در روایات متعدد از مظلومیت و غربت امام زمان(عج) سخن به میان آمده است: امیر مؤمنان علی (ع) در ترسیم مظلومیت و غربت فرزندش مهدی (عج) می فرماید: (صاحب هذا الا مر الشریدُ الطریدُ الفریدُ الوحید؛ صاحب این امر، همان رانده شدهِ دور شده یگانه و تنها است). (1) . در حدیث دیگری حضرت علی (ع) تصریح می کند به این که او غریب است: سیأ تی الله بقوم یُحِبّهُم و یُحِبّونَهُ و یَملِکُ مَن هو بینهم غریب.... (2) . خداوند، گروهی را می آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز او را دوست می دارند و کسی که در میان آنان غریب است، بر آنان حکومت می کند. امام کاظم (ع) می فرماید: (هو الطرید الوحید الغریب؛ او، همان رانده شدهِ یکه و تنهای غریب است). (3) . حضرت، به حدّی مظلوم است که امام باقر (ع) می فرماید: (اگر او را می شناختند، او را تکه تکه می کردند). (4) . همچنین آمده است:همانند اذیت و آزارهایی که بر پیامبر (ص) پیش آمد، بر ایشان نیز وارد می آید و بلکه بیش تر. (5) . باز در بیان مظلومیت ایشان چنین آمده است که وقتی بر منبر کوفه می نشیند و عهدنامهِ پیامبر (ص) را می خواند، تمام افراد از اطراف او می گریزند و تنها وزیر او و یازده نفر نقیب باقی می مانند؛ هر چند آنان باز می گردند. (6) . اما دلیل مظلومیت آن حضرت را می توان در عوامل و حوادث زیر جستجو کرد،اما پیش از آنکه دلایل این ادعا را بر شمارم , سخن آن عالم ربانی مرحوم آیت الله شیخ علی اکبر اللهیان را به یاد می آوریم که فرمود : (تحمل زندگی با مشقت , از مرگ و شهادت سخت تر است ! و چرا چنین نباشد! دلاور مردی که برای دفاع از حق , در خون خود فرو می غلطد و به آنی یا ساعتی زندگی دنیا را بدرود می گوید تا در نعیم جاودان الهی متنعم گردد , بارها آسوده تر از فرزندی است که باید سالهای سال در غربت و انزوا با لحظه لحظه عمر خویش یادآور شهادت و رسالت او باشد). اینک بیش از یازده قرن از عمر مقدس حضرت اباصالح المهدی علیه السلام می گذرد. انتظار در نفس خود از سخت ترین حالات انسانی است . با آنکه می دانیم در طی این قرون چشم های مقدس او شاهد و ناظر چه فجایع سخت و صعبی بوده است , مشاهده آن همه و نیز این همه قتل عام ها , تجاوزها , حق کشی ها , آوارگی ها و... به تنهائی کافی است تا سخن صائب تبریزی را بپذیریم که گفت : گرم است آفتاب روز قیامت ولیک نیست سوزنده تر زسایه دیوار انتظار اما مهمترین ستم هایی که بر وجود نازنین آن حضرت روا داشته شده و مظلومین آن بزرگوار را سبب شده اند،عبارتند از: 1 اولین ستمی که در حق آن گرامی رواداشته اند , از ناحیه اعتقاد پیروان سقیفه است که می گویند : در آخر زمان خداوند مرد مصلحی را بوجود می آورد و او مهدی موعود است . بنابراین عقیده امام عصر علیه السلام در آخر زمان متولد خواهد شد و البته معلوم و معین نیز نیست که از نسل کیست . در حالی که اصحاب حدیث متواترا از رسول خدا (ص) نقل نموده اند که حضرتش وجود مقدس حضرت مهدی، امام حی غائب قائم (ع)، را مشخصا از نسل امامان پاک و از صلب حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و نهمین نواده او و فرزند حضرت ابامحمد عسکری (ع) پیشوای یازدهم دانسته و معرفی فرموده است . 