اربعین حسینی در چه سالی واقع شده است؟

شرح پرسش:
در مورد اربعین حسینی اختلافات فاحشی وجود دارد؟ برخی می‌پذیرند، برخی در زمان آن اختلاف دارند و برخی دیگر اصل آن را انکار می‌کنند؛ در حالی که برخی از احادیث بدان و ارزش آن اشاره دارد و حتی زیاراتی به این عنوان نیز روایت شده است؟ این اختلافات چگونه قابل توجیه است؟

پاسخ:
این که برخی اصل اربعین را انکار کنند، چنین نیست و عمده اختلافی که وجود دارد، این است که اهل بیت (علیهم السلام)، در اربعین سال 61 یعنی بیستم ماه صفر در کربلا بودند، و یا اربعین سال 62؟
اقوال متعددی است که به اختصار نقل می‌کنیم:

1 اهل بیت (علیهم السلام) در همان سال 61 و بعد از مراجعت از شام، روز بیستم صفر به کربلا وارد شدند. این قول تاریخ حبیب السیر، آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، الملهوف سید بن طاووس و مثیر الاحزان ابن نما و نیز بعضی دیگر است.

2 اهل بیت (علیهم السلام) قبل از رفتن به شام، روز بیستم صفر از کربلا عبور کرده‌اند؛ که قول ناسخ التواریخ است و احتمال بعیدی به نظر می‌رسد.

3 اهل بیت (علیهم السلام) در سال 62، یعنی یکسال بعد، در روز بیستم صفر به کربلا آمده‌اند. در قمقام زخام می‌خوانیم: ورود اهل بیت (علیهم السلام) در اربعین سال 61 مشکل، بلکه خلاف عقل است؛ زیرا امام حسین (علیه‌السلام) در روز عاشورا به شهادت رسید و عمر سعد برای دفن کشتگان خود در آنجا توقف و روز یازدهم به کوفه حرکت کرد. چند روزی هم در کوفه معطل ماندند. سپس از یزید دستور رسید که اهل حرم را به دمشق اعزام دارد؛ که عبیدالله از راه حران و جزیره و حلب کاروان را به شام فرستاد که مسافت دوری است. به روایتی تا شش ماه اهل بیت (علیهم السلام) را نگهداشتند تا آتش غضب یزید خاموش شد. بعد از مطمئن شدن از عدم شورش مردم، یزید موافقت کرد که امام سجاد (علیه‌السلام) به مدینه بازگردد و این همه وقایع نمی‌تواند در چهل روز صورت گرفته باشد. پس قطعا سال ورود اهل بیت (علیهم السلام) به کربلا، در سال 62 بوده است[1].
لکن از این مقدمات نمی‌توان نتیجه گرفت که اهل بیت (علیهم السلام)، در سال 62 به کربلا آمده‌اند؛ زیرا نگهداشتن اهل بیت (علیهم السلام) در کوفه به مدت زیاد، قطعی نیست. با توجه به اینکه عده زیادی ورود اهل بیت (علیهم السلام) را در روز اول صفر ذکر کرده‌اند. مضافا بر اینکه مرحوم شهید قاضی طباطبائی (رحمت الله علیه) در کتاب خود (تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء (علیه‌السلام)) تمام ایرادات مبنی برآمدن اهل بیت (علیهم السلام) در سال 61 را پاسخ داده است. بنابراین به صرف استبعاد نمی‌توان به نتیجه قطعی رسید و آمدن اهل بیت (علیهم السلام) را به کربلا در اربعین اول انکار کرد.

4 اهل بیت (علیهم السلام) ابتدائا به مدینه رفته و از مدینه عازم کربلا شدند و سر مقدس امام را نیز در این سفر با خود داشتند؛ اما نه در اربعین سال 61، بلکه پس از مراجعت به مدینه، عازم کربلا شدند. ابن جوزی از هشام و بعضی دیگر نقل کرده است که: سر مقدس امام حسین (علیه‌السلام) با اسیران به مدینه آورده شد و سپس به کربلا حمل گردیده و به بدن امام ملحق شده است[2]. ولی در این نقل نیامده است که سر مقدس امام توسط چه کسی به کربلا حمل شده و آیا اهل بیت (علیهم السلام) همراه سر مقدس به کربلا آمده‌اند یا تنها سرها به کربلا فرستاده شده و به بدنها ملحق شده است؟
برخی هم گفته‌اند که امکان دارد اهل بیت (علیهم السلام) اول به مدینه رفته و بعد به کربلا آمده باشند، ولی نه در روز بیستم صفر، که اربعین باشد؛ زیرا جابر بن عبدالله انصاری هم از حجاز آمده بود و رسیدن خبر به حجاز و حرکت جابر از آنجا، قهرا زمانی بیش از چهل روز را می‌طلبد؛ مگر اینکه بگوییم جابر از مدینه نیامده و از کوفه و یا شهر دیگری عازم کربلا شده بود[3]. که این قول با تصریح بزرگانی چون ابن طاووس، ابن نما، شیخ بهائی و عده دیگری که آمدن جابر را در روز اربعین و بیستم صفر می‌دانند، منافات دارد.
با این مقدمات، قول بهتر آن است که اهل بیت (علیهم السلام) در همان سال 61 پس از مراجعت از شام و روز بیستم صفر به کربلا وارد شدند[4].
در مورد زیارت اربعین نیز باید گفت: اربعین چهلمین روز شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و یارانش است و گرامیداشت خاطره شهید و احیاء اربعین وی، زنده نگهداشتن نام و یاد و راه اوست، و زیارت یکی از راههای یاد و احیاء خاطره است. زیارت امام حسین به ویژه در روز بیستم ماه صفر که اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد. متن زیارت اربعین از طریق صفوان جمال از امام صادق (علیه‌السلام) رویات شده است. زیارت دیگری نیز هست که جابر بن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت به عنوان زیارتنامه آن امام، در نیمه ماه رجب نقل شده است[5].

پی‌نوشت‌ها:
[1] - قمقام زخام: ص 586.
[2] - تذکره الخواص: ص 150.
[3] - قمقام زخام: ص 586.
[4] - قصه کربلا: ص 527.
[5] - مفاتیح الجنان.
www.sibtayn.com