اربعین
امام حسین(ع)
اربعین در فرهنگ شیعه چه جایگاهی دارد؟
(اربعین) از اصطلاحات رایجی است که در متون اسلامی کاربرد زیادی دارد و به عنوان نمونه در برخی از روایات به عنوان نماد کمال و حدی برای تصفیه باطن قلمداد شده است. 1 . شهادت چهل مؤمن امام صادق علیه السلام فرمود:( اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین و قالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا، قال الله تبارک وتعالی: قد اجزت شهاداتکم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون (1)؛ هر گاه یکی از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهی دهند که پروردگارا! ما به جز خوبی و نیکی از این شخص ندیده‌ایم و تو از ما داناتر هستی، خداوند متعال می فرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [ از بدی ها و گناهان] از او می دانستم که شما بی اطلاع بودید، همه را بخشیدم.) همچنین امام صادق علیه السلام می فرماید:( در بنی اسرائیل عابدی بود که پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحی فرستاد: ای داوود! این مرد عابد، فردی ریاکار و غیرمخلص است . هنگامی که او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازه اش حاضر نشد . اما چهل نفر از بنی اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهی به نیکی و خوبی های ظاهری وی شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش برای وی نمودند . در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین کردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهی به نیک مردی عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند . در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام کرد که من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایی او را نادیده گرفتم. (2) 2 . دعا برای چهل مؤمن امام صادق(ع) یکی از مهم ترین عوامل استجابت دعا را مقدم شمردن دیگر مؤمنین در هنگام دعا می داند . آن حضرت می فرماید: (من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له (3)؛ هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعای او به اجابت خواهد رسید.) آن حضرت تاکید می فرماید که اگر این گونه دعا کردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشتری خواهد داشت . (4) همچنین دعا کردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شب های تار اجابت دعا را نزدیک تر و سریع تر می نماید. (5) 3 . دعای چهل نفره دعا کردن همیشه خوب و یکی از سلاح های مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامی که انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز میبیند با جان و دل زمزمه می کند که: سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی دل ز تنهایی به جان آمد خدایا همدمی در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدی در دل انسان می تابد و دعا کننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفت خویش را نیز به نمایش می گذارد . امام صادق علیه السلام در یکی از رهنمودهای حکیمانه خویش ما را به دعای دسته جمعی فرا می خواند و می فرماید:( اگر گروهی چهل نفره جمع شوند و خدای خویش را بخوانند، مطمئنا دعای آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند که همین اثر را دارد و اگر بیش از یک نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خدای عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد کرد.) (6) 4 . آمرزش چهل گناه حضرت باقرعلیه السلام یکی از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان می شمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوی این حضور را نیز بیان می کند: ( من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین کبیرة (7)؛ کسی که جنازه ای را از چهار طرف حمل کند، خداوند متعال چهل گناه کبیره او را خواهد بخشید.) 5 . کمال در چهل سالگی از مهم ترین نکاتی که در زندگی انسان وجود دارد و در مرحله تکامل معنوی و شخصیت وی مؤثر است، رسیدن به مراتبی از سن و سال است که انسان کامل تر و پخته تر می شود . خداوند متعال در این زمینه چهل سالگی را اوج کمال انسانی می داند و می فرماید: (... حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنة قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضیه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین) (8)؛ تا زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد، می گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی، به جا آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم و از مسلمانان می باشم .) 6 . آثار چهل روز اخلاص امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله چنین نقل فرمود:( ما اخلص عبد الله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه (9)؛ هیچ بنده ای چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمی دهد، مگر این که خداوند متعال چشمه سارهای حکمت را از قلب او به زبانش جاری می سازد.) حافظ با اشاره به این حدیث می گوید: سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این معما با قرینی که ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی 7 . یاران حضرت مهدی علیه السلام هنگامی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور می کند هر یک از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروی چهل مرد قدرت روحی و بدنی خواهد داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: ( اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة و جعل قلوبهم کزبر الحدید و جعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا (10)؛ هر گاه قائم ما قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستی را دور خواهد کرد و دل های آنان را همانند پاره های آهن قوی و محکم می نماید و نیروی هر یک از آنان را معادل نیروی چهل مرد قرار خواهد داد.) 8 . چهل روز عزای مؤمن رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه در سفارش های خویش به جناب ابوذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: ( یا اباذر! ان الارض لتبکی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا (11)؛ ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.) ممکن است منشأ مجالس اربعین برای اموات مؤمنین همین روایت نبوی باشد. 9 . زندگی چهل ساله هنگامی که فرزدق شاعر، قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسی، هشام بن عبدالملک، با رشادت تمام قرائت کرد و مطلع آن چنین بود که: هذا الذی تعرف البطحاء وطاته والبیت یعرفه والحل والحرم یعنی، این آقایی است که گام های او را سرزمین بطحاء، بیت خدا و حل و حرم می شناسد؛ خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهل بیت علیهم السلام زندانی کنند؛ اما بعد از گذشت مدتی به دعای امام چهارم علیه السلام آزاد شد. امام زین العابدین علیه السلام برای کمک به فرزدق مبلغی را که چهل سال مخارج زندگی اش را کافی بود به حضورش فرستاد و فرمود: (لو علمت انک تحتاج الی اکثر من ذلک لاعطیتک؛ [ای فرزدق!] اگر می دانستم بیش از چهل سال زنده خواهی بود، بیشتر می فرستادم.) علی بن یونس بیاضی می نویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ، فرزدق به دیار باقی شتافت و صداقت و کرامت امام چهارم بر همگان روشن شد. (12) 10 . بعثت انبیاء در چهل سالگی در روایت آمده است که اکثر انبیاء در چهل سالگی به رسالت مبعوث شده اند . (13) همچنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چهل