اعمال
عمل، به کار گفته می‌شود.
چگونه می توان اعمال را خالصانه برای خدا انجام داد؟
اخلاص مرتبه عالی ای است که هر کس به آن برسد، دارای سعادتی عظیم شده است. آنجا که تمام دنیا اندک شمرده می شود، حکمت خیر کثیر خوانده می شود: (فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ قَلیلٌ[توبه/38] متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت، جز اندکی نیست!) (وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثیراً[بقره/269] هر که حکمت یافت، خیری فراوان یافت.) و سرچشمه های حکمت در اخلاص قرار دارد: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می می فرمایند: "هیچ بنده ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی سازد مگر این که چشمه های حکمت و دانش از قلبش بر زبانش جاری می شود".[1] اخلاص این است که انسان در تمام کارها انگیزه اش تنها خدا باشد. و برای رسیدن به اخلاص می توان دو راهکار نظری و عملی ارائه کرد. راهکار نظری برای رسیدن به اخلاص، کسب یقین است. امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: "اخلاص ثمره یقین است."[2] همچنین ایشان فرموده اند: "سرآغاز اخلاص نا امیدی از غیر الله است".[3] اگر انسان یقین و باور داشته باشد که تمام نعمت های الهی از خدای متعال است و خیر و نیکی ای برای انسان جز با تقدیر الهی رقم نمی خورد، در اعمال و رفتارش جز خدای متعال را در نظر نمی گیرد. و اخلاص در اعمالش متجلی می شود. اما راهکار عملی حساب کشی دقیق و پاسبانی دروازه های قلب است: اگر می خواهی به مرحله ای برسی که بدانی کارهای شما با اخلاص بوده یا خیر؟ باید مدّتی در رفتار و حرکات و سکنات خود دقّت کنی و خفایای قلب خود را تفتیش نموده و از آن حساب شدیدی بکشی، همانند این که انسان از شریک خود حساب می کشد. حتی اگر دیدی واجبات خود را در ظاهر و علنی نمی توانید خالص کنید، آن را در خفا انجام دهید. اگر چه کمتر اتفاق می افتد که در واجبات ریا شود، بلکه بیشتر در خصوصیات و مستحبات ریا اتفاق می افتد. در هر صورت، باید با جدیّت کامل قلب خویش را از لوث شرک و ریا پاک کنی تا ان شاءالله کارهای شما با اخلاص انجام شود. اگر می خواهید بفهمید که بعد از عمل، کار شما با اخلاص انجام گرفته، باید ببینید که اگر نیّتی جز رضای خدا نداشتید، و کار شما از ریا و خودنمایی خالص بود و طمعی از حیث دنیا و یا ترس از کسی جز خدا در کار شما دخیل نبود، بدانید که عمل شما مخلصانه انجام گرفته است، گرچه ممکن است گاهی انسان، کاری را به قصد ثواب، یا کسب بهشت الهی و حتی بر آورده شدن حاجتی، انجام دهد، که این منافاتی با اخلاص ندارد. برای طالبان اخلاص، شناختن نشانه های آن نیز لازم است که نمونه هایی از آن را بیان می کنیم: امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده اند: "کسی که نهان و آشکار و کردار و گفتارش یکسان باشد، به راستی امانتش را ادا و عبادتش را خالص کرده است".[4] ایشان در روایت دیگری فرموده اند: "عبادت خالص آن است که انسان به کسی جز خدا امیدی نداشته باشد و جز گناهش از چیزی بیمناک نباشد".[5] امام صادق(ع) می فرمایند: "عمل خالص آن است که نخواهی کسی جز خدا تو را برای انجام آن ستایش کند".[6] همچنین ایشان می فرمایند: "هیچ بنده ای به حقیقت اخلاص نمی رسد مگر آن که دوست نداشته باشد مردم او را برای کارهایی که برای خدا انجام دهده، ستایش کنند".[7] البته باید در نظر داشت که اگر انسان بخواهد به مرحله عالی اخلاص برسد، بسیار دشوار می باشد و هر کس نمی تواند به راستی چنین ادّعایی نماید. البته نباید انسان مأیوس شود. باید تمرین کرد، چرا که خودسازی و ریاضت نفسانی همانند ورزش جسمانی است. همان طور که در تربیت بدن، باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت تا به مرحله قهرمانی رسید، در تهذیب روح نیز باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت. آنان که به مراحلی از کمال رسیده اند، بدون زحمت و رنج بدین مقام نایل نشده اند، بلکه سال ها زحمت کشیده و با هوای نفس مبارزه کرده و کوشیده اند نیّت خود را خالص کنند و برای جلب رضایت پروردگار وظایف خویش را انجام دهند. انسان باید همیشه از خدا بخواهد که به او توفیق دهد تا پایان کار خلوص خود را حفظ کند، چرا که گاهی در میان راه به موانعی برخورد می کند که ادامه راه بسیار دشوار است. [1]- بحارالانوار، ج 67، ص 242، حدیث 10. [2]- غررالحکم، ج 1، ص 214. [3]- فهرست موضوعی غرر، ص 430. [4]- نهج البلاغه، نامة 26. [5]- بحارالانوار، ج 74، ص 229. [6]- اصول کافی، ج 2، ص 16، حدیث 4. [7]- مشکوه الانوار، ص 11، به نقل از اخلاق عملی، آیت الله مهدوی کنی، ص 421
