حضرت خضر کیست و کجاست و آیا او پیامبر و مرشد حضرت موسی(علیه السلام) بوده است؟

حضرت خضر از فرزندان سام بن نوح و پسر خاله ی ذوالقرنین است. نامش بلیا بن ملکا و کنیه اش ابوالعباس و لقبش خضر می باشد. در وجه نامگذاری حضرت خضر نوشته اند: هر جا گام می نهاد، زمین از قدومش سر سبز (خضر) می شد؛ از این رو او را (خضر) نامیدند. بعضی نام او را یسع و برخی الیاس گفته اند و از همین جا این تصور پیدا شده که ممکن است الیاس و خضر نام یک نفر باشد، ولی مشهور و معروف میان مفسران و راویان حدیث همان نام اول (بلیا یا ملکان) است[1].
همه ی مورخان بر این باورند که حضرت خضر آب زندگی (حیات) نوشید و عمری جاودانه یافت. در روایتی از امام رضا(علیه السلام) آمده است که فرمود: (همانا خضر از آب حیات نوشید و تا زمانی که نفخ صور می شود، نخواهد مرد... .)[2]
نوشته اند که پدرش از پادشاهان عصر بود و جز او فرزندی نداشت. خضر همواره در اتاقی به عبادت مشغول بود؛ پدر بیم داشت که مبادا نسل او قطع شود؛ لذا او را به ازدواج زنی در آورد، ولی او همنشینی زن اختیار نکرد. پدرش (ملکان) همسران او را که انتخاب می کرد، به وسیله قابله ها بازرسی نمود؛ قابله ها دانستند که هیچ گونه توجهی به زنان نکرده است؛ از این رو در شهر شایع شد که خضر حالت زنانه دارد؛ پدرش از او بر آشفت و او را زندان کرد، او هم فرار کرده و نزد ذوالقرنین (دانشمند الهی که دارای قدرت و امکانات بود) رفت و یکی از صاحب منصبان و رئیس وسایط نقلیه او شد[3].
قرآن کریم در سوره ی کهف از آیه ی 60 تا 82، داستانی از حضرت موسی(علیه السلام) و همراه (دوست یا استاد) وی نقل می کند که در آن نامی از (خضر) نیامده است، بلکه از هم سفر موسی(علیه السلام) به (بنده ای از بندگان ما که مشمول رحمت الهی گشته و از علمی لدنی برخودار شده است) یاد می کند. در روایات متعددی این دانشمند الهی به نام (خضر) معرفی شده است[4].
بر اساس آیات سوره ی کهف، او به باطن و نظام تکوینی جهان مأمور و از پاره ای از اسرار آگاه بود و سمت استادی حضرت موسی بن عمران را داشت،، هر چند حضرت موسی(علیه السلام) در برخی از جهت ها بر او مقدم بود.
در احادیث معتبر آمده است که پس از رحلت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) حضرت خضر به خانه ی امیرالمؤمنین(علیه السلام)آمد و به اهل بیت آن حضرت تسلیت گفت، و همچنین به استقبال پیکر امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) آمد و حسنین(علیهما السلام)را تسلیت گفت و به قبر مهیا شده توسط نوح(علیه السلام)، راهنمایی کرد[5]. و نیز آمده است که او در تنهایی دوران غیبت امام زمان(علیه السلام)، مونس ایشان است.[6]
نوشته اند که منزل او بیشتر، مسجد صعصعه و مسجد سهله (در کوفه) هست.[7]
اما در مورد پیامبری او اختلاف است. علامه ی مجلسی از سید مرتضی علم الهدی نقل می کند که ایشان فرموده اند: ممکن نیست معلّم حضرت موسی(علیه السلام) پیامبر نبوده باشد.[8] علامه ی طباطبایی نیز از روایات استنباط می کنند که ایشان پیامبر بوده اند؛[9] لیکن روایات متعددی وجود دارد که این مرد عالم، پیامبر نبوده بلکه دانشمندی همچون ذوالقرنین و آصف بن برخیا بوده است.[10]
منابعی برای آگاهی بیشتر:
1. تفسیر نمونه، ج 12، ص 509 به بعد.
2. ترجمه ی تفسیر المیزان، ج 13، ص 243 به بعد.
پی نوشتها:
[1]. ر. ک: بحارالانوار، ج13، ص286 و 303.
[2]. کمال الدین، ج2، ص385؛ بحار الانوار، ج13، ص299.
[3]. بحارالانوار، ج13، ص302.
[4]. سفینة البحار، ج 2، ص 45 واژه (خضر).
[5]. بحار الانوار، ج13، ص303؛ تاریخ انبیا از آدم تا خاتم، ص 282.
[6]. همان، ص 299 به نقل از کمال الدین، ص 219.
[7]. بحارالانوار، ج 13، ص 303؛ تاریخ انبیا از آدم تا خاتم، ص 282.
[8]. همان، ص 314.
[9]. تفسیر المیزان، ج 13، ص 339.
[10]. بحارالانوار، ج 13، ص 304.
منبع: پرسش ها و پاسخ هایی پیرامون نبوت و رسالت، فاضل عرفان، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1383).