سالگی به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود:( پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در 63 سالگی از دنیا رفت، که آخر سال دهم هجرت بود. آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامی که چهل سالش کامل گردید، به پیامبری رسید و 13 سال دیگر در مکه بود که در 53 سالگی به مدینه هجرت کرد و بعد از ده سال در مدینه به سرای جاویدان منتقل شد.) (15) 11 . حفظ چهل حدیث حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در زمینه پاسداری از فرهنگ و معارف اسلام می فرماید:( من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما (16)؛ هر کس از امت من چهل حدیث از احادیث دینی مورد نیاز جامعه را حفظ کند خداوند متعال او را در روز قیامت به عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد کرد.) براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش کرده اند که کتاب هایی را به نام های الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این کلام نورانی رسول گرامی اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائی، اربعین شهید اول، اربعین مجلسی دوم، اربعین جامی و چهل حدیث امام خمینی رحمه الله. 12 . آثار گناه تا چهل روز آثار گناهانی که انسان مرتکب می شود تا چهل روز در روح و روان او باقی است . امام صادق علیه السلام فرمود: (لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب(17)؛ کسی که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‌شود، مگر این که حقیقتا توبه کند.) 13 . اصلاح تا چهل سالگی اساسا افراد سعادتمند و کسانی که به دنبال خوشبختی و کمال هستند تا سن چهل سالگی در اعمال و رفتارشان نشانه های اصلاح پیدا می شود؛ اما اگر تا سن چهل سالگی تغییراتی در رفتارهای زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشکل خواهد بود. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است:( اذا بلغ الرجل اربعین سنة و لم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه و قال: هذا وجه لایفلح (18)؛ هنگامی که شخص به سن چهل سالگی پا می گذارد و کارهای نیک او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانی او را بوسیده، می گوید: این چهره ای است که دیگر روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید .) و در حدیث دیگری آن حضرت افراد چهل ساله ای را که به سوی صلاح گام برنمی دارند از دوزخیان به شمار می آورد و می فرماید: ( فرد چهل ساله ای که در اندیشه کارهای نیک نباشد، برای ورود به آتش جهنم خود را آماده کند که نجات او مشکل است.) (19) 14 . هشدار به چهل ساله ها امام زین العابدین علیه السلام فرمود: ( اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادی مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا و لقد کان فیما مضی اذا اتت علی الرجل اربعون سنة حاسب نفسه (20)؛ هر گاه شخصی به سن چهل سالگی برسد فرشته ای از سوی خداوند در آسمان ندا می دهد که هنگام سفر نزدیک است، زاد و توشه سفر را مهیا کن و در گذشته هنگامی که فردی به چهل سالگی می رسید، با نفس خود محاسبه می کرد.) و از رسول گرامی اسلام نقل است که ( خداوند فرشته ای را مامور کرده است تا در هر شب صدا بزند: ( یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربکم (21)؛ ای کسانی که چهلمین بهار عمر خود را سپری می کنید! برای ملاقات با پروردگارتان چه چیزی آماده کرده اید [و چه پاسخی دارید؟]) 15 . تغذیه و اربعین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ( من ترک اللحم اربعین صباحا ساء خلقه (22)؛ هر کس چهل روز از خوردن گوشت خودداری کند، اخلاقش بد خواهد شد.) 16 . چهل نفر مبارز زمانی که برخی از یاران امام حسن مجتبی علیه السلام از وی درخواست کردند که در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: ( لی اسوة بجدی رسول الله حین عبدالله سرا و هو یومئذ فی تسعة و ثلاثین رجلا فلما اکمل الله له الاربعین صاروا فی عدة و اظهروا امر الله فلو کان معی عدتهم جاهدت فی الله حق جهاده (23)؛ الگوی من در رهبری امت، جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانی که تعداد یارانش به سی و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنی خدا را عبادت می کرد [ و به مبارزه و تبلیغ علنی روی نیاورد]؛ اما از موقعی که خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشکار کردند و اگر یاران من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست می زنم.) 17 . دریغ از چهل یاور راستین علی علیه السلام نیز با شکایت از مظلومیت و غربت خویش فرمود:( من بارها از مردم یاری خواستم اما به غیر از چهار نفر- زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - کسی جواب مثبت به من نداد.) سپس افزود:( لو کنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم (24)؛ اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده می کردم.) 18 . حقوق همسایه رسول گرامی اسلام به منظور سالم سازی و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامی درباره حدود همسایگی و رعایت حقوق آنان می فرماید:( کل اربعین دارا جیران من بین یدیه و من خلفه وعن یمینه وعن شماله (25)؛ تا چهل خانه از چهار سوی منزل یک مسلمان، از رو به رو، پشت سر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یک مسلمان به شمار می آید.) پیامبر صلی الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حکیمانه، به حضرت علی علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد که در میان مسلمانان ندا دهند که ای مردم! این حدود همسایگی است و: ( انه لا ایمان لمن لم یامن جاره بوائقه (26)؛ کسانی که همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند.) 19 . مهلت تا چهل روز برخی از مسلمانان که در رعایت مسائل دینی و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهی قرار می گیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت می دهد که خود و خانواده هایشان را اصلاح کنند و در صورت ادامه سهل انگاری و بی تفاوتی چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان می گردند . رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر گاه مردی در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتی را مشاهده کند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینی از خود نشان ندهد و اعضاء خانواده اش را از ارتکاب گناه و معصیت باز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرنده ای سفید را مامور می کند که چهل صبح بر در خانه وی پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه کار، بگوید: اصلاح کن! اصلاح کن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانواده اش را اصلاح کرد که چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بال هایش را به چشم های او می کشد و بعد از آن بعد او وارونه می بیند؛ یعنی خوبی ها را خوب نمی بیند و بدی ها را بد نمی بیند.) (27) 20 . بهداشت فرزندان پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه کردن نوزادان پسر می فرماید:( اختنوا اولادکم یوم السابع فانه اطهر و اسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما (28)؛ نوزادان خود را در روز هفتم ختنه کنید، این عمل برای پاکیزگی و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردی که ختنه نشده تا چهل روز آلوده می ماند.) 21 . تسبیح حیوانات امام صادق علیه السلام فرمود:( حضرت داود علیه السلام در یکی از شب ها با حال خوشی زبور را تلاوت می کرد و از حالات معنوی خود لذت می برد. آن شب به نظرش آمد که شب زنده داری خوبی داشته است و از این جهت شگفت زده شد . در آن حال قورباغه ای از زیر صخره ای از سوی خداوند متعال به سخن آمد و گفت: ( یا داود تعجبت من سهرک لیلة و انی لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانی عن ذکر الله تعالی(29)؛ ای داود! آیا از شب زنده داری ات به شگفت آمده ای؟ من چهل سال است که در زیر این صخره زبانم به ذکر الهی مترنم است.) 22 . کرامت نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام - در ضمن روایتی طولانی در منقبت حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله - فرمود:( روزی یکی از علماء یهود به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددی از آن حضرت پرسید و پاسخ های وافی دریافت کرد و مسلمان شد . سپس الواحی بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتی است که به حضرت موسی بن عمران علیه السلام نازل شده است. من فضائل تو را در آنها می خواندم و شک می کردم و چهل سال تمام نام تو را پاک می نمودم؛ اما قسم به آن خدایی که تو را به حق و راستی مبعوث فرموده است، هر گاه نامت را از تورات پاک نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبت شده می یافتم.) (30) 23 . اربعین در قرآن در برخی از آیات قرآن به واژه (اربعین) اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی علیه السلام که می‌فرماید: ( و اذ واعدنا موسی اربعین لیلة) (31)؛ ([ به یاد آورید] آن هنگامی را که با موسی علیه السلام ( برای یافتن پیام های آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .) نیز می فرماید:( و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة) (32)؛ ( و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد.) قرآن کریم در مورد نافرمانی بنی اسرائیل از حضرت موسی علیه السلام و سرپیچی آنان از دستورات الهی و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانی، می فرماید: ( فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین) (33) ؛ ( این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهکار ناراحت نباش!) پی نوشت ها: 1- من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472/ مستدرک سفینة البحار، ج4، ص64 . 2- مستدرک الوسائل، ج2، ص471 . 3- الکافی، ج2، ص509، ح 5 . 4- بحارالانوار، ج90، ص389 . 5- کاشف الغطاء، ج1، ص246 . 6- الکافی، ج2، ص487 . 7- همان، ج3، ص174، ح1 . 8- سوره احقاف، آیه 15 . 9- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 . 10- الخصال، ج2، ص541، ح14 . 11- مکارم الاخلاق، ص465 . 12- الصراط المستقیم، ج2، ص181 . 13- بحارالانوار، ج13، ص50 . 14- تاریخ یعقوبی، ج2، ص22 . 15- کشف الغمه، ج1، ص14 . 16- الخصال، ج2، ص541، ح15 . 17- مستدرک الوسائل، ج17، ص57 . 18- مشکاة الانوار، ص295 . 19- همان . 20- مستدرک الوسائل، ج12، ص156/ مجموعه ورام، ج1، ص35 . 21- مستدرک الوسائل، ج12، ص157 . 22- همان، ج16، ص305 . 23- مستدرک الوسائل، ج11، ص77 . 24- همان، ص74 . 25- وسائل الشیعة، ج12، ص132 . 26- مستدرک الوسائل، ج 8، ص431 . 27- الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 . 28- مکارم الاخلاق، ص230 . 29- بحارالانوار، ج61، ص50 . 30- الخصال، ج2، ص356 . 31- سوره بقره، آیه 51 . 32- سوره اعراف، آیه 141 . 33- سوره مائده، آیه 26 .
(اربعین) از اصطلاحات رایجی است که در متون اسلامی کاربرد زیادی دارد و به عنوان نمونه در برخی از روایات به عنوان نماد کمال و حدی برای تصفیه باطن قلمداد شده است. 1 . شهادت چهل مؤمن امام صادق علیه السلام فرمود:( اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین و قالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا، قال الله تبارک وتعالی: قد اجزت شهاداتکم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون (1)؛ هر گاه یکی از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهی دهند که پروردگارا! ما به جز خوبی و نیکی از این شخص ندیده‌ایم و تو از ما داناتر هستی، خداوند متعال می فرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [ از بدی ها و گناهان] از او می دانستم که شما بی اطلاع بودید، همه را بخشیدم.) همچنین امام صادق علیه السلام می فرماید:( در بنی اسرائیل عابدی بود که پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحی فرستاد: ای داوود! این مرد عابد، فردی ریاکار و غیرمخلص است . هنگامی که او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازه اش حاضر نشد . اما چهل نفر از بنی اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهی به نیکی و خوبی های ظاهری وی شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش برای وی نمودند . در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین کردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهی به نیک مردی عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند . در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام کرد که من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایی او را نادیده گرفتم. (2) 2 . دعا برای چهل مؤمن امام صادق(ع) یکی از مهم ترین عوامل استجابت دعا را مقدم شمردن دیگر مؤمنین در هنگام دعا می داند . آن حضرت می فرماید: (من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له (3)؛ هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعای او به اجابت خواهد رسید.) آن حضرت تاکید می فرماید که اگر این گونه دعا کردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشتری خواهد داشت . (4) همچنین دعا کردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شب های تار اجابت دعا را نزدیک تر و سریع تر می نماید. (5) 3 . دعای چهل نفره دعا کردن همیشه خوب و یکی از سلاح های مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامی که انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز میبیند با جان و دل زمزمه می کند که: سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی دل ز تنهایی به جان آمد خدایا همدمی در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدی در دل انسان می تابد و دعا کننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفت خویش را نیز به نمایش می گذارد . امام صادق علیه السلام در یکی از رهنمودهای حکیمانه خویش ما را به دعای دسته جمعی فرا می خواند و می فرماید:( اگر گروهی چهل نفره جمع شوند و خدای خویش را بخوانند، مطمئنا دعای آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند که همین اثر را دارد و اگر بیش از یک نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خدای عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد کرد.) (6) 4 . آمرزش چهل گناه حضرت باقرعلیه السلام یکی از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان می شمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوی این حضور را نیز بیان می کند: ( من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین کبیرة (7)؛ کسی که جنازه ای را از چهار طرف حمل کند، خداوند متعال چهل گناه کبیره او را خواهد بخشید.) 