اخلاص مرتبه عالی ای است که هر کس به آن برسد، دارای سعادتی عظیم شده است. آنجا که تمام دنیا اندک شمرده می شود، حکمت خیر کثیر خوانده می شود: (فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ قَلیلٌ[توبه/38] متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت، جز اندکی نیست!) (وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثیراً[بقره/269] هر که حکمت یافت، خیری فراوان یافت.) و سرچشمه های حکمت در اخلاص قرار دارد: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می می فرمایند: "هیچ بنده ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی سازد مگر این که چشمه های حکمت و دانش از قلبش بر زبانش جاری می شود".[1] اخلاص این است که انسان در تمام کارها انگیزه اش تنها خدا باشد. و برای رسیدن به اخلاص می توان دو راهکار نظری و عملی ارائه کرد. راهکار نظری برای رسیدن به اخلاص، کسب یقین است. امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: "اخلاص ثمره یقین است."[2] همچنین ایشان فرموده اند: "سرآغاز اخلاص نا امیدی از غیر الله است".[3] اگر انسان یقین و باور داشته باشد که تمام نعمت های الهی از خدای متعال است و خیر و نیکی ای برای انسان جز با تقدیر الهی رقم نمی خورد، در اعمال و رفتارش جز خدای متعال را در نظر نمی گیرد. و اخلاص در اعمالش متجلی می شود. اما راهکار عملی حساب کشی دقیق و پاسبانی دروازه های قلب است: اگر می خواهی به مرحله ای برسی که بدانی کارهای شما با اخلاص بوده یا خیر؟ باید مدّتی در رفتار و حرکات و سکنات خود دقّت کنی و خفایای قلب خود را تفتیش نموده و از آن حساب شدیدی بکشی، همانند این که انسان از شریک خود حساب می کشد. حتی اگر دیدی واجبات خود را در ظاهر و علنی نمی توانید خالص کنید، آن را در خفا انجام دهید. اگر چه کمتر اتفاق می افتد که در واجبات ریا شود، بلکه بیشتر در خصوصیات و مستحبات ریا اتفاق می افتد. در هر صورت، باید با جدیّت کامل قلب خویش را از لوث شرک و ریا پاک کنی تا ان شاءالله کارهای شما با اخلاص انجام شود. اگر می خواهید بفهمید که بعد از عمل، کار شما با اخلاص انجام گرفته، باید ببینید که اگر نیّتی جز رضای خدا نداشتید، و کار شما از ریا و خودنمایی خالص بود و طمعی از حیث دنیا و یا ترس از کسی جز خدا در کار شما دخیل نبود، بدانید که عمل شما مخلصانه انجام گرفته است، گرچه ممکن است گاهی انسان، کاری را به قصد ثواب، یا کسب بهشت الهی و حتی بر آورده شدن حاجتی، انجام دهد، که این منافاتی با اخلاص ندارد. برای طالبان اخلاص، شناختن نشانه های آن نیز لازم است که نمونه هایی از آن را بیان می کنیم: امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده اند: "کسی که نهان و آشکار و کردار و گفتارش یکسان باشد، به راستی امانتش را ادا و عبادتش را خالص کرده است".[4] ایشان در روایت دیگری فرموده اند: "عبادت خالص آن است که انسان به کسی جز خدا امیدی نداشته باشد و جز گناهش از چیزی بیمناک نباشد".[5] امام صادق(ع) می فرمایند: "عمل خالص آن است که نخواهی کسی جز خدا تو را برای انجام آن ستایش کند".[6] همچنین ایشان می فرمایند: "هیچ بنده ای به حقیقت اخلاص نمی رسد مگر آن که دوست نداشته باشد مردم او را برای کارهایی که برای خدا انجام دهده، ستایش کنند".[7] البته باید در نظر داشت که اگر انسان بخواهد به مرحله عالی اخلاص برسد، بسیار دشوار می باشد و هر کس نمی تواند به راستی چنین ادّعایی نماید. البته نباید انسان مأیوس شود. باید تمرین کرد، چرا که خودسازی و ریاضت نفسانی همانند ورزش جسمانی است. همان طور که در تربیت بدن، باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت تا به مرحله قهرمانی رسید، در تهذیب روح نیز باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت. آنان که به مراحلی از کمال رسیده اند، بدون زحمت و رنج بدین مقام نایل نشده اند، بلکه سال ها زحمت کشیده و با هوای نفس مبارزه کرده و کوشیده اند نیّت خود را خالص کنند و برای جلب رضایت پروردگار وظایف خویش را انجام دهند. انسان باید همیشه از خدا بخواهد که به او توفیق دهد تا پایان کار خلوص خود را حفظ کند، چرا که گاهی در میان راه به موانعی برخورد می کند که ادامه راه بسیار دشوار است. [1]- بحارالانوار، ج 67، ص 242، حدیث 10. [2]- غررالحکم، ج 1، ص 214. [3]- فهرست موضوعی غرر، ص 430. [4]- نهج البلاغه، نامة 26. [5]- بحارالانوار، ج 74، ص 229. [6]- اصول کافی، ج 2، ص 16، حدیث 4. [7]- مشکوه الانوار، ص 11، به نقل از اخلاق عملی، آیت الله مهدوی کنی، ص 421
پاسخ:
اخلاص مرتبه عالی ای است که هر کس به آن برسد، دارای سعادتی عظیم شده است. آنجا که تمام دنیا اندک شمرده می شود، حکمت خیر کثیر خوانده می شود:
(فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ قَلیلٌ[توبه/38] متاع زندگی دنیا، در برابر آخرت، جز اندکی نیست!)
(وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثیراً[بقره/269] هر که حکمت یافت، خیری فراوان یافت.)
و سرچشمه های حکمت در اخلاص قرار دارد:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می می فرمایند: "هیچ بنده ای از بندگان خدا چهل روز اخلاص را پیشه خود نمی سازد مگر این که چشمه های حکمت و دانش از قلبش بر زبانش جاری می شود".[1]
اخلاص این است که انسان در تمام کارها انگیزه اش تنها خدا باشد. و برای رسیدن به اخلاص می توان دو راهکار نظری و عملی ارائه کرد.
راهکار نظری برای رسیدن به اخلاص، کسب یقین است. امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: "اخلاص ثمره یقین است."[2] همچنین ایشان فرموده اند: "سرآغاز اخلاص نا امیدی از غیر الله است".[3]
اگر انسان یقین و باور داشته باشد که تمام نعمت های الهی از خدای متعال است و خیر و نیکی ای برای انسان جز با تقدیر الهی رقم نمی خورد، در اعمال و رفتارش جز خدای متعال را در نظر نمی گیرد. و اخلاص در اعمالش متجلی می شود.
اما راهکار عملی حساب کشی دقیق و پاسبانی دروازه های قلب است: اگر می خواهی به مرحله ای برسی که بدانی کارهای شما با اخلاص بوده یا خیر؟ باید مدّتی در رفتار و حرکات و سکنات خود دقّت کنی و خفایای قلب خود را تفتیش نموده و از آن حساب شدیدی بکشی، همانند این که انسان از شریک خود حساب می کشد. حتی اگر دیدی واجبات خود را در ظاهر و علنی نمی توانید خالص کنید، آن را در خفا انجام دهید. اگر چه کمتر اتفاق می افتد که در واجبات ریا شود، بلکه بیشتر در خصوصیات و مستحبات ریا اتفاق می افتد. در هر صورت، باید با جدیّت کامل قلب خویش را از لوث شرک و ریا پاک کنی تا ان شاءالله کارهای شما با اخلاص انجام شود. اگر می خواهید بفهمید که بعد از عمل، کار شما با اخلاص انجام گرفته، باید ببینید که اگر نیّتی جز رضای خدا نداشتید، و کار شما از ریا و خودنمایی خالص بود و طمعی از حیث دنیا و یا ترس از کسی جز خدا در کار شما دخیل نبود، بدانید که عمل شما مخلصانه انجام گرفته است، گرچه ممکن است گاهی انسان، کاری را به قصد ثواب، یا کسب بهشت الهی و حتی بر آورده شدن حاجتی، انجام دهد، که این منافاتی با اخلاص ندارد.