2- پیش از تولد حضرت ولی عصر، ارواحنا له الفداء، کسانی به پا خاسته، خود را مهدی موعود خواندند . اینان اگر چه جان بر سر این ادعا نهادند و خداوند با افشای تزویر و ناکام ساختن ایشان، خط بطلان بر ادعای نابجایشان کشید، اما به هر حال این داعیه زمینه را برای دیگر مدعیان مهدویت فراهم آورد . و دیگر شیادان و راهزنان فکر و اندیشه را جرات بخشید تا با این حربه، خلق خدا را به گمراهی بکشانند و موجبات تفرقه هر چه بیشتر امت را فراهم آوردند . 3 - در نخستین سال های زندگی آن سرور، عموی حضرتش، جعفر بن محمد الهادی ادعای امامت و جانشینی حضرت ابامحمد عسکری (ع) را نمود و کوشید با استفاده از حمایت خلفای عباسی، شیعیان را به خود جلب کند اما خدعه و فریبش بر ملا شد و به کذاب شهرت یافت . 4 - در دوران غیبت صغری که امام (ع) به ترتیب عثمان بن سعید و فرزند وی محمد بن عثمان و نیز حسین بن روح نوبختی و سرانجام علی بن محمد سمری را به عنوان نواب خاص خود تعیین فرموده بود، جمعی منافق، نوبت به نوبت با ادعای نیابت امام به جلب توجه مردم پرداخته، در این راه به ترویج عقاید سخیفی چون تناسخ و حلول و نهایتا ایجاد انحراف و کژاندیشی در جامعه اسلامی دست یازیدند . از زمره این مدعیان می توان از شلمغانی، محمد بن نصیر نمیری، احمد بن هلال کرخی، حسین بن منصور حلاج، ابو محمد شریعی و محمد بن بلال نام برد . (7) 5- اگر بپذیریم که هر گونه تهمت و افترایی بر عقاید حقه شیعه، در نفس خود ستمی به شیعیان محسوب می شود، به طور قطع و یقین این افتراها و تهمت ها بدوا ستم مضاعفی به ساحت مقدس امام عصر، ارواحنا فداه، است که پیشوای شیعیان می باشد . دست پلید وهابیان - که به تصریح مدارک تاریخی، ساخته و پرداخته صهیونیسم جهانی است - در نوشتن کتب متعدد و البته تکراری بر علیه عقاید منور شیعه چنان هتاک و بی باک است که گاه از شدت عصبیت و عناد مورد اعتراض برخی از عالم نمایان وهابی مسلک نیز قرار می گیرد . در هر حال هر گونه تهمت، دروغ و افترا به شیعه و باورهای اصیل و الهی آن را باید وجهی از وجوه مظلومیت مولایمان اباصالح المهدی (ع) بدانیم . 6 - وجود مدعیان مهدویت در دوران غیبت کبری، بارزترین وجه ستم به ساحت مقدس امام (ع) است . اینان که غالبا دست پروردگان دوایر جاسوسی استکبار جهانی بوده و هستند، هر چند با استفاده از آرزومندی امت اسلام در مورد ظهور پیشوای غائب و بهره برداری از ساده لوحی جمعی عوام، داعیه خود را آغاز کرده و بدون استثنا رسوا و منکوب گردیده اند اما به هر حال گروهی را به خود خوانده و مقاصد استعماری را در ایجاد تنش و تفرقه امت اسلامی جامه عمل پوشانده و مهمتر کوشیده اند تا با حرکات سخیف خود امت شیعی را نسبت به اصل ظهور و تحقق حضور امام غائب دلسرد نموده مقدمه ای برای انکار وقوع و یا استبعاد حکومت جهانی امام (ع) فراهم آورند. 