیاز یعنی چه؟
- [سایر] وقتی می گوییم خدا این جهان را خلق کرده است فرض را بر این گذاشته ایم که این جهان قبلا نبوده است و خداوند بعدا آنرا خلق کرده است. ما از کجا می دانیم این جهان و یا شکل دیگری از آن قبلا نبوده است. این موضوع اول باید ثابت شود.
- [سایر] این سخن چگونه رد میشود: خدا جهان را خلق کرده و آنرا رها ساخته، حال نمیدانیم خدا زنده هست یا نیست، اصلاً اهمیتی ندارد؟
- [سایر] به چه دلیل خداوند، آدم و بهطور کل همه عالم را خلق کرده است؟ آیا او نیاز دارد که خلق کند؟
- [سایر] به چه دلیل خداوند، آدم و به طور کل همه عالم را خلق کرده است؟ آیا او نیاز دارد که خلق کند؟
- [سایر] پس از روز قیامت، آیا خداوند متعال جهان دیگری همراه با انسان های دیگر خلق می کند که در آن جا زندگی کنند و روز رستاخیز داشته با شند؟
- [سایر] آیا اگر خدا متعدد باشد ولی بر اثر علم به واقع و نزاهت از جاه طلبی جهان را خلق و اداره کنند باز هم فساد میشود؟
- [سایر] پس از روز قیامت، آیا خداوند متعال جهان دیگری همراه با انسان های دیگر خلق می کند که در آن جا زندگی کنند و روز رستاخیز داشته با شند؟
- [آیت الله نوری همدانی] الف اینکه می گویند خلقت آدم پس از خلقت انسان بوده یعنی چه ؟ آیا انسان با آدم فرق دارد ؟ ب خداوند می فرماید که (ای محمّد ! اگر تو نبودی جهان را خلق نمی کردم ) لطفا بفرمایید که چرا خداوند ، جهان را آفریده و بعد از یک مدتی بسیار طولانی آدم را خلق کرده و باز بعد از یک مدت طولانی پیامبر( صلی الله علیه و آله وسلم ) را فرستاده و بعد ایشان را از این جهان بردند ، چرا خداوند از همان ابتدا پیامبر را خلق نفرمودند ؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . حسن سلوک و رفتار مسلمان با بیگانه و مسلمان، باید بر اساس تعالیم اسلام در نهایت اعتدال و خیرخواهی برای همه خلق باشد.
- [آیت الله مظاهری] کسانی که نیاز به خانه مسکونی یا لوازم زندگی یا ازدواج و مانند اینها دارند و اگر پولی که دارند در حجّ صرف کنند نمیتوانند رفع نیاز کنند حجّ بر آنها واجب نیست ولی اگر نیاز به اینها نداشته باشند حجّ بر آنها واجب است.
- [امام خمینی] - ترجمه سوره قل هو الله احد بسم الله الرحمن الرحیم: (قل هو الله احد)، یعنی بگو ای محمد (ص) که خداوند، خدایی است یگانه. (الله الصمد)، یعنی خدایی که از تمام موجودات بی نیاز است. (لم یلد و لم یولد)، فرزند ندارد و فرزند کسی نیست. (و لم یکن له کفوا احد)، یعنی هیچ کس از مخلوقات مثل او نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که سادات فقیر نیاز به سرمایه ای برای کسب و کار داشته باشند می توان از باب خمس به آنها داد (البته به مقداری که نیاز زندگی آنها را تأمین کند).
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که بیش از مقدار مورد نیاز سرمایه دارد باید خمس مقدار مازاد را بدهد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که درآمد اضافی ندارد نیاز به قرار دادن سال خمسی ندارد.
- [آیت الله سیستانی] - معتکف نباید بیش از مقدار حاجت و ضرورت و نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید زیر سایه بنشیند ولی نشستن زیر سایه در خارج از محلّ اعتکاف، اگر قضاء حاجت و رفع نیاز متوقّف بر نشستن زیر سایه باشد، اشکال ندارد و بنا بر احتیاط واجب، بعد از قضاء حاجت و رفع نیاز مطلقاً ننشیند مگر ضرورت پیش آید.
- [آیت الله اردبیلی] (أشْهَدُ أنَّ عَلِیّا أمیرَالْمُؤْمِنینَ وَلِیُّ اللّهِ)(9) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوبست بعد از (أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللّهِ) به قصد قربت مطلقه گفته شود. =============================================================================== 1 یعنی: (خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند). 2 یعنی: (شهادت میدهم که معبودی جز خداوند یکتا و بیهمتا، نیست). 3 یعنی: (شهادت میدهم که حضرت محمد بن عبداللّه صلیاللهعلیهوآلهوسلم پیامبر و فرستاده خدا است). 4 یعنی: (بشتاب برای نماز). 5 یعنی: (بشتاب برای رستگاری). 6 یعنی: (بشتاب برای بهترین کارها که نماز است). 7 یعنی: (معبودی جز خدای یکتا و بیهمتا، نیست). 8 یعنی: (به تحقیق نماز بر پاشد). 9 یعنی: (شهادت میدهم که حضرت علی علیهالسلام امیرالمؤمنین، ولیّ خدا بر خلق است).
- [آیت الله سیستانی] (أَشْهَدُ أنَّ عَلِیّاً وَلیُّ اللّهِ) جزء اذان و اقامه نیست ، و لی خوب است بعد از (أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهَ) به قصد قربت گفته شود . ترجمه اذان و اقامه اللّه اکبر : یعنی خدای تعالی بزرگتر از آنست که او را وصف کنند . أَشْهَدُ أَن لا إِلهَ إِلاّ اللّهُ : یعنی شهادت میدهم که کسی جز خدا سزاوار پرستش نیست . أَشْهَدُ أَنّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ : یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبداللّه صلیاللهعلیهوآلهوسلم پیغمبر و فرستاده خداست . أَشْهَدُ أنَّ عَلیّاً أمْیر المُؤمنِین وَلیُّ اللّهِ : یعنی شهادت میدهم که حضرت علی علیه الصلاة و السلام امیر مؤمنان و ولیّ خدا بر همه خلق است . حَیَّ عَلَی الصّلاةِ : یعنی بشتاب برای نماز . حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ : یعنی بشتاب برای رستگاری . حَیَّ عَلَی خَیْر الْعَمَلِ : یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است . قَدْ قَامَتِ الصَّلاةُ : یعنی بتحقیق نماز برپا شد . لا إِله إِلاّ اللّهُ : یعنی کسی جز خدا سزاوار پرستش نیست .
- [آیت الله جوادی آملی] .تصرف در ملک ی که حقّ خدا یا خلق به آن تعلّق دارد، بدون ادای آن حق، حرام و نماز در آن باطل است ; خواه مالک آن مِلک زنده باشد و یا مّرده, بنابراین کسی که خمس یا زکات مال خود را نداده و درگذشته، پیش از ادای حقوق یاد شده نمی توان در مال او نماز خواند , مگر آنکه کسی ادای آن ر ا به عهده بگیرد یا بدون مسامحه در صدد اَ دای آن باشد . سایر حقوق و دیون مردمی نیز به همین صورت است. البته در صورت رضایت طلبکاران، تصرّف و اقامه نماز در آن, اشکال ندارد.