5 . کمال در چهل سالگی از مهم ترین نکاتی که در زندگی انسان وجود دارد و در مرحله تکامل معنوی و شخصیت وی مؤثر است، رسیدن به مراتبی از سن و سال است که انسان کامل تر و پخته تر می شود . خداوند متعال در این زمینه چهل سالگی را اوج کمال انسانی می داند و می فرماید: (... حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنة قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضیه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین) (8)؛ تا زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد، می گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی، به جا آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم و از مسلمانان می باشم .) 6 . آثار چهل روز اخلاص امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله چنین نقل فرمود:( ما اخلص عبد الله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه (9)؛ هیچ بنده ای چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمی دهد، مگر این که خداوند متعال چشمه سارهای حکمت را از قلب او به زبانش جاری می سازد.) حافظ با اشاره به این حدیث می گوید: سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این معما با قرینی که ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی 7 . یاران حضرت مهدی علیه السلام هنگامی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور می کند هر یک از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروی چهل مرد قدرت روحی و بدنی خواهد داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: ( اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة و جعل قلوبهم کزبر الحدید و جعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا (10)؛ هر گاه قائم ما قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستی را دور خواهد کرد و دل های آنان را همانند پاره های آهن قوی و محکم می نماید و نیروی هر یک از آنان را معادل نیروی چهل مرد قرار خواهد داد.) 8 . چهل روز عزای مؤمن رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه در سفارش های خویش به جناب ابوذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: ( یا اباذر! ان الارض لتبکی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا (11)؛ ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.) ممکن است منشأ مجالس اربعین برای اموات مؤمنین همین روایت نبوی باشد. 9 . زندگی چهل ساله هنگامی که فرزدق شاعر، قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسی، هشام بن عبدالملک، با رشادت تمام قرائت کرد و مطلع آن چنین بود که: هذا الذی تعرف البطحاء وطاته والبیت یعرفه والحل والحرم یعنی، این آقایی است که گام های او را سرزمین بطحاء، بیت خدا و حل و حرم می شناسد؛ خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهل بیت علیهم السلام زندانی کنند؛ اما بعد از گذشت مدتی به دعای امام چهارم علیه السلام آزاد شد. امام زین العابدین علیه السلام برای کمک به فرزدق مبلغی را که چهل سال مخارج زندگی اش را کافی بود به حضورش فرستاد و فرمود: (لو علمت انک تحتاج الی اکثر من ذلک لاعطیتک؛ [ای فرزدق!] اگر می دانستم بیش از چهل سال زنده خواهی بود، بیشتر می فرستادم.) علی بن یونس بیاضی می نویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ، فرزدق به دیار باقی شتافت و صداقت و کرامت امام چهارم بر همگان روشن شد. (12) 10 . بعثت انبیاء در چهل سالگی در روایت آمده است که اکثر انبیاء در چهل سالگی به رسالت مبعوث شده اند . (13) همچنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چهل سالگی به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود:( پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در 63 سالگی از دنیا رفت، که آخر سال دهم هجرت بود. آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامی که چهل سالش کامل گردید، به پیامبری رسید و 13 سال دیگر در مکه بود که در 53 سالگی به مدینه هجرت کرد و بعد از ده سال در مدینه به سرای جاویدان منتقل شد.) (15) 11 . حفظ چهل حدیث حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در زمینه پاسداری از فرهنگ و معارف اسلام می فرماید:( من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما (16)؛ هر کس از امت من چهل حدیث از احادیث دینی مورد نیاز جامعه را حفظ کند خداوند متعال او را در روز قیامت به عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد کرد.) براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش کرده اند که کتاب هایی را به نام های الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این کلام نورانی رسول گرامی اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائی، اربعین شهید اول، اربعین مجلسی دوم، اربعین جامی و چهل حدیث امام خمینی رحمه الله. 12 . آثار گناه تا چهل روز آثار گناهانی که انسان مرتکب می شود تا چهل روز در روح و روان او باقی است . امام صادق علیه السلام فرمود: (لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب(17)؛ کسی که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‌شود، مگر این که حقیقتا توبه کند.) 13 . اصلاح تا چهل سالگی اساسا افراد سعادتمند و کسانی که به دنبال خوشبختی و کمال هستند تا سن چهل سالگی در اعمال و رفتارشان نشانه های اصلاح پیدا می شود؛ اما اگر تا سن چهل سالگی تغییراتی در رفتارهای زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشکل خواهد بود. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است:( اذا بلغ الرجل اربعین سنة و لم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه و قال: هذا وجه لایفلح (18)؛ هنگامی که شخص به سن چهل سالگی پا می گذارد و کارهای نیک او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانی او را بوسیده، می گوید: این چهره ای است که دیگر روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید .) و در حدیث دیگری آن حضرت افراد چهل ساله ای را که به سوی صلاح گام برنمی دارند از دوزخیان به شمار می آورد و می فرماید: ( فرد چهل ساله ای که در اندیشه کارهای نیک نباشد، برای ورود به آتش جهنم خود را آماده کند که نجات او مشکل است.) (19) 14 . هشدار به چهل ساله ها امام زین العابدین علیه السلام فرمود: ( اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادی مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا و لقد کان فیما مضی اذا اتت علی الرجل اربعون سنة حاسب نفسه (20)؛ هر گاه شخصی به سن چهل سالگی برسد فرشته ای از سوی خداوند در آسمان ندا می دهد که هنگام سفر نزدیک است، زاد و توشه سفر را مهیا کن و در گذشته هنگامی که فردی به چهل سالگی می رسید، با نفس خود محاسبه می کرد.) و از رسول گرامی اسلام نقل است که ( خداوند فرشته ای را مامور کرده است تا در هر شب صدا بزند: ( یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربکم (21)؛ ای کسانی که چهلمین بهار عمر خود را سپری می کنید! برای ملاقات با پروردگارتان چه چیزی آماده کرده اید [و چه پاسخی دارید؟]) 