در مالکیت حضرت زهرا (س) نسبت به فدک، جای شک و تردیدی وجود ندارد. و در این مساله باید توجه کرد که فدک از طریق ارث به حضرت زهرا (س) نرسیده، بلکه سالها قبل از رحلت پیامبر (ص) به دستور خدای متعال، فدک به حضرت زهرا (س) واگذار شده است:
(وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً[اسراء/26] و حقّ نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن.)
( در روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنن نقل شده می‌خوانیم که به هنگام نزول آیه فوق، پیامبر ص فاطمه ع را خواند و سرزمین" فدک" را به او بخشید در حدیثی که از منابع اهل تسنن از ابو سعید خدری صحابه معروف پیامبر ص نقل شده می‌خوانیم: لما نزل قوله تعالی وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ أعطی رسول اللَّه (ص) فاطمه فدکا: " هنگامی که آیه وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ نازل شد پیامبر ص سرزمین فدک را به فاطمه ع داد" (این حدیث را" بزار" و" ابو یعلی" و" ابن ابی حاتم" و" ابن مردویه" از" ابو سعید" نقل کردهاند (به کتاب میزان الاعتدال جلد 2 صفحه 288 و کنز العمال جلد 2 صفحه 158 مراجعه شود)- طبرسی در مجمع البیان و همچنین در المنثور در ذیل آیه مورد بحث این حدیث را از طرق شیعه و اهل تسنن آورده اند.))[1]
همچنین حضرت علی (ع) در نامه ای خطاب به عثمان بن حنیف به مالکیت فدک تصریح می‌کند: (بلی کانت فی ایدینا فدک من کل ما اظلته السماء، فشحّت علیها نفوس قوم و سخت عنها نفوس قوم آخرین و نعم الحکم اللَّه؛ آری از آن چه آسمان بر آن سایه افکنده تنها فدک در دست ما بود. مردمی بر آن بخل ورزیدند و مردمی سخاوتمندانه از آن دیده پوشیدن).[2]
ابن ابی الحدید (دانشمند سنی معتزلی) در شرح این نامه می‌نویسد: (علی و خاندانش فدک را رها نکردند مگر به اجبار و از روی غصب؛ لذا حضرت بعد از جملات اولیه می‌گوید : “بهترین داور و حَکَم خداست”، و این ، سخنِ کسی است که شکایت دارد و تظلم می‌کند).[3]
اما اینکه چرا حضرت علی (ع) بعد از خلافت در این باره اقدامی نمی کنند، باید در شرایط آن روزگار و سیره آنان تامل شود:
ابراهیم کرخی از امام صادق (ع) پرسید : چرا امیر مؤمنان هنگامی که به خلافت رسید فدک را رها کرد؟ امام (ع) پاسخ داد: ( او به پیامبر اقتدا کرد. عقیل ، پس از هجرت پیامبر به مدینه، خانه آن حضرت را بدون رضایتش فروخت . هنگامی که پیامبر (ص) مکه را فتح کرد از ایشان پرسیدند: “یا رسول الله آیا به خانه خود باز نمی‌گردید؟” حضرت فرمود: “مگر عقیل برای ما خانه‌ای گذاشته است؟! ما خاندانی هستیم که اگر به ظلم از ما چیزی را بگیرند آنرا باز پس نخواهیم گرفت.” از اینرو، امیر مؤمنان پس از تصدی خلافت، فدک را پس نگرفت).[4]
همچنین شرایط جامعه بدعت زده و فتنه آلود، اصلا برای چنین اقدامی مناسب نبود. و حضرت (ع) در جهت مقابله با بدعت ها، متحمل سه جنگ بزرگ شدند و حتی در برابر بدعت های آشکاری چون نماز تراویح نیز، مردم مطیع حضرت علی (ع) نبودند. و بازگشتن به اصول را نپذیرفتند. این مساله نیز در روایت مفصلی از حضرت علی (ع) بیان شده است:
خلفای قبل از من کارهایی انجام دادند که در آن با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم مخالفت کردند و در آن بنای مخالفت با رسول خدا را از روی عمد داشتند . پیمان او را شکسته و سنت او را تغییر دادند ؛ و اگر مردم را بر ترک آنها وادار نمایم و آنها را به جایگاه خود بازگردانم و به آنچه در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بود لشکر من از گرد من پراکنده شده و تنها باقی می مانم و یا با عده کمی از شیعه ام که برتری من و وجوب امامت من از کتاب خدا و سنت رسول خدا - صلی الله علیه وآله وسلم – را می دانند . به من خبر دهید اگر دستور می دادم که مقام ابراهیم ( علیه السلام ) را به همان مکانی که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) قرار داده بود ، بازگردد . و فدک را به ورثه فاطمه باز می گرداندم و... .[5]
[1]. تفسیر نمونه، ج12، ص: 95.
[2]. نهج البلاغه، نامه 45.
[3]. شرح نهج البلاغه ، ج 16 ، ص 208.
[4]. علل الشرایع ج1 ص 154.
[5]. کافی، ج 8، ص 58.
