سلام در برخوردهای مسلمانان در جامعه اسلامی ، یکی از آداب معاشرت و ادب و اخلاق بشمار می آید، که جلب محبّت و دوستی می کند، نشان تواضع و فروتنی است ، و پاداش بسیار دارد. و معنای آن نیز بیان سلم و سلامتی و همین معنا سبب سلام خدا و رسول و فرشتگان شده است: (سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍ رَّحِیمٍ[یس/58] بر آنها سلام (و درود الهی) است این سخنی است از سوی پروردگاری مهربان!) (وَ إِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِایَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ[انعام/54] هر گاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: سلام بر شما) (سَلَامٌ عَلَیْکمُ بِمَا صَبرَتمُ فَنِعْمَ عُقْبیَ الدَّارِ[رعد/24] (و فرشتگان به آنان میگویند) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ی جاویدان)!) مردی از امیرمؤمنان(ع) پرسید: معنای "السلام علیکم..." چیست؟ امام فرمود "پیشوای مترجمان فرمایش خداست و در وقتی که "السلام علیکم..." خطاب به همگان میگوید، به معنای آن است که همگی از عذاب خدا در روز قیامت مصون هستید".[1] و همین (معنای سلام) و (جایگاه) آن سبب شده است که در پایان نماز نیز سلام بگوییم: چون کسی که فریضه نماز را انجام داده، به نوعی خود را از عذاب سلامت بخشیده است. امام صادق (ع) می فرمایند: معنی سلام در آخر هر نماز امان است، یعنی کسی که امر پروردگار متعال را به جا آورد و به سنت پیغمبر خدا به حال خضوع و خشوع عمل کند پس او از بلاء دنیا و از عذاب آخرت در امن می شود.[2] و چون انسان با تکبیره الاحرام در آغاز نماز، افعالی از جمله سخن گفتن با دیگران را برای خود حرام کرده، با پایان نماز این حرمت برداشته می شود و شخص در ابتدای معاشرت با دیگران است، از این رو سلام می گوید: امام رضا(ع) میفرماید: "سلام برای پایان نماز قرار داده شد و به جای آن تکبیر یا تسبیح یا چیز دیگری قرار داده نشده است؛ از این رو که وقتی نمازگزار داخل در نماز شد و تکبیرة الاحرام را گفت، دیگر سخن گفتن با مخلوقین حرام است و باید توجّه او به سوی خدا باشد. وقتی که سلام نماز را داد، از نماز خارج میشود و میتواند با مخلوقین سخن بگوید و ابتدای سخن با مخلوقین با سلام است"[3] [1]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 1005، ح 9، ابواب التسلیم. [2]. مصباح الشریعة-ترجمه مصطفوی، ص72. [3]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 1005، ح 10، ابواب التسلیم.
سلام در برخوردهای مسلمانان در جامعه اسلامی ، یکی از آداب معاشرت و ادب و اخلاق بشمار می آید، که جلب محبّت و دوستی می کند، نشان تواضع و فروتنی است ، و پاداش بسیار دارد. و معنای آن نیز بیان سلم و سلامتی و همین معنا سبب سلام خدا و رسول و فرشتگان شده است:
(سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍ رَّحِیمٍ[یس/58] بر آنها سلام (و درود الهی) است این سخنی است از سوی پروردگاری مهربان!)
(وَ إِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِایَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ[انعام/54] هر گاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: سلام بر شما)
(سَلَامٌ عَلَیْکمُ بِمَا صَبرَتمُ فَنِعْمَ عُقْبیَ الدَّارِ[رعد/24] (و فرشتگان به آنان میگویند) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ی جاویدان)!)
مردی از امیرمؤمنان(ع) پرسید: معنای "السلام علیکم..." چیست؟ امام فرمود "پیشوای مترجمان فرمایش خداست و در وقتی که "السلام علیکم..." خطاب به همگان میگوید، به معنای آن است که همگی از عذاب خدا در روز قیامت مصون هستید".[1]
و همین (معنای سلام) و (جایگاه) آن سبب شده است که در پایان نماز نیز سلام بگوییم:
چون کسی که فریضه نماز را انجام داده، به نوعی خود را از عذاب سلامت بخشیده است. امام صادق (ع) می فرمایند: معنی سلام در آخر هر نماز امان است، یعنی کسی که امر پروردگار متعال را به جا آورد و به سنت پیغمبر خدا به حال خضوع و خشوع عمل کند پس او از بلاء دنیا و از عذاب آخرت در امن می شود.[2]
و چون انسان با تکبیره الاحرام در آغاز نماز، افعالی از جمله سخن گفتن با دیگران را برای خود حرام کرده، با پایان نماز این حرمت برداشته می شود و شخص در ابتدای معاشرت با دیگران است، از این رو سلام می گوید:
امام رضا(ع) میفرماید: "سلام برای پایان نماز قرار داده شد و به جای آن تکبیر یا تسبیح یا چیز دیگری قرار داده نشده است؛ از این رو که وقتی نمازگزار داخل در نماز شد و تکبیرة الاحرام را گفت، دیگر سخن گفتن با مخلوقین حرام است و باید توجّه او به سوی خدا باشد. وقتی که سلام نماز را داد، از نماز خارج میشود و میتواند با مخلوقین سخن بگوید و ابتدای سخن با مخلوقین با سلام است"[3]
[1]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 1005، ح 9، ابواب التسلیم.
[2]. مصباح الشریعة-ترجمه مصطفوی، ص72.
[3]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 1005، ح 10، ابواب التسلیم.
