تاریخ نگاران و محققان مسلمان در تعیین زمان ولادت آن امام همام، گوناگون سخن گفته اند. مورخان و محدثان مشهور تولد آن حضرت را به روز پنجشنبه یا جمعه 11 ذیقعده سال 148 ه ق نگاشته اند. [1] بر این اساس، سال ولادت آن گرامی همزمان با سال شهادت جد بزرگوارش امام صادق علیه السلام بوده است.
نام شریف وی، علی، لقب مشهورش، رضا وکنیه ی معروفش، ابوالحسن است.[2]
درباره القاب امام علیه السلام، محدثان و مورخان، القاب ذیل را یاد کرده اند:
(سراج الله، نور الهدی، قره عین المومنین، مکیده الملحدین، کافی الخلق، الرضی، الرضا، رب التدبیر، الفاضل، الصابر، الوفی، الصدیق.) .[3]
پدر بزرگوار حضرت رضا علیه السلام، امام موسی بن جعفرعلیه السلام، هفتمین امام شیعه است و مادر بزرگوارش، بانوی مکرمه ای است که با نامهایی چون: تکتم، نجمه، سمان، خیزران، سکن، نجیه و طاهره از وی یاد شده، ولی مشهورترین آنها، تکتم است. از نشانه ها چنین استفاده می شود که وقتی این بانوی ارجمند به خانه امام موسی بن جعفرعلیه السلام درآمد، به این نام خوانده شد و پس از ولادت امام رضا علیه السلام طاهره نام گرفت.[4]
همسران و فرزندان
امام رضا(ع) دارای تعدادی کنیز بودند، از جمله کنیزان ایشان، سبیکه مادر امام جواد(ع) است. وی کنیزی بود که به او سبیکه یا دُرّه می گفتند، حضرت رضا او را خیزران نام گذاشتند و این بانو از اهالی نوبه (منطقه ای در آفریقا) است.[5] و همسر دائمی امام رضا(ع) ام حبیبه بود.[6]
در تعداد و اسامی فرزندان امام رضا(ع) نقل های مختلفی وجود دارد؛ گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر، به نام های محمّد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه ذکر کرده اند؛[7] همچنین در نقلی شیخ صدوق در سلسله سند روایتی از فاطمه به عنوان یکی از دختران آن حضرت نام برده است؛[8] امّا شیخ مفید بر این عقیده است، که امام هشتم(ع)، فرزندی جز امام جواد(ع) نداشتند.[9] ابن شهرآشوب[10] و طبرسی،[11] نیز بر همین اعتقادند.
شهادت
امام رضا(ع) پس از هفده سال سکونت در مدینه و تبلیغ دین و ارشاد مردم، با نقشه و حیلۀ مأمون عباسی، راه خراسان را در پیش گرفت. آن حضرت پس از قبول اجباری ولایت عهدی مأمون و گذشت سه سال، در 55 سالگی به دست مأمون خلیفه عباسی به شهادت رسید.
در تعیین سال و روز شهادت امام نقل های مختلفی به ثبت رسیده است. گروهی سال 202 هجری قمری را سال شهادت حضرت می دانند[12] و عده ای سال 203 هجری قمری را؛ [13] اما مشهور، آخر صفر سال 202 هجری است.
پی نوشت ها:
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 486، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق؛ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج 6، ص 70، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1404ق؛ شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 247، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق.
[2] . خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص 279، البلاغ، بیروت، 1419ق؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج 2، ص 284، بنی هاشمی، تبریز، چاپ اول، 1381ق.
[3]. همان.
[4]. امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، ترجمه حجتی کرمانی، علی، ج 6، ص 142، نشر سروش، تهران، 1376ش؛ قرشی، باقر شریف، پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه السلام، ترجمه صالحی، سید محمد، ج 1، ص 40 و 41، اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1382ش.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، ج 2، ص 91، نشر آل البیت، قم، 1417ق؛ امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص 32، دار التعارف، بیروت، 1403ق.
[6]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 147، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378ق؛ مازندرانی، ابن شهر آشوب، المناقب، ج 4، ص 367، نشر علامه، قم، 1379ق؛ أعیان الشیعة، ج 2، ص 23؛ شمس الدین محمد بن طولون، الأئمة الاثنا عشر، ص 97، نشر رضی، قم، بی تا؛ المرعشی التستری، القاضی نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج 12، ص 386، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1409ق.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 48، ص 320، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق؛ محدث اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 791، نشر رضی، قم، چاپ اول، 1421ق؛ أعیان الشیعة، ج 2، ص 13؛ و ر.ک: شبراوی، جمال الدین، ص 346 و 347، دار الکتاب، قم، چاپ اول، 1423ق؛ حَمَوی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، ص 203، بنیاد بعثت، تهران، 1363ش؛ حسینی عاملی، سید تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص 123، نشر بعثت، قم، چاپ اول، 1412ق.
[8]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 71، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378 ق.
[9]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 271.
[10]. المناقب، ج 4، ص 367.
[11]. إعلام الوری بأعلام الهدی، ج 2، ص 86.
[12]. الأئمة الاثنا عشر، ص 98؛ ابن ابی الثلج، تاریخ أهل البیت، تحقیق: حسینی، سیدمحمدرضا، ص 83، آل البیت، قم، چاپ اول، 1410ق.
[13]. الکافی، ج 1، ص 486؛الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 247؛ أنیس المؤمنین، ص 203؛ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص 98، دار القار، بیروت، چاپ اول، 1422ق؛التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص 123.