15 . تغذیه و اربعین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ( من ترک اللحم اربعین صباحا ساء خلقه (22)؛ هر کس چهل روز از خوردن گوشت خودداری کند، اخلاقش بد خواهد شد.) 16 . چهل نفر مبارز زمانی که برخی از یاران امام حسن مجتبی علیه السلام از وی درخواست کردند که در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: ( لی اسوة بجدی رسول الله حین عبدالله سرا و هو یومئذ فی تسعة و ثلاثین رجلا فلما اکمل الله له الاربعین صاروا فی عدة و اظهروا امر الله فلو کان معی عدتهم جاهدت فی الله حق جهاده (23)؛ الگوی من در رهبری امت، جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانی که تعداد یارانش به سی و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنی خدا را عبادت می کرد [ و به مبارزه و تبلیغ علنی روی نیاورد]؛ اما از موقعی که خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشکار کردند و اگر یاران من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست می زنم.) 17 . دریغ از چهل یاور راستین علی علیه السلام نیز با شکایت از مظلومیت و غربت خویش فرمود:( من بارها از مردم یاری خواستم اما به غیر از چهار نفر- زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - کسی جواب مثبت به من نداد.) سپس افزود:( لو کنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم (24)؛ اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده می کردم.) 18 . حقوق همسایه رسول گرامی اسلام به منظور سالم سازی و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامی درباره حدود همسایگی و رعایت حقوق آنان می فرماید:( کل اربعین دارا جیران من بین یدیه و من خلفه وعن یمینه وعن شماله (25)؛ تا چهل خانه از چهار سوی منزل یک مسلمان، از رو به رو، پشت سر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یک مسلمان به شمار می آید.) پیامبر صلی الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حکیمانه، به حضرت علی علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد که در میان مسلمانان ندا دهند که ای مردم! این حدود همسایگی است و: ( انه لا ایمان لمن لم یامن جاره بوائقه (26)؛ کسانی که همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند.) 19 . مهلت تا چهل روز برخی از مسلمانان که در رعایت مسائل دینی و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهی قرار می گیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت می دهد که خود و خانواده هایشان را اصلاح کنند و در صورت ادامه سهل انگاری و بی تفاوتی چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان می گردند . رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر گاه مردی در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتی را مشاهده کند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینی از خود نشان ندهد و اعضاء خانواده اش را از ارتکاب گناه و معصیت باز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرنده ای سفید را مامور می کند که چهل صبح بر در خانه وی پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه کار، بگوید: اصلاح کن! اصلاح کن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانواده اش را اصلاح کرد که چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بال هایش را به چشم های او می کشد و بعد از آن بعد او وارونه می بیند؛ یعنی خوبی ها را خوب نمی بیند و بدی ها را بد نمی بیند.) (27) 20 . بهداشت فرزندان پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه کردن نوزادان پسر می فرماید:( اختنوا اولادکم یوم السابع فانه اطهر و اسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما (28)؛ نوزادان خود را در روز هفتم ختنه کنید، این عمل برای پاکیزگی و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردی که ختنه نشده تا چهل روز آلوده می ماند.) 21 . تسبیح حیوانات امام صادق علیه السلام فرمود:( حضرت داود علیه السلام در یکی از شب ها با حال خوشی زبور را تلاوت می کرد و از حالات معنوی خود لذت می برد. آن شب به نظرش آمد که شب زنده داری خوبی داشته است و از این جهت شگفت زده شد . در آن حال قورباغه ای از زیر صخره ای از سوی خداوند متعال به سخن آمد و گفت: ( یا داود تعجبت من سهرک لیلة و انی لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانی عن ذکر الله تعالی(29)؛ ای داود! آیا از شب زنده داری ات به شگفت آمده ای؟ من چهل سال است که در زیر این صخره زبانم به ذکر الهی مترنم است.) 22 . کرامت نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام - در ضمن روایتی طولانی در منقبت حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله - فرمود:( روزی یکی از علماء یهود به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددی از آن حضرت پرسید و پاسخ های وافی دریافت کرد و مسلمان شد . سپس الواحی بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتی است که به حضرت موسی بن عمران علیه السلام نازل شده است. من فضائل تو را در آنها می خواندم و شک می کردم و چهل سال تمام نام تو را پاک می نمودم؛ اما قسم به آن خدایی که تو را به حق و راستی مبعوث فرموده است، هر گاه نامت را از تورات پاک نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبت شده می یافتم.) (30) 23 . اربعین در قرآن در برخی از آیات قرآن به واژه (اربعین) اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی علیه السلام که می‌فرماید: ( و اذ واعدنا موسی اربعین لیلة) (31)؛ ([ به یاد آورید] آن هنگامی را که با موسی علیه السلام ( برای یافتن پیام های آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .) نیز می فرماید:( و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة) (32)؛ ( و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد.) قرآن کریم در مورد نافرمانی بنی اسرائیل از حضرت موسی علیه السلام و سرپیچی آنان از دستورات الهی و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانی، می فرماید: ( فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین) (33) ؛ ( این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهکار ناراحت نباش!) پی نوشت ها: 1- من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472/ مستدرک سفینة البحار، ج4، ص64 . 2- مستدرک الوسائل، ج2، ص471 . 3- الکافی، ج2، ص509، ح 5 . 4- بحارالانوار، ج90، ص389 . 5- کاشف الغطاء، ج1، ص246 . 6- الکافی، ج2، ص487 . 7- همان، ج3، ص174، ح1 . 8- سوره احقاف، آیه 15 . 9- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 . 10- الخصال، ج2، ص541، ح14 . 11- مکارم الاخلاق، ص465 . 12- الصراط المستقیم، ج2، ص181 . 13- بحارالانوار، ج13، ص50 . 14- تاریخ یعقوبی، ج2، ص22 . 15- کشف الغمه، ج1، ص14 . 16- الخصال، ج2، ص541، ح15 . 17- مستدرک الوسائل، ج17، ص57 . 18- مشکاة الانوار، ص295 . 19- همان . 20- مستدرک الوسائل، ج12، ص156/ مجموعه ورام، ج1، ص35 . 21- مستدرک الوسائل، ج12، ص157 . 22- همان، ج16، ص305 . 23- مستدرک الوسائل، ج11، ص77 . 24- همان، ص74 . 25- وسائل الشیعة، ج12، ص132 . 26- مستدرک الوسائل، ج 8، ص431 . 27- الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 . 28- مکارم الاخلاق، ص230 . 29- بحارالانوار، ج61، ص50 . 30- الخصال، ج2، ص356 . 31- سوره بقره، آیه 51 . 32- سوره اعراف، آیه 141 . 33- سوره مائده، آیه 26 .
پاسخ:
(اربعین) از اصطلاحات رایجی است که در متون اسلامی کاربرد زیادی دارد و به عنوان نمونه در برخی از روایات به عنوان نماد کمال و حدی برای تصفیه باطن قلمداد شده است.
1 . شهادت چهل مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود:( اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین و قالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا، قال الله تبارک وتعالی: قد اجزت شهاداتکم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون (1)؛ هر گاه یکی از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهی دهند که پروردگارا! ما به جز خوبی و نیکی از این شخص ندیده‌ایم و تو از ما داناتر هستی، خداوند متعال می فرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [ از بدی ها و گناهان] از او می دانستم که شما بی اطلاع بودید، همه را بخشیدم.)
