دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟
عدد (اربعین) در متون دینی
یکی از تعبیرهای رایج عددی، تعبیر اربعین است که در بسیاری از موارد به کار رفته است. یک نمونه آن مبعوث شدن‌رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در چهل سالگی است. گفته شده که عدد چهل در سن انسانها، نشانه بلوغ و رشد فکری است.
در قرآن آمده است (میقات) موسی با پروردگارش در طی چهل روز حاصل شده است. در نقل است که، حضرت آدم چهل شبانه روز بر روی کوه صفا در حال عبادت بود.(1) در حدیث آمده است که اگر کسی چهل روز خالص برای خدا باشد، خداوند حکمت را از قلب او بر زبانش جاری می‌کند.
در روایت است که کسی که شرابخواری کند، نمازش تا چهل روز قبول نمی‌شود. و نیز در روایت است که کسی که چهل روز گوشت نخورد، خلقش تند می‌شود. نیز در روایت است که کسی که چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قبلش را نورانی می‌کند. نیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: کسی که لقمه حرامی بخورد، تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌شود.(2) اینها نمونه‌ای از احادیثی بود که عدد اربعین در آنها به کار رفته است.
اربعین امام حسین(علیه‌السلام)
مهمترین نکته درباره اربعین، روایت امام عسکری (علیه‌السلام) است. حضرت در روایتی که در منابع مختلف از ایشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: 1 خواندن پنجاه و یک رکعت نماز(17رکعت نماز واجب +11 نماز شب+ 23نوافل) 2 زیارت اربعین 3 انگشتری در دست راست 4 وجود آثار سجده بر پیشانی 5 بلند خواندن بسم الله در نماز .
این حدیث ، مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین(علیه‌السلام) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است.
اما این که منشأ اربعین چیست، باید گفت، در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است.
نخست روزی که اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند.
دوم روزی که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه‌السلام) را زیارت کند. شیخ مفید در(مسار الشیعه) که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است، اشاره به روز اربعین کرده و نوشته است: این روزی است که حرم امام حسین(علیه‌السلام)، از شام به سوی مدینه مراجعت کردند. نیز روزی است که جابر بن عبدالله برای زیارت امام حسین (علیه‌السلام) وارد کربلا شد.
جابراو نخستین شخص از مردمان بود که امام حسین(علیه‌السلام) را زیارت کرد. در چنین روزی زیارت آن حضرت مستحب است.(3) در همانجا آمده است که وقت خواندن زیارت اربعین، هنگامی است که روز بالا آمده است.
آنچه با اطمینان می توان گفت این است که نخستین زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در نخستین اربعین، توسط جابر بن عبدالله انصاری صورت گرفته است و از آن پس ائمه اطهار(علیهم‌السلام) که از هر فرصتی برای رواج زیارت امام حسین(علیه‌السلام) بهره می‌گرفتند، آن روز را که نخستین زیارت در آن انجام شده، به عنوان روزی که زیارت امام‌حسین(علیه‌السلام) در آن مستحب است، اعلام فرمودند.
متن زیارت اربعین هم از سوی امام صادق(علیه‌السلام) انشاء شده و با داشتن آن مضامین عالی، شیعیان را از زیارت آن حضرت در این روز برخوردار می‌کند.
اهمیت خواندن زیارت اربعین تا جایی است که از علائم شیعه دانسته شده است، درست آنگونه که بلند خواندن بسم الله در نماز و خواندن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز در روایات بیشماری، از علائم شیعه بودن عنوان شده است.
زیارت اربعین در (مصباح المتهجد) شیخ طوسی و نیز (تهذیب الاحکام) وی به نقل از صفوان بن مهران جمال آمده است. وی گفت که مولایم صادق(علیه‌السلام) فرمود: زیارت اربعین که باید وقت برآمدن روز خوانده شود چنین است ...(4) این زیارت، به جهاتی مشابه برخی از زیارات دیگر است، اما از آن روی که مشتمل بر برخی از تعابیر جالب در زمینه هدف امام حسین از این قیام است، دارای اهمیت ویژه می‌باشد. در بخشی از این زیارت درباره هدف امام حسین(علیه‌السلام) از این نهضت آمده است: (... و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة... و قد توازر علیه من غرّته الدنیا و باع حظّه بالارذل الادنی.)؛ خدایا، امام حسین(علیه‌السلام) همه چیزش را برای نجات بندگانت، از نابخردی و سرگشتگی و ضلالت در راه تو داده در حالی که مشتی فریب خورده که انسانیت خود را به دنیای پست فروخته‌اند بر ضد وی شوریده آن حضرت را به شهادت رساندند.
