آیا گزارش تاریخی درباره کشتار قبیله (ازد) صحیح است ؟

آیا این گزارش تاریخی معتبر است که می گوید:امام علی و یارانش در یک روز، تعداد 2500 نفر از خانداﻥ “ ازد ” را سر بریدند، به نحوﯼ که کسی زنده نماند تا دیگرﯼ را دلدارﯼ دهد.
‌(مروﺝ الذهب، جلد اوّل، صفحه ﯼ 729 ‌).

اینگونه مطالب که ناشی از شدت کینه و عداوت و جهل و تعصب عده ای نسبت به دین اسلام و امامان شیعه بخصوص مولای متقیان علی(علیه السلام) است،تازگی ندارد و بارها بدان پاسخ داده شده است.این افراد با سوء استفاده از کم اطلاعی مردم،با نشر یک بخش خاص از یک گزارش تاریخی و بدون ذکر حوادث پس و پیش آن درصدد خاموش کردن نور ولایت و امامت هستند،ولی غافل از اینکه:
                                           چراغی را که ایزد برفروزد    هر انکس پف کند ریشش بسوزد

اما در مورد کشتار خاندان ازد:

آنچه در کتاب مروج الذهب آمده این است که در ضمن نقل ماجرای جنگ جمل چنین می گوید به ابی لبید جهضمی که از قوم ازد بود گفتند (علی را دوست داری؟) گفت (چگونه کسی را که در یک قسمت روز دو هزار و پانصد کس از قوم مرا کشته است دوست داشته باشم؟ آنقدر از مردم کشت که کسی نبود کسی را تسلیت گوید و هر خاندانی به کشتگان خود مشغول بود.)

چنانچه خوب به آمار هایی که توسط مورخان در باره جنگ جمل ارائه شده است نظری داشته باشید خواهیم یافت که آمار دقیقی در دست نیست.

از آمار که بگذریم دفاع امام علی(ع) از کیان اسلامی و سرکوب شورشیان جمل بود که در آغاز شورش و کودتا و در بصره ماموران مسجد و دار الاماره و زندان را و بیش از سیصد نفر از قبیله عبدالقیس را کشتند و به بیت المال دست اندازی کردند و جنایات فراوانی به جا آوردند، عثمان بن حنیف استاندار علی(ع) را دستگیر کردند. او را مورد ضرب و هتک قرار دادند و موهای سر و محاسنش را کندند. درباره قتل او مشورت کردند، ‌ولی چون از نفوذ برادرش سهل بن حنیف واهمه داشتند، او را رها کردند. (1)

پس علت پیکار علی (ع) با آنان این بود که علیه او طغیان کرده بودند و برای همین به اصحابش فرمود: شما شروع به جنگ نکنید تا آنان نبرد را با شما آغاز کنند. (2)

از این جا معلوم می شود که امام در صدد دفاع از کیان اسلام و مسلمین بوده و این حق خلیفه مسلمانان است که در برابر خروج کنندگان ایستادگی و دفاع نماید. حتی حضرت علی(ع) به اصحاب جمل سه روز مهلت داد تا از شورش علیه حکومت اسلامی دست بردارند. امام با عایشه ، طلحه و زبیر سر جنگ نداشت که با آنان بجنگد .

بیهقی در این باره گوید: (علی با اهل جمل نجنگید تا آن که سه روز آنان را به اطاعت و حق فراخواند. در این سه روز سپاه آن حضرت مجروحین فراوانی داد، ولی به دستور امام از جنگ پرهیز می کردند. بعد از جنگ نیز به دستور امام کاری به مجروحان و فراریان نداشتند. بنابراین امام فقط در مقام دفاع بوده است و بس).

در گزارش دیگری بیهقی می نویسد: ( در جنگ جمل، علی میان مردم ندا کرد: هیچ کس را با تیر نزنید و با نیزه زخمی نکنید و با شمشیر مضروب نسازید و شروع کننده جنگ نباشید و با آنان با لطیف ترین نحوه ممکن سخن بگویید). (3)

پس از جنگ نیز مشغول تدفین تمامی کشتگان گشت و حتی بر کشگان دشمن نماز خواند. حتی اموال آنان را محترم شمرد و دستور داد تمام اموال مردم را به جز اموال علامت دار حکومتی به صاحبانش برگردانند. (4)

نتیجه آن که: امام در راستای حفظ وحدت امت اسلامی و منافع مسلمین وبیت المال و دفاع از جان لشکریان اسلام اقدام به جنگیدن نموده و در این راستا تعدادی کشته شده اند و پس از فرونشاندن آتش فتنه دیگر مخالفان را مجازات نکردند.

در رابطه با کشته شدن تعدادی از مردان قبیله ازد بدست یاران امام علی(ع) در جنگ جمل لازم است به نکته ای اشاره کنم:

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَینَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَی فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی الْمُقْسِطِینَ(الحجرات/9)
و هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتی دهید؛ و اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کند، با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خدا بازگردد؛ و هرگاه بازگشت (و زمینه صلح فراهم شد)، در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید؛ و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می‌دارد.
جنگ هایی که در دوران حکومت امام علی(ع) اتفاق افتادند،مصداق کامل این آیه شریفه هستند.امام علی(ع)تا آنجا که توانستند برای جلوگیری از بروز جنگ و خونریزی تلاش کردند،و وقتی دیدند که مخالفین قصد جدی برای جنگ دارند،وارد جنگ شد و این طبیعی است که در جنگ از هر دو طرف عده ای کشته خواهند شد.
بر این اساس، قوم ازد در جریان جنگ جمل، علیه حکومت مرکزی شورش کردند و همراه سایر جملی ها به جنگ برخاستند. امیر المؤمنین علی (ع) قصد نداشت با آنان بجنگد اما آنها جنگ را شروع کردند. در جنگ هم حلوا خیرات نمی کنند. از هر دو سو، بنا بر نقل تاریخ طبری، به تساوی عده ای کشته شدند. اگر قرار باشد دنبال مقصر این کشته ها بگردیم باید دید چه کسانی فتنه را ضد رهبری امیر المؤمنین علی (ع) هدایت کردند؟ رهبری ای که از قضا علاوه بر نصب الهی با روش مردم سالارانه ای هم انتخاب شده بود.

پی نوشت ها :
1.کامل، ابن اثیر، ج 3، ص 217.
2. احقاق الحق، ج 8، ص 554 550، دارالکتاب الاسلامی، بیروت.
3. السنن الکبری، بیهقی، ج 8، ص 181 180، نشر دارالفکر، بیروت.
4. تاریخ الأمم و الملوک، أبو جعفر محمد بن جریر الطبری (م 310)، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث ، ط الثانیة، 1387/1967، ج‌4،ص 539.