7 - یکی از بارزترین انواع ستمی که در حق شیعه و به خصوص در حق امام عصر، ارواحنا له الفداء، روا داشته و می دارند، حرکت ناجوانمردانه تحریف در آثار است . از سال ها پیش خاصه از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران، دشمنان شیعه به ویژه پیروان وهابیت و نیز متعصبان اهل تسنن در هند و پاکستان و عربستان و . . . در چاپ کتب مرجع خود هر جا که نام مقدس حضرت مهدی (ع) در ضمن روایتی به تایید آمده، یا در هر موضع که محققان آنها از ازمنه قدیم در آثار خود حدیث یا سخنی را آورده اند که تصریح به حقانیت شیعه و ائمه اثنی عشر دارد، در چاپ های جدید آن آثار، نکات مزبور را حذف می کنند تا مورد استناد و استفاده نسل های آینده قرار نگیرد! پی نوشتها: (1) معجم احادیث الامام المهدی (عج)، ج 3، ح 595، ص 43. (2) روزگار رهایی، ج 2، ص 608 (به نقل از ینابیع الموده، ج 3، ص 131). (3) کمال الدین، باب 34. (4) معجم ا حادیث الاِمام المهدی (عج)، ج 3، ح 752، ص 229. (5) همان، ج 3، ح 833، ص 297، و ح 1072، ص 500. (6) همان، ج 4، ح 1098، ص 20؛ و کمال الدین، باب 58، ح 25. (7). ر . ک: زندگی دوازده امام، هاشم معروف الحسنی، ج 2، ذیل زندگانی امام عصر (ع) .
در روایات متعدد از مظلومیت و غربت امام زمان(عج) سخن به میان آمده است:
امیر مؤمنان علی (ع) در ترسیم مظلومیت و غربت فرزندش مهدی (عج) می فرماید: (صاحب هذا الا مر الشریدُ الطریدُ الفریدُ الوحید؛ صاحب این امر، همان رانده شدهِ دور شده یگانه و تنها است). (1) .
در حدیث دیگری حضرت علی (ع) تصریح می کند به این که او غریب است:
سیأ تی الله بقوم یُحِبّهُم و یُحِبّونَهُ و یَملِکُ مَن هو بینهم غریب.... (2) .
خداوند، گروهی را می آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز او را دوست می دارند و کسی که در میان آنان غریب است، بر آنان حکومت می کند.
امام کاظم (ع) می فرماید: (هو الطرید الوحید الغریب؛ او، همان رانده شدهِ یکه و تنهای غریب است). (3) .
حضرت، به حدّی مظلوم است که امام باقر (ع) می فرماید: (اگر او را می شناختند، او را تکه تکه می کردند). (4) .
همچنین آمده است:همانند اذیت و آزارهایی که بر پیامبر (ص) پیش آمد، بر ایشان نیز وارد می آید و بلکه بیش تر. (5) .
باز در بیان مظلومیت ایشان چنین آمده است که وقتی بر منبر کوفه می نشیند و عهدنامهِ پیامبر (ص) را می خواند، تمام افراد از اطراف او می گریزند و تنها وزیر او و یازده نفر نقیب باقی می مانند؛ هر چند آنان باز می گردند. (6) .
اما دلیل مظلومیت آن حضرت را می توان در عوامل و حوادث زیر جستجو کرد،اما پیش از آنکه دلایل این ادعا را بر شمارم , سخن آن عالم ربانی مرحوم آیت الله شیخ علی اکبر اللهیان را به یاد می آوریم که فرمود : (تحمل زندگی با مشقت , از مرگ و شهادت سخت تر است ! و چرا چنین نباشد! دلاور مردی که برای دفاع از حق , در خون خود فرو می غلطد و به آنی یا ساعتی زندگی دنیا را بدرود می گوید تا در نعیم جاودان الهی متنعم گردد , بارها آسوده تر از فرزندی است که باید سالهای سال در غربت و انزوا با لحظه لحظه عمر خویش یادآور شهادت و رسالت او باشد).