در اینجا مناسب است دو نقل را درباره تاریخ ورود اسرا به دمشق یاد کنیم. نخست نقل ابوریحان بیرونی است که نوشته است:
در نخستین روز ماه صفر، کاروان اسراء و رأس الحسین (علیه السلام) وارد دمشق شدند و یزید هم در حالی که اشعار ابن زبعری را می خواند و بیتی هم بر آن افزوده بود، با چوبی که در دست داشت بر لبان امام حسین (علیه السلام) می زد.
لست من خندف ان لم أنتقم من بنی أحمد، ما کان فَعَل
لیْت‌َ أشیاخی ببدرٍ شهدوا جَزَع الخزرج من وقع الاسل
فأهلّوا و استهلّوا فرحا ثمقالوا: یایزیدلاتشل
قد قتلنا القرن من أشیاخهم وعدلناه ببدر،فاعتدل(5)
دوم سخن عمادالدین طبری در (کامل بهائی) است که رسیدن اسرا به دمشق را در 16ربیع الاول یعنی 66 روز پس از عاشورا دانسته است.
شهید قاضی طباطبائی و اربعین
شهید محراب مرحوم حاج سید محمدعلی قاضی طباطبائی(ره)، کتاب مفصلی با نام (تحقیق در باره اولین اربعین حضرت سید الشهداء) در باره اربعین نوشت.
هدف ایشان از نگارش این اثر آن بود تا ثابت کند، آمدن اسرای از شام به کربلا در نخستین اربعین، بعید نیست. این کتاب که ضمن نهصد صفحه چاپ شده، مشتمل بر تحقیقات حاشیه‌ای فراوانی درباره کربلاست که بسیار مفید و جالب است.
ایشان در باره این اشکال که امکان ندارد اسرا ظرف چهل روز از کربلا به کوفه، از آنجا به شام و سپس از شام به کربلا بازگشته باشند، هفده نمونه از مسافرت‌ها و مسیرها و زمان‌هایی که برای این راه در تاریخ آمده را به تفصیل نقل کرده‌اند. در این نمونه‌ها آمده است که مسیر کوفه تا شام و به عکس از یک هفته تا ده دوازده روز طی می‌شده و بنابر این، ممکن است که در یک چهل روز، چنین مسیر رفت و برگشتی طی شده باشد.
اهمیت پیاده‌روی روز اربعین از منظر بهجت العرفا
آیت الله محمدتقی بهجت فومنی درباره نقش پیاده‌روی روز اربعین می‌گوید: روایت دارد که امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) که ظهور فرمود، پنج ندا می‌کند به اهل عالم، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین قَتَلُوهُ عَطشاناً، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین سحقوه عدوانا،... امام زمان خودش را به واسطه امام حسین(علیه السلام) به همه عالم معرفی می‌کنند ... بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، امام حسین(علیه السلام) را شناخته باشند... اما الان هنوز همه مردم عالم، حسین(علیه السلام) را نمی‌شناسند و این تقصیر ماست، چون ما برای سیدالشهدا(علیه السلام) طوری فریاد نزدیم که همه عالم صدای ما را بشنود، پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت برای معرفی امام حسین(علیه السلام) به عالم است.
فلسفه پیاده روی اربعین به سمت کربلا چیست ؟
همواره آیین ها و ادیان مختلف با هدف همبستگی میان پیروان و هویت بخشی به جریان اجتماعی خود، ایامی را در سال مشخص کرده و پیروان خویش را ملزم به شرکت در این اجتماعات می کنند.یکی از پیامدهای اینگونه تجمعات، نمود جهانی و به نوعی تبلیغ آن جریان اجتماعی است که معمولا در جامعه جهانی تاثیر گذار است. به فرموده مقام معظم رهبری خلا وجود اجتماعی عظیم و بین المللی در میان شیعیان را حضور میلیونی در ایام اربعین پر می کند. کربلا می تواند(نماد) تبلور وحدت وبیعت با امام باشد که (نمود)ی جهانی خواهد داشت. شروع جاذبه مغناطیس حسینی در روز اربعین است، این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست.