همچنین امام صادق علیه السلام می فرماید:( در بنی اسرائیل عابدی بود که پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحی فرستاد: ای داوود! این مرد عابد، فردی ریاکار و غیرمخلص است . هنگامی که او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازه اش حاضر نشد . اما چهل نفر از بنی اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهی به نیکی و خوبی های ظاهری وی شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش برای وی نمودند . در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین کردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهی به نیک مردی عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند . در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام کرد که من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایی او را نادیده گرفتم. (2)
2 . دعا برای چهل مؤمن
امام صادق(ع) یکی از مهم ترین عوامل استجابت دعا را مقدم شمردن دیگر مؤمنین در هنگام دعا می داند . آن حضرت می فرماید: (من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له (3)؛ هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعای او به اجابت خواهد رسید.) آن حضرت تاکید می فرماید که اگر این گونه دعا کردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشتری خواهد داشت . (4) همچنین دعا کردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شب های تار اجابت دعا را نزدیک تر و سریع تر می نماید. (5)
3 . دعای چهل نفره
دعا کردن همیشه خوب و یکی از سلاح های مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامی که انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز میبیند با جان و دل زمزمه می کند که:
سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی دل ز تنهایی به جان آمد خدایا همدمی
در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدی در دل انسان می تابد و دعا کننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفت خویش را نیز به نمایش می گذارد . امام صادق علیه السلام در یکی از رهنمودهای حکیمانه خویش ما را به دعای دسته جمعی فرا می خواند و می فرماید:( اگر گروهی چهل نفره جمع شوند و خدای خویش را بخوانند، مطمئنا دعای آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند که همین اثر را دارد و اگر بیش از یک نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خدای عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد کرد.) (6)
4 . آمرزش چهل گناه
حضرت باقرعلیه السلام یکی از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان می شمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوی این حضور را نیز بیان می کند: ( من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین کبیرة (7)؛ کسی که جنازه ای را از چهار طرف حمل کند، خداوند متعال چهل گناه کبیره او را خواهد بخشید.)
5 . کمال در چهل سالگی
از مهم ترین نکاتی که در زندگی انسان وجود دارد و در مرحله تکامل معنوی و شخصیت وی مؤثر است، رسیدن به مراتبی از سن و سال است که انسان کامل تر و پخته تر می شود . خداوند متعال در این زمینه چهل سالگی را اوج کمال انسانی می داند و می فرماید: (... حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنة قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضیه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین) (8)؛ تا زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد، می گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی، به جا آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم و از مسلمانان می باشم .)
6 . آثار چهل روز اخلاص
امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله چنین نقل فرمود:( ما اخلص عبد الله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه (9)؛ هیچ بنده ای چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمی دهد، مگر این که خداوند متعال چشمه سارهای حکمت را از قلب او به زبانش جاری می سازد.) حافظ با اشاره به این حدیث می گوید:
سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این معما با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی
7 . یاران حضرت مهدی علیه السلام
هنگامی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور می کند هر یک از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروی چهل مرد قدرت روحی و بدنی خواهد داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: ( اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة و جعل قلوبهم کزبر الحدید و جعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا (10)؛ هر گاه قائم ما قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستی را دور خواهد کرد و دل های آنان را همانند پاره های آهن قوی و محکم می نماید و نیروی هر یک از آنان را معادل نیروی چهل مرد قرار خواهد داد.)
8 . چهل روز عزای مؤمن
رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه در سفارش های خویش به جناب ابوذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: ( یا اباذر! ان الارض لتبکی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا (11)؛ ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.)
ممکن است منشأ مجالس اربعین برای اموات مؤمنین همین روایت نبوی باشد.
9 . زندگی چهل ساله
هنگامی که فرزدق شاعر، قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسی، هشام بن عبدالملک، با رشادت تمام قرائت کرد و مطلع آن چنین بود که:
هذا الذی تعرف البطحاء وطاته والبیت یعرفه والحل والحرم
یعنی، این آقایی است که گام های او را سرزمین بطحاء، بیت خدا و حل و حرم می شناسد؛ خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهل بیت علیهم السلام زندانی کنند؛ اما بعد از گذشت مدتی به دعای امام چهارم علیه السلام آزاد شد.
امام زین العابدین علیه السلام برای کمک به فرزدق مبلغی را که چهل سال مخارج زندگی اش را کافی بود به حضورش فرستاد و فرمود: (لو علمت انک تحتاج الی اکثر من ذلک لاعطیتک؛ [ای فرزدق!] اگر می دانستم بیش از چهل سال زنده خواهی بود، بیشتر می فرستادم.) علی بن یونس بیاضی می نویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ، فرزدق به دیار باقی شتافت و صداقت و کرامت امام چهارم بر همگان روشن شد. (12)
10 . بعثت انبیاء در چهل سالگی
در روایت آمده است که اکثر انبیاء در چهل سالگی به رسالت مبعوث شده اند . (13) همچنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چهل سالگی به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود:( پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در 63 سالگی از دنیا رفت، که آخر سال دهم هجرت بود. آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامی که چهل سالش کامل گردید، به پیامبری رسید و 13 سال دیگر در مکه بود که در 53 سالگی به مدینه هجرت کرد و بعد از ده سال در مدینه به سرای جاویدان منتقل شد.) (15)
11 . حفظ چهل حدیث
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در زمینه پاسداری از فرهنگ و معارف اسلام می فرماید:( من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما (16)؛ هر کس از امت من چهل حدیث از احادیث دینی مورد نیاز جامعه را حفظ کند خداوند متعال او را در روز قیامت به عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد کرد.)
براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش کرده اند که کتاب هایی را به نام های الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این کلام نورانی رسول گرامی اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائی، اربعین شهید اول، اربعین مجلسی دوم، اربعین جامی و چهل حدیث امام خمینی رحمه الله.
12 . آثار گناه تا چهل روز
آثار گناهانی که انسان مرتکب می شود تا چهل روز در روح و روان او باقی است . امام صادق علیه السلام فرمود: (لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب(17)؛ کسی که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‌شود، مگر این که حقیقتا توبه کند.)