اینک بیش از یازده قرن از عمر مقدس حضرت اباصالح المهدی علیه السلام می گذرد. انتظار در نفس خود از سخت ترین حالات انسانی است . با آنکه می دانیم در طی این قرون چشم های مقدس او شاهد و ناظر چه فجایع سخت و صعبی بوده است , مشاهده آن همه و نیز این همه قتل عام ها , تجاوزها , حق کشی ها , آوارگی ها و... به تنهائی کافی است تا سخن صائب تبریزی را بپذیریم که گفت :
گرم است آفتاب روز قیامت ولیک نیست سوزنده تر زسایه دیوار انتظار
اما مهمترین ستم هایی که بر وجود نازنین آن حضرت روا داشته شده و مظلومین آن بزرگوار را سبب شده اند،عبارتند از:
1 اولین ستمی که در حق آن گرامی رواداشته اند , از ناحیه اعتقاد پیروان سقیفه است که می گویند : در آخر زمان خداوند مرد مصلحی را بوجود می آورد و او مهدی موعود است . بنابراین عقیده امام عصر علیه السلام در آخر زمان متولد خواهد شد و البته معلوم و معین نیز نیست که از نسل کیست .
در حالی که اصحاب حدیث متواترا از رسول خدا (ص) نقل نموده اند که حضرتش وجود مقدس حضرت مهدی، امام حی غائب قائم (ع)، را مشخصا از نسل امامان پاک و از صلب حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و نهمین نواده او و فرزند حضرت ابامحمد عسکری (ع) پیشوای یازدهم دانسته و معرفی فرموده است .
2- پیش از تولد حضرت ولی عصر، ارواحنا له الفداء، کسانی به پا خاسته، خود را مهدی موعود خواندند . اینان اگر چه جان بر سر این ادعا نهادند و خداوند با افشای تزویر و ناکام ساختن ایشان، خط بطلان بر ادعای نابجایشان کشید، اما به هر حال این داعیه زمینه را برای دیگر مدعیان مهدویت فراهم آورد . و دیگر شیادان و راهزنان فکر و اندیشه را جرات بخشید تا با این حربه، خلق خدا را به گمراهی بکشانند و موجبات تفرقه هر چه بیشتر امت را فراهم آوردند .
3 - در نخستین سال های زندگی آن سرور، عموی حضرتش، جعفر بن محمد الهادی ادعای امامت و جانشینی حضرت ابامحمد عسکری (ع) را نمود و کوشید با استفاده از حمایت خلفای عباسی، شیعیان را به خود جلب کند اما خدعه و فریبش بر ملا شد و به کذاب شهرت یافت .
4 - در دوران غیبت صغری که امام (ع) به ترتیب عثمان بن سعید و فرزند وی محمد بن عثمان و نیز حسین بن روح نوبختی و سرانجام علی بن محمد سمری را به عنوان نواب خاص خود تعیین فرموده بود، جمعی منافق، نوبت به نوبت با ادعای نیابت امام به جلب توجه مردم پرداخته، در این راه به ترویج عقاید سخیفی چون تناسخ و حلول و نهایتا ایجاد انحراف و کژاندیشی در جامعه اسلامی دست یازیدند . از زمره این مدعیان می توان از شلمغانی، محمد بن نصیر نمیری، احمد بن هلال کرخی، حسین بن منصور حلاج، ابو محمد شریعی و محمد بن بلال نام برد . (7)
5- اگر بپذیریم که هر گونه تهمت و افترایی بر عقاید حقه شیعه، در نفس خود ستمی به شیعیان محسوب می شود، به طور قطع و یقین این افتراها و تهمت ها بدوا ستم مضاعفی به ساحت مقدس امام عصر، ارواحنا فداه، است که پیشوای شیعیان می باشد . دست پلید وهابیان - که به تصریح مدارک تاریخی، ساخته و پرداخته صهیونیسم جهانی است - در نوشتن کتب متعدد و البته تکراری بر علیه عقاید منور شیعه چنان هتاک و بی باک است که گاه از شدت عصبیت و عناد مورد اعتراض برخی از عالم نمایان وهابی مسلک نیز قرار می گیرد .
