حضرت خضر کیست؟

در قرآن مجید صریحاً نامی از خضر برده نشده است، و از رفیق یا استاد حضرت موسی تنها به عناوینی که بیانگر مقام عبودیت و علم و دانش خاص اوست یاد شده است.
(فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً؛[کهف/65] (در آن جا) بنده‌ ای از بندگان ما را یافتند که رحمت (و موهبت عظیمی) از سوی خود به او داده، و علم فراوانی از نزد خود به او آموخته بودیم.)
که در روایات متعددی این مرد عالم بنام (خضر) معرفی شده است، و از بعضی روایات استفاده می شود که اسم اصلی او (بلیا ابن ملکان) بوده و خضر لقب اوست، زیرا هر کجا گام می نهاده، زمین از قدومش سرسبز می شده است.
این مرد یک دانشمند الهی و مشمول رحمت خاص پروردگار، و مأمور به باطن و نظام تکوینی جهان و آگاه از پاره ای از اسرار بوده ، و از یک جهت معلم موسی بن عمران بوده است، هر چند حضرت موسی درپاره ای از جهات بر او مقدم بوده است.

و در اینکه او پیامبر بوده است یا نه، روایات متفاوتی داریم:
درجلد اول اصول کافی روایات متعددی نقل شده است که دلالت بر این دارند که این مرد عالم، پیامبر نبود، بلکه دانشمندی همچون (ذوالقرنین) و (آصف بن برخیا) بوده است.
در حالی که از پاره ای دیگر از روایات استفاده می شود از جمله شیخ صدوق(رحمة الله علیه) از امام صادق علیه السلام نقل کرده، آن حضرت فرمود: (خضر از پیغمبران مرسل بود که خداوند او را به سوی قوم خود مبعوث فرمود و او مردم را به توحیدخداوند و اقرار به پیغمبران و کتابهایی که بر آنها نازل شده بود دعوت کرد، و معجزه اش این بود که بر هیچ چوب خشک یا زمین بی علفی نمی نشست، جز آنکه چون برمی خاست، سرسبز می گردید و به همین سبب او را خضر گفتند.)[1]

و مطالبی درباره نوشیدن آب حیات توسط خضر (ع) بیان شده است که خضر از آب حیات نوشید و برای همیشه زنده است. از جمله ابن فضّال از امام رضا(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمود: (خضر از آب حیات آشامید. او زنده است و نمی‌میرد تا در صور دمیده شود).[2] مشابه این روایت از حضرت در جایی دیگر از بحارالأنوار نقل شده است.[3]

مرحوم علامه مجلسی از حضرت امام رضا(ع) روایت کرده است‌: (حضرت خضر از آب حیات خورد و او زنده خواهد ماند تا در صور بدمند و همه زندگان بمیرند، و می‌آید به نزد ما و بر ما سلام می‌کند و ما صدای او را می‌شنویم و او را نمی‌بینیم‌، و هر جا که نام او مذکور شود، اودر آن جا حاضر می‌شود، پس هر که او را یاد کند، بر او سلام کند، و در هر موسم حج در مکه حاضر می‌شود و حج می‌کند و در عرفات وقوف می‌کند و برای دعای مؤمنین آمین می‌گوید. زود باشد که حق تعالی خضر را مونس قائم آل محمد صلوات اللّه علیهم گرداند در وقتی که آن حضرت از مردم غایب گردد، و در تنهایی رفیق آن حضرت باشد.)[4] از این روایت استفاده می‌شود که یکی از حکمت‌های عمر طولانی حضرت خضر خدمت‌گذاری به پیامبران‌، مومنان و بالاخص حضرات اهل‌بیت(ع) و خدمت ویژه به حضرت حجت‌(ع)است‌.

علامه طباطبایی درباره این احادیث می‌فرماید: در روایاتی که از شیعه و سنّی رسیده، آمده است خضر از آب حیات که در ظلمات می‌باشد، نوشیده است، چه وی در طلیعه لشگر ذوالقرنین که در طلب آب حیات بود، قرار داشت. خضر به آن رسید و ذوالقرنین نرسید. این روایات و امثال آن، روایات آحادی(خبرهای واحد) است که یقین به صدورش نداریم و از قرآن کریم و سنت و عقل، دلیلی بر توجیه و تصحیح آن نداریم.[5]

[1]. تاریخ انبیاء/سیدهاشم رسولی محلاتی/ص474.
[2]. الخرائج و الجرائح، ج‌3، ص: 1174.
[3]. بحارالأنوار ، ج 52، ص 152.
[4]. تاریخ پیامبران‌، حیوة القلوب‌(1)، محمد باقر مجلسی‌، تحقیق سید علی امامیان‌، ح 1، ص 764، انتشارات سرور، چ سوم‌، قم 1378 ش‌، به نقل از کمال الدین تمام النعمه تا ص 390.
[5]. ترجمه تفسیر المیزان، ج 13، ص 598 با تلخیص.