13 . اصلاح تا چهل سالگی
اساسا افراد سعادتمند و کسانی که به دنبال خوشبختی و کمال هستند تا سن چهل سالگی در اعمال و رفتارشان نشانه های اصلاح پیدا می شود؛ اما اگر تا سن چهل سالگی تغییراتی در رفتارهای زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشکل خواهد بود.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است:( اذا بلغ الرجل اربعین سنة و لم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه و قال: هذا وجه لایفلح (18)؛ هنگامی که شخص به سن چهل سالگی پا می گذارد و کارهای نیک او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانی او را بوسیده، می گوید: این چهره ای است که دیگر روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید .) و در حدیث دیگری آن حضرت افراد چهل ساله ای را که به سوی صلاح گام برنمی دارند از دوزخیان به شمار می آورد و می فرماید: ( فرد چهل ساله ای که در اندیشه کارهای نیک نباشد، برای ورود به آتش جهنم خود را آماده کند که نجات او مشکل است.) (19)
14 . هشدار به چهل ساله ها
امام زین العابدین علیه السلام فرمود: ( اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادی مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا و لقد کان فیما مضی اذا اتت علی الرجل اربعون سنة حاسب نفسه (20)؛ هر گاه شخصی به سن چهل سالگی برسد فرشته ای از سوی خداوند در آسمان ندا می دهد که هنگام سفر نزدیک است، زاد و توشه سفر را مهیا کن و در گذشته هنگامی که فردی به چهل سالگی می رسید، با نفس خود محاسبه می کرد.)
و از رسول گرامی اسلام نقل است که ( خداوند فرشته ای را مامور کرده است تا در هر شب صدا بزند: ( یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربکم (21)؛ ای کسانی که چهلمین بهار عمر خود را سپری می کنید! برای ملاقات با پروردگارتان چه چیزی آماده کرده اید [و چه پاسخی دارید؟])
15 . تغذیه و اربعین
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ( من ترک اللحم اربعین صباحا ساء خلقه (22)؛ هر کس چهل روز از خوردن گوشت خودداری کند، اخلاقش بد خواهد شد.)
16 . چهل نفر مبارز
زمانی که برخی از یاران امام حسن مجتبی علیه السلام از وی درخواست کردند که در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: ( لی اسوة بجدی رسول الله حین عبدالله سرا و هو یومئذ فی تسعة و ثلاثین رجلا فلما اکمل الله له الاربعین صاروا فی عدة و اظهروا امر الله فلو کان معی عدتهم جاهدت فی الله حق جهاده (23)؛ الگوی من در رهبری امت، جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانی که تعداد یارانش به سی و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنی خدا را عبادت می کرد [ و به مبارزه و تبلیغ علنی روی نیاورد]؛ اما از موقعی که خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشکار کردند و اگر یاران من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست می زنم.)
17 . دریغ از چهل یاور راستین
علی علیه السلام نیز با شکایت از مظلومیت و غربت خویش فرمود:( من بارها از مردم یاری خواستم اما به غیر از چهار نفر- زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - کسی جواب مثبت به من نداد.) سپس افزود:( لو کنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم (24)؛ اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده می کردم.)
18 . حقوق همسایه
رسول گرامی اسلام به منظور سالم سازی و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامی درباره حدود همسایگی و رعایت حقوق آنان می فرماید:( کل اربعین دارا جیران من بین یدیه و من خلفه وعن یمینه وعن شماله (25)؛ تا چهل خانه از چهار سوی منزل یک مسلمان، از رو به رو، پشت سر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یک مسلمان به شمار می آید.)
پیامبر صلی الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حکیمانه، به حضرت علی علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد که در میان مسلمانان ندا دهند که ای مردم! این حدود همسایگی است و: ( انه لا ایمان لمن لم یامن جاره بوائقه (26)؛ کسانی که همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند.)
19 . مهلت تا چهل روز
برخی از مسلمانان که در رعایت مسائل دینی و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهی قرار می گیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت می دهد که خود و خانواده هایشان را اصلاح کنند و در صورت ادامه سهل انگاری و بی تفاوتی چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان می گردند .
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر گاه مردی در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتی را مشاهده کند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینی از خود نشان ندهد و اعضاء خانواده اش را از ارتکاب گناه و معصیت باز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرنده ای سفید را مامور می کند که چهل صبح بر در خانه وی پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه کار، بگوید: اصلاح کن! اصلاح کن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانواده اش را اصلاح کرد که چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بال هایش را به چشم های او می کشد و بعد از آن بعد او وارونه می بیند؛ یعنی خوبی ها را خوب نمی بیند و بدی ها را بد نمی بیند.) (27)
20 . بهداشت فرزندان
پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه کردن نوزادان پسر می فرماید:( اختنوا اولادکم یوم السابع فانه اطهر و اسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما (28)؛ نوزادان خود را در روز هفتم ختنه کنید، این عمل برای پاکیزگی و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردی که ختنه نشده تا چهل روز آلوده می ماند.)
21 . تسبیح حیوانات
امام صادق علیه السلام فرمود:( حضرت داود علیه السلام در یکی از شب ها با حال خوشی زبور را تلاوت می کرد و از حالات معنوی خود لذت می برد. آن شب به نظرش آمد که شب زنده داری خوبی داشته است و از این جهت شگفت زده شد . در آن حال قورباغه ای از زیر صخره ای از سوی خداوند متعال به سخن آمد و گفت: ( یا داود تعجبت من سهرک لیلة و انی لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانی عن ذکر الله تعالی(29)؛ ای داود! آیا از شب زنده داری ات به شگفت آمده ای؟ من چهل سال است که در زیر این صخره زبانم به ذکر الهی مترنم است.)
22 . کرامت نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله
حضرت علی علیه السلام - در ضمن روایتی طولانی در منقبت حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله - فرمود:( روزی یکی از علماء یهود به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددی از آن حضرت پرسید و پاسخ های وافی دریافت کرد و مسلمان شد . سپس الواحی بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتی است که به حضرت موسی بن عمران علیه السلام نازل شده است. من فضائل تو را در آنها می خواندم و شک می کردم و چهل سال تمام نام تو را پاک می نمودم؛ اما قسم به آن خدایی که تو را به حق و راستی مبعوث فرموده است، هر گاه نامت را از تورات پاک نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبت شده می یافتم.) (30)
23 . اربعین در قرآن
در برخی از آیات قرآن به واژه (اربعین) اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی علیه السلام که می‌فرماید: ( و اذ واعدنا موسی اربعین لیلة) (31)؛ ([ به یاد آورید] آن هنگامی را که با موسی علیه السلام ( برای یافتن پیام های آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .)