در هر حال هر گونه تهمت، دروغ و افترا به شیعه و باورهای اصیل و الهی آن را باید وجهی از وجوه مظلومیت مولایمان اباصالح المهدی (ع) بدانیم .
6 - وجود مدعیان مهدویت در دوران غیبت کبری، بارزترین وجه ستم به ساحت مقدس امام (ع) است . اینان که غالبا دست پروردگان دوایر جاسوسی استکبار جهانی بوده و هستند، هر چند با استفاده از آرزومندی امت اسلام در مورد ظهور پیشوای غائب و بهره برداری از ساده لوحی جمعی عوام، داعیه خود را آغاز کرده و بدون استثنا رسوا و منکوب گردیده اند اما به هر حال گروهی را به خود خوانده و مقاصد استعماری را در ایجاد تنش و تفرقه امت اسلامی جامه عمل پوشانده و مهمتر کوشیده اند تا با حرکات سخیف خود امت شیعی را نسبت به اصل ظهور و تحقق حضور امام غائب دلسرد نموده مقدمه ای برای انکار وقوع و یا استبعاد حکومت جهانی امام (ع) فراهم آورند.
7 - یکی از بارزترین انواع ستمی که در حق شیعه و به خصوص در حق امام عصر، ارواحنا له الفداء، روا داشته و می دارند، حرکت ناجوانمردانه تحریف در آثار است . از سال ها پیش خاصه از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران، دشمنان شیعه به ویژه پیروان وهابیت و نیز متعصبان اهل تسنن در هند و پاکستان و عربستان و . . . در چاپ کتب مرجع خود هر جا که نام مقدس حضرت مهدی (ع) در ضمن روایتی به تایید آمده، یا در هر موضع که محققان آنها از ازمنه قدیم در آثار خود حدیث یا سخنی را آورده اند که تصریح به حقانیت شیعه و ائمه اثنی عشر دارد، در چاپ های جدید آن آثار، نکات مزبور را حذف می کنند تا مورد استناد و استفاده نسل های آینده قرار نگیرد!
پی نوشتها:
(1) معجم احادیث الامام المهدی (عج)، ج 3، ح 595، ص 43.
(2) روزگار رهایی، ج 2، ص 608 (به نقل از ینابیع الموده، ج 3، ص 131).
(3) کمال الدین، باب 34.
(4) معجم ا حادیث الاِمام المهدی (عج)، ج 3، ح 752، ص 229.
(5) همان، ج 3، ح 833، ص 297، و ح 1072، ص 500.
(6) همان، ج 4، ح 1098، ص 20؛ و کمال الدین، باب 58، ح 25.
(7). ر . ک: زندگی دوازده امام، هاشم معروف الحسنی، ج 2، ذیل زندگانی امام عصر (ع) .
- [سایر] مردم چگونه از ظهور امام مهدی(علیه السلام) در اقصی نقاط عالم با خبر می شوند؟
- [سایر] چرا به حضرت مهدی علیه السلام، صاحب الزمان می گویند؟
- [سایر] حضرت مهدی (عج) چگونه نظم دهنده عالم هستی هستند؟
- [سایر] نقش امام زمان(عج) در نعمتهای عالم چیست؟
- [سایر] امام مهدی علیه السلام فرزند کیست؟
- [سایر] شباهتهای امام مهدی (عج) با امام حسین (ع) چیست؟
- [سایر] امام مهدی (عج) چگونه به یاد امام حسین (ع) هستند؟
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی علیه السلام چیست؟
- [سایر] آیا از ظهور امام مهدی(علیه السلام) باید ترسید؟
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی(علیه السلام) چیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.
- [آیت الله خوئی] اذان هیجده جمله است:" الله اکبر" چهار مرتبه،" اشهد ان لا اله الا الله، أشهد ان محمداً رسول الله، حی علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه" الله اکبر" از اوّل اذان، و یک مرتبه" لا اله الا الله" از آخر آن کم میشود، و بعداز گفتن" حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه" قد قامت الصلاه" اضافه نمود.