- [سایر] چرا در پایان نماز سلام می دهیم؟
- [سایر] چرا سلام در پایان نماز آمده است نه ابتدای آن؟
- [آیت الله بهجت] سلام به امامان که بعد از پایان نماز می خوانند، چگونه است؟
- [آیت الله خامنه ای] اگر در انتهای نماز جماعت هنگام ذکر سلام کمی جلوتر یا عقب تر از امام جماعت نماز را به پایان ببریم آیا در نیّت جماعت اشکالی ایجاد می گردد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر در نماز سه رکعتی به طور غیرعمدی سلام را در رکعت دوم بگوییم اما بعد از متوجه شدن که در رکعت دوم هستیم ترکیب نماز را بهم نزده و رکعت سوم را خوانده و در رکعت آخر سلام داده و نماز را به پایان ببریم، آیا این نماز صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] در پایان سخنرانیها خطیب یا سخنران میگوید: (والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته) آیا جواب این سلام همچون سلام تحیت واجب است یا خیر؟
- [سایر] با سلام؛ بعد از پایان نماز و برخاستن دعایی خوانده میشود و سپس به طرف چپ برگشته باز دعایی خوانده میشود و بار دیگر نیز به طرف قبله برگشته و دعایی خوانده میشود. متن آن دعا چیست؟ با تشکر.
- [آیت الله بهجت] در صورتی که معلوم نباشد وقت نماز به پایان رسیده یا خیر، نماز را با چه نیتی باید خواند؟
- [آیت الله بهجت] اگر بعد از پایان گرفتن نماز جماعت امام اصلی، نماز جماعت دومی برپا شود؛ صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا در پایان وقت شرعی نیمه شب، نماز عشا قضا میشود؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر موقعی که مشغول نماز احتیاط است در شماره رکعتهای آن شک کند، چنانچه طرف بیشتر شک نماز را باطل میکند، به احتیاط واجب بنا را بر کمتر بگذارد و پس از پایان نماز احتیاط، اصل نماز را دوباره بخواند و اگر طرف بیشتر نماز را باطل نمیکند، به احتیاط واجب بنا را بر بیشتر بگذارد و پس از پایان نماز احتیاط، اصل نماز را نیز دوباره بخواند؛ مثلاً موقعی که مشغول خواندن دو رکعت نماز احتیاط است، اگر شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، چون طرف بیشتر شک نماز را باطل میکند، به احتیاط واجب بنا بگذارد که دو رکعت خوانده و پس از پایان نماز احتیاط، اصل نماز را دوباره بخواند و اگر شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، چون طرف بیشتر نماز را باطل نمیکند، به احتیاط واجب بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و پس از پایان نماز احتیاط، اصل نماز را دوباره بخواند.
- [آیت الله مظاهری] هرگاه در بلد انسان نماز جمعه جامع الشرایط برپا میشود در روز جمعه تا پایان نماز جمعه مسافرت نمودن مکروه است.
- [آیت الله جوادی آملی] .کسی که پوشاک نماز را ندارد و از دسترسی به آن تا آخر وقت ناامید است, میتواند نماز را در اول وقت، برابر وظیفه کسی که ساتر ندارد اقامه کند. چنانچه تا پایان وقت به ساتر دسترسی پیدا کرد، نماز را اعاده نماید و اگر احتمال دهد تا پایان وقت به ساتر دسترسی پیدا میکند، مانعی نیست که (رجائاً) نماز را اقامه کند؛ ولی اگر به ساتر دسترسی یافت, باید نماز را اعاده نماید.
- [آیت الله جوادی آملی] .نمازگزار باید قصد نماز معیّن را تا پایان ادامه دهد , به گونهای که اگر در هر حالتی از نماز از وی سؤال شود , بتواند بگوید فلان نماز را انجام میدهم.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع کرده و هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند صحیح است.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع کرده و هنگام روال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند ، صحیح است .
- [آیت الله مظاهری] خرید و فروش از اوّل ظهر روز جمعه تا پایان نماز جمعه مکروه است و اگر هتک به نماز جمعه و جماعت مسلمین و مصالح اسلام باشد حرام است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] نمازهایی را که با وضو یا غسل جبیره ای می خوانند اعاده ندارد، مگر این که قبل از پایان وقت نماز، عذر برطرف شود، در اینجا بنابر احتیاط واجب، نماز را اعاده کنند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر در بین نماز عصر شک کند که نماز ظهر را خوانده یا نه، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند، ولی اگر وقت به قدری کم باشد که بعد از تمام شدن نماز، کمتر از یک رکعت به پایان وقت باقی بماند، باید به نیّت نماز عصر، نماز را تمام کند و سپس نماز ظهر را قضا کند.
- [آیت الله جوادی آملی] .کسی که عذری دارد و نمی تواند در اول وقت , نماز را با همه شرایط صحت آن انجام دهد؛ مثلاً با وضو یا با لباس پاک آن را اقامه کند، در صورت اطمی نان به ماندن عذر تا پایان وقت، می تواند با تیمّم یا لباس ناپاک در اول وقت, نماز را به پا دارد و در صورت اطمینان به از بین رفتن عذر، باید صبر کند تا با وضو و با طهارت لباس، نماز را اقامه نماید و اگر احتمال دهد که عذر او تا پایان وقت برطرف می شود، احتیاط واج ب آن است که صبر کند . در تمام امور یاد شده, فرقی بین تیمّم و عذر دیگر نیست و چنانچه با احتمال ماندن عذر توانست قصد نماز و نیّت تقرّب نماید و نماز را با همان عذر مثلاً با تیمّم بخواند و عذر او تا پایان وقت باقی ماند، نماز او صحیح است و اعاده ندارد.