نیز می فرماید:( و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة) (32)؛ ( و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد.)
قرآن کریم در مورد نافرمانی بنی اسرائیل از حضرت موسی علیه السلام و سرپیچی آنان از دستورات الهی و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانی، می فرماید: ( فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین) (33) ؛ ( این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهکار ناراحت نباش!)
پی نوشت ها:
1- من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472/ مستدرک سفینة البحار، ج4، ص64 .
2- مستدرک الوسائل، ج2، ص471 .
3- الکافی، ج2، ص509، ح 5 .
4- بحارالانوار، ج90، ص389 .
5- کاشف الغطاء، ج1، ص246 .
6- الکافی، ج2، ص487 .
7- همان، ج3، ص174، ح1 .
8- سوره احقاف، آیه 15 .
9- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 .
10- الخصال، ج2، ص541، ح14 .
11- مکارم الاخلاق، ص465 .
12- الصراط المستقیم، ج2، ص181 .
13- بحارالانوار، ج13، ص50 .
14- تاریخ یعقوبی، ج2، ص22 .
15- کشف الغمه، ج1، ص14 .
16- الخصال، ج2، ص541، ح15 .
17- مستدرک الوسائل، ج17، ص57 .
18- مشکاة الانوار، ص295 .
19- همان .
20- مستدرک الوسائل، ج12، ص156/ مجموعه ورام، ج1، ص35 .
21- مستدرک الوسائل، ج12، ص157 .
22- همان، ج16، ص305 .
23- مستدرک الوسائل، ج11، ص77 .
24- همان، ص74 .
25- وسائل الشیعة، ج12، ص132 .
26- مستدرک الوسائل، ج 8، ص431 .
27- الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 .
28- مکارم الاخلاق، ص230 .
29- بحارالانوار، ج61، ص50 .
30- الخصال، ج2، ص356 .
31- سوره بقره، آیه 51 .
32- سوره اعراف، آیه 141 .
33- سوره مائده، آیه 26 .
- [سایر] پیاده روی اربعین، سیره معصوم است یا رسم شیعه؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] با توجه به ازدحام جمعیت جهت زیارت اربعین؛ آیا زیارت اربعین اختصاص به خود روز اربعین دارد یا ایام قبل و بعد از اربعین را نیز شامل میشود؟
- [سایر] دلیل بزرگداشت اربعین حسینی چیست؟
- [سایر] فرهنگ شیعه در عصر امام جواد(علیه السلام) چه جایگاهی داشته است؟
- [سایر] گریه در فرهنگ شیعی چه جایگاهی دارد که این همه بر آن تأکید شده است؟
- [سایر] دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟
- [سایر] دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟
- [سایر] اربعین حسینی در چه سالی واقع شده است؟
- [سایر] آیا اربعین امام حسین علیه السلام بعد از 40 روز در کربلا بوده است یا نه؟ اگر نبوده است پس فلسفه زیارت اربعین در بیستم صفر چیست؟
- [سایر] آیا اربعین امام حسین ( علیه السلام ) بعد از 40 روز در کربلا بوده است یا نه؟ اگر نبوده است پس فلسفه زیارت اربعین در بیستم صفر چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر بیگانگان از راه‌های مختلف مانند فرستادن امواج رادیویی یا تلویزیونی یا ماهوارهای و مانند آن در صدد ضربه زدن به اعتقادات و فرهنگ مسلمانان باشند، دفاع از فرهنگ و اعتقادات اسلامی بر هر مسلمانی واجب است و شایسته است از راه تقویت فرهنگ و اعتقادات مسلمانان واستفاده از فراوردههای علمی، از ضربه زدن دشمن به آن جلوگیری شود و از راه‌های دیگر مگر در موارد ضرورت استفاده نشود.
- [آیت الله مظاهری] مرد شیعه می‌تواند با زن سنّی ازدواج کند و همچنین زن شیعه می‌تواند به عقد سنّی درآید ولی سزاوار نیست که این کار عملی شود.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر شخصی از عامه بمیرد و از او یک دختر عامی مذهب بماند و برادری داشته باشد اگر برادر شیعه باشد و یا پس از مرگ برادرش شیعه شود بنا به قاعده الزام برادر شیعه می تواند انچه از ترکه میت زیاد می اید از باب تعصیب بگیرد هر چند تعصیب در مذهب شیعه باطل است و همچنین اگر شخصی از عامه یک خواهر عامی مذهب وارث داشته باشد و عموی ابوینی داشته باشد چنانچه عموی او شیعه باشد و یا بعد از مرگ پسر برادرش شیعه شود بنا به قاعده الزام می تواند انچه از باب تعصیب به او می رسد بگیرد و همچنین است حکم در سایر موارد تعصیب
- [آیت الله بروجردی] کسی که زکات می‌گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر انسان کسی را شیعه بداند و به او زکات بدهد، بعد معلوم شود شیعه نبوده، باید دوباره زکات بدهد.
- [آیت الله بهجت] مسلمانی که مستبصر (شیعه) شد عباداتی که موافق مذهب خودش انجام داده اعاده ندارد، مگر زکات که باید آن را به فقیر شیعه بدهد، ولی اگر از اول آن را به فقیر شیعه و با قصد قربت داده باشد، اعاده ندارد.
- [آیت الله سبحانی] کسی که زکات می گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر با حجت شرعی، شیعه بودن کسی ثابت و به او زکات بدهد، و زکات تلف شود بعد معلوم شود شیعه نبوده لازم نیست دوباره زکات بدهد. و در عین حال در صورتی که مصلحت شرعی ایجاب کند می توان از سهم (سبیل الله) به غیر شیعه امامی زکات داد.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که زکاْ می‌گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد و اگر انسان کسی را شیعه بداند و به او زکاْ بدهد، بعد معلوم شود شیعه نبوده، باید دوباره زکاْ بدهد با تفصیلی که در )مسأله 1951) گذشت.
- [آیت الله علوی گرگانی] کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکاْ فطره را بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شود، فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه، شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کافری که بعد از مغرب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.