آیا نظام برده داری در زمان پیامبر(ص) هم بود و چرا تا زمان امامان ادامه داشت؟

نظام برده داری در زمان پیامبرگرامی اسلام(ص) وجود داشته است. امّا اینکه چرا آنحضرت با آن مبارزه نکرد، و چرا تا مدتها بعد از ظهور اسلام وجود داشته است:

نظام‌های اجتماعی در هر دوران تابعی از مجموعه شرایط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... می‌باشد. همان گونه که امروزه نظام کارگری و کارفرمایی و ... در جهان حاکم است و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی خاص آن را ایجاب نموده است. تا چند قرن پیش در تمامی جهان نظام برده‌ داری روش مناسب برای اداره امور آن دوران بوده است؛ به گونه ‌ای که هیچ نظامی در شرایط آن روز امکان جایگزینی آن را نداشته است. از این‌رو مناسب‌ترین شیوه در شرایط آن روز، شیوه برده‌ داری بوده است.

بررسی زمینه‌ های این موضوع بسیار وسیع و گسترده و از مجال این پاسخ خارج است. اسلام نیز با توجه به اینکه تغییر اساسی در سیستم اجتماعی آن روز نه ضروری بوده و نه ممکن، به اصل این مسأله صحه گذاشت، ولی با وضع قوانین در چند جهت حرکت کرده است:

1. تأمین حقوق افراد با وضع قوانین در مورد کیفیت استرقاق (بنده گرفتن)، و تحریم آن جز در موارد خاص.
2. وضع قوانین در جهت حمایت از حقوق بردگان و تنظیم روابط صحیح بین مالک و برده.
3. ترغیب مردم به آزادسازی بردگان و وضع قوانینی برای حصول این مقصود(مانند کفارات و شرایط عتق).

در مجموع اسلام شرایطی را برای بردگان فراهم ساخت که آنان به مقامات و درجات مهم علمی و سیاسی در جامعه اسلامی دست یافتند و حتی مدت‌ها حکومت (ممالیک) بر بسیاری از نقاط کشورهای اسلامی پدیدار شد.

در حقیقت اسلام با فراهم آوردن شرایط انسانی و عاطفی برای زندگی بردگان، بردگان را از سراسر دنیا مشتاق به پیوستن به جامعه اسلامی نمود و آنان در بازگشت به موطن خود همراه با آزادی، مبلّغ و مروج اسلام می‌شدند. اسلام راه برده شدن افراد آزاد را مسدود کرد و از سوی دیگر راه آزادی بردگان را گشود و مسلماً یکی از عوامل دگرگونی نظام بردگی در جهان، نقش اسلام در این زمینه بوده است.

کنیزها نیز در این بین مشمول همین قاعده و قانون بوده ‌اند. آنان از کشورهای دیگر که در جنگ با مسلمانان اسیر می‌شدند  و یا به صورت تجاری وارد ممالک اسلامی می‌گشتند، با فرهنگ اسلامی و مزایای نجات بخش آن آشناشده و بسیاری از آنان همانند دیگر مردم در جامعه اسلامی زندگی می‌کردند.

بجاست بدانیم که مادر برخی از ائمه ما کنیز بوده ‌اند، حتی مادر امام زمان(عج) نیز کنیزی رومی بوده است.

برای مطالعه بیشتر ر. ک:
1- اسلام و مسأله آزادی، بردگی، موسوی زنجانی.
2- از بردگی روم قدیم تا مارکسیسم، حجتی کرمانی.
3- برده‌داری در روم باستان، بیدار فکر.
4- حقوق بشر، اسداللّه‌ مبشری.
5- نگاهی به بردگی، محمد علی گرامی.
6- بردگی در اسلام، صادق ایرجی.