پیاده به زیارت امام حسین(علیه السلام) رفتن موضوعیت دارد.
بنا به فرموده امام عسکری(ع)؛ یکی از نشانه های مومن زیارت سیدالشهدا در روز اربعین می باشد.(6) زیارتی که با پای پیاده رفتنِ آن هم (موضوعیت) دارد. چرا که امام صادق(ع) به یکی از دوستان خود می‌فرماید: قبر حسین(ع) را زیارت کن و ترک مکن. پرسیدم: ثواب کسی که آن حضرت را زیارت کند چیست؟ حضرت فرمود: کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود خداوند به هر قدمی که برمی‌دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می‌فرماید و یک درجه مرتبه اش را بالا می برد.(7) ایشان در جای دیگری می فرمایند: کسی که به قصد زیارت امام حسین(ع) از منزلش خارج شود اگر پیاده باشد، خداوند بابت هر قدمی که برای زیارت اباعبدالله بر می‌دارد، یک حسنه می‌نویسد و یک سیئه از او محو می‌کند. وقتی که به حرم می‌رسد، خداوند او را جزء صالحین برگزیده می‌نویسد. وقتی مناسک او تمام شد، خداوند نام او را جزء فائزین می‌نویسد. وقتی می‌خواهد بازگردد یک فرشتۀ الهی در مقابل او قرار می‌گیرد و می‌گوید: رسول خدا(ص) به شما سلام می‌رساند، و پیغام می‌دهد (مژده می‌دهد): عملت را از سر بگیر که تمام گناهان گذشته‌ات بخشیده شده است.(8)
سابقه ای تاریخی سنت پیاده روی
از جهتی جریان پیاده روی برای زیارت سیدالشهدا در روز اربعین سابقه ای تاریخی نیز دارد؛ زیارت کربلا با پای پیاده در زمان (شیخ انصاری)(9) رسم بوده است، اما در برهه‌ای از زمان به فراموشی سپرده می‌شود که در نهایت توسط (شیخ میرزا حسین نوری) دوباره احیا می‌شود.ایشان آخرین بار در سال 1319 هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین(ع) رفت. با اینکه زیارت سیدالشهدا(ع) در اکثر برهه‌های تاریخی به سختی انجام میشد و جان زائران در خطر بود، اما با این وجود زائران، عاشقانه خطرات را به جان می‌خریدند و به پابوسی امام حسین(ع) در روز اربعین نائل می‌شدند.
سبک زندگی حسینی (علیه السلام)
ناگفته نماند در این ایامِ سراسر شور توأم با معرفت ودرمسیر(طریق الحسین) که از شهرهای مختلف به کربلا منتهی می شود، شیعیان همدیگررا فقط بااین دوعنوان می شناسند ، (زائرالحسین) یا(خادم الحسین) که این خود شیوه ومظهری ازسبک زندگی اسلامی است.
حالات زیبای زائران در ارتباط معنوی با وجود مقدس سیدالشهدا، برخورد کریمانه خادمان هیئات-که کاملا مردمی برپا شده اند-،به منظور پذیرایی، ایثار واحترام به همدیگر،رعایت حال بزرگان وپیرغلامان حسینی،تکریم سادات ودرنهایت فیض قرائت زیارت اربعین درکنار مضجع نورانی امام حسین(ع) ازجمله آثاروبرکاتی است که می توان برای مسافران این سفر نورانی برشمرد.
پی نوشت ها:
1 . مستدرک وسائل ، ج9 ، ص 329
2 . مستدرک وسائل ، ج5 ، ص 217
3 . مصباح المتجهد، ص 787
4 . مصباح المتجهد، ص 788، تهذیب الاحکام، ج6 ص 113 ، اقبال الاعمال ج3 ص101، مزار مشهدی ص514 (تحقیق قیومی)، مزار شهید اول (تحقیق مدرسه الامام المهدی ، قم1410 ، ص 185 و 186)
5 . آلاثار الباقیه ، ص 422
6 . بحارالانوار ، علامه مجلسی، ج98، ص348
7 . کامل الزیارات ، ابن قولویه ، ص 134
8 . همان ، ص132-(مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ص، إِنْ کَانَ مَاشِیاً، کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَی عَنْهُ سَیِّئَةً، حَتَّی إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ، حَتَّی إِذَا قَضَی مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ، حَتَّی إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ: اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَی)
9 . متوفی سال 1281 قمری
