خداوند در آیات کثیری به گناهکاران و کسانی که به خود ستم کردند و خودشان را در معرض معصیت قرار دادند، توصیه کرده است که توبه کنند و رابطه بین خود و خدا را اصلاح کنند.[1]
چه کسی در وفای به عهد راستگوتر از خداوند است؟ قرآن مجید وعده داده که خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد.[2] بنابراین گناهکاری که به گناه خویش اعتراف دارد و از آن پشیمان است و عزم جدّی بر ترک گناه دارد، با جبران گناهان گذشته از حق النّاس و حق اللَّه، به قبولی توبه خویش و رحمت و مغفرت خداوند امیدوار باشد.
حقوق مالی در اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید در رعایت این حقوق، بسیار دقت کرد ؛ چه اینکه اگر اندکی از مال دیگران تضییع گردد و وی راضی نشود ؛ به هیچ وجه با توبه و پشیمانی پاک نمی گردد!
امام صادق علیه السلام می فرماید: (اولین قطره خون شهید، کفاره گناهان او است ؛ مگر بدهکاری که کفاره آن ادای آن است).[3]
لذا حق الناس، گناهی است که باید جبران شود و از صاحب حق حلالیت و رضایت گرفته شود. یعنی لازم است آن چه از اموال دیگران را بدون اذن تصرف و تضییع شده، به هر ترتیبی باشد، به او برگشت داده شود. اگر می توانیم به صورت مستقیم و در غیر این صورت از هر طریقی گر چه از طریق پست و انداختن در خانه، واریز به حساب و... باید اموال را به او برگرداند.
اگر یک جا نمی توانیم پرداخت کنیم کم کم پرداخت کنیم. در این صورت دینی به گردن نداریم. خداوند نیز شما را می بخشد.
و اگر صاحبان اموال فوت کرده اند، باید به ورثة آنان برگردانیم و از آنان حلالیت بطلبیم. اگر به صورت مستقیم نمی‌توانیم، به طور غیر مستقیم به آنها برسانیم. اگر به هیچ وجه قابل شناسایی نیستند، به نیت صاحبان اموال و با اجازه مرجع تقلید به عنوان رد مظالم صدقه بدهیم.
لکن در طلب حلالیت باید به نکته ای توجه شود و آن این که بر طلب حلالیت از حق الناس، نباید مفسده ای بر رضایت طلبی از او مترتب شود، یعنی طلب حلالیت از او موجب ایجاد فتنه، دلخوردگی و اذیت مجدد وی نشود. حال اگر حلالیت خواستن باعث کدورت و ناراحتی شدید و مفسده می شود، باید بعد از برگرداندن اموال، برای وی دعا و استغفار کنیم و به نیتشان کار خیر انجام دهیم و ثواب آن را برای او هدیه کنیم و از گناه خویش نیز توبه نماییم. با توبه حقیقی، خداوند گناهان را می بخشد.
البته اگر اموال ما با مال حرام مخلوط شده است و قابل تفکیک نیست، لازم است در خصوص حکم شرعی موارد سوال با دفتر مرجع تقلید خود تماس گرفته و مسئله را با آنان در میان بگذاریم. در غیر این صورت توبه تنها فایده ای ندارد.
استفتائاتی در مورد حق الناس:
حق الناس دوران کودکی
پرسش 573 . در دوران کودکی، پولی از کسی برداشته ام و نمی توانم آن را به او بگویم، وظیفه ام چیست؟ آیا می توانم از طرف او صدقه بدهم؟
همه مراجع: باید به هر طریقی که ممکن است، پول را به او برسانید و لازم نیست بگویید بابت چه چیز است و حتی می توانید به وسیله شخص دیگری، به او برسانید و یا به حساب بانکی او واریز کنید. صدقه دادن کفایت نمی کند.[4]
دسترسی به صاحب مال
پرسش 574 . اگر مالی را از کسی برداشته باشیم و اکنون به او دسترسی نداریم، تکلیف چیست؟
آیات عظام امام، بهجت، صافی و نوری: اگر از پیدا کردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را با اجازه مجتهد، از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید.[5]
آیات عظام تبریزی، خامنه ای، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید: اگر از پیدا کردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید و احتیاط واجب آن است که با اجازه مجتهد باشد.[6]
فوت صاحب مال
پرسش 575 . اگر در گذشته، پولی را از کسی برداشته باشیم و اکنون از دنیا رفته است ؛ چگونه آن را جبران کنیم؟
آیات عظام امام، بهجت، صافی و نوری: اگر وارثان او را می شناسید، باید به هر طریق ممکن، به آنها برسانید و اگر از پیدا کردن آنان مأیوسید، باید آن را با اجازه مجتهد از طرف آنها به فقیر صدقه دهید.[7]
آیات عظام تبریزی، خامنه ای، سیستانی، فاضل، مکارم و وحید: اگر وارثان او را می شناسید، باید به هر طریق ممکن، به آنها برسانید و اگر از پیدا کردن آنان مأیوسید، باید آن را از طرف آنها به فقیر صدقه دهید و احتیاط واجب آن است که با اجازه مجتهد باشد.[8]
پی نوشت ها:
[1]. بقره (2) آیه 160.
[2]. شوری (42) آیه 25.
[3]. (اَوّلُ قَطرَة مِن دَمِ الشَّهید کَفارةُ لِذُنُوبِه اِلاَّ الدَّین فَاِنَّ کَفارَتُه قَضائه): من لا یحضره الفقیه، ج3، ص 183، ح3688.
[4]. دفتر: همه مراجع.
[5]. توضیح المسائل مراجع، م 2279 و نوری، توضیح المسائل، م 2273.
[6]. توضیح المسائل مراجع، م 2279 ؛ وحید، توضیح المسائل، م 2331 و خامنه ای، استفتاء، س 1559.
[7]. توضیح المسائل مراجع، م 2279 و نوری، توضیح المسائل، م 2273.
[8]. توضیح المسائل مراجع م 2279 ؛ وحید، توضیح المسائل، م 2331 و خامنه ای، استفتاء، س 1559.