برای طالبان اخلاص، شناختن نشانه های آن نیز لازم است که نمونه هایی از آن را بیان می کنیم:
امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده اند: "کسی که نهان و آشکار و کردار و گفتارش یکسان باشد، به راستی امانتش را ادا و عبادتش را خالص کرده است".[4]
ایشان در روایت دیگری فرموده اند: "عبادت خالص آن است که انسان به کسی جز خدا امیدی نداشته باشد و جز گناهش از چیزی بیمناک نباشد".[5]
امام صادق(ع) می فرمایند: "عمل خالص آن است که نخواهی کسی جز خدا تو را برای انجام آن ستایش کند".[6]
همچنین ایشان می فرمایند: "هیچ بنده ای به حقیقت اخلاص نمی رسد مگر آن که دوست نداشته باشد مردم او را برای کارهایی که برای خدا انجام دهده، ستایش کنند".[7]
البته باید در نظر داشت که اگر انسان بخواهد به مرحله عالی اخلاص برسد، بسیار دشوار می باشد و هر کس نمی تواند به راستی چنین ادّعایی نماید. البته نباید انسان مأیوس شود. باید تمرین کرد، چرا که خودسازی و ریاضت نفسانی همانند ورزش جسمانی است. همان طور که در تربیت بدن، باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت تا به مرحله قهرمانی رسید، در تهذیب روح نیز باید از کم شروع کرد و به تدریج بالا رفت. آنان که به مراحلی از کمال رسیده اند، بدون زحمت و رنج بدین مقام نایل نشده اند، بلکه سال ها زحمت کشیده و با هوای نفس مبارزه کرده و کوشیده اند نیّت خود را خالص کنند و برای جلب رضایت پروردگار وظایف خویش را انجام دهند. انسان باید همیشه از خدا بخواهد که به او توفیق دهد تا پایان کار خلوص خود را حفظ کند، چرا که گاهی در میان راه به موانعی برخورد می کند که ادامه راه بسیار دشوار است.
[1]- بحارالانوار، ج 67، ص 242، حدیث 10.
[2]- غررالحکم، ج 1، ص 214.
[3]- فهرست موضوعی غرر، ص 430.
[4]- نهج البلاغه، نامة 26.
[5]- بحارالانوار، ج 74، ص 229.
[6]- اصول کافی، ج 2، ص 16، حدیث 4.
[7]- مشکوه الانوار، ص 11، به نقل از اخلاق عملی، آیت الله مهدوی کنی، ص 421
- [آیت الله وحید خراسانی] ایا بعد از انجام اعمال منی قبل از انجام اعمال مکه می توان از مکه خارج شد یا خیر
- [سایر] از کجا بدانیم نمازی که می خوانیم خالصانه است و از ریا به دور می باشد؟
- [سایر] آیه 34 سوره نساء را چگونه می توان برای غیر مسلمانان تفسیر کرد که به حقانیت و عدالت اسلام لطمه وارد نشود و آن‌ها باور کنند که دین خداوند بر حق است و مرد سالاری در اسلام اعمال نمی شود؟
- [سایر] آیا به جای غسل واجب می توان با غسل مستحب اعمال حج را انجام داد؟
- [آیت الله بهجت] آیا ثواب اعمال واجبی مثل نماز و روزه را می توان برای دیگران هدیه کرد؟
- [سایر] با توجه به نیازمندی انسان به پروردگار، انجام عمل خالصانه چگونه ممکن است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا بعد از اعمال منی و قبل از اعمال پنج گانه مکّه می توان طواف مستحبّی انجام داد؟ پس از احرام عمره تمتّع و قبل از انجام اعمال آن چطور؟
- [سایر] اگر خداوند خالق هر چیز است، آیا گناهان و اعمال قبیحی که از انسان‌ها صادر می‌شود هم مخلوق خداوند است؟
- [سایر] بهترین راهی که انسان می تواند به خدا نزدیک شود چیست؟ خداوند چه عملی از اعمال بندگانش را می پسندد؟
- [سایر] چگونه می توان خدا را بهتر شناخت؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مکلّف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد و پس از آن از مجتهدی تقلید نماید، در صورتی که این مجتهد اعمال گذشته را صحیح بداند، آن اعمال صحیح است و اگر باطل بداند محکوم به بطلان است و چنانچه نسبت به صحت آن اعمال احتیاط کند مکلف به وظیفه احتیاطی عمل می‌کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مواردی که مال را از طرف صاحب اصلی آن در راه خدا صدقه می دهند به سید یا غیرسید می توان داد و اگر خودش مستحق باشد خودش نیز می تواند بردارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] گریه کردن با صدا نماز را باطل می کند هرچند بی اختیارشود، بلکه بنابر احتیاط واجب گریه بی صدا نیز نماز را باطل می کند اینهادر صورتی است که گریه از ترس خدا و برای آخرت نباشد، و الا نه تنها نماز را باطل نمی کند، بلکه از بهترین اعمال و از کارهای اولیای خداست.
- [آیت الله مظاهری] اگر مکلّف مدّتی اعمال خود را بدون تقلید انجام میداده است، باید از آن به بعد، از یک مجتهدِ جامع الشرایطِ زنده تقلید کند و اعمال گذشته را حمل بر صحّت کند.
- [آیت الله سبحانی] اگر مکلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد، سپس تقلید کند در صورتی اعمال سابق او صحیح است که مطابق فتوای مجتهدی باشد که اکنون از او تقلید می کند و گرنه باید اعاده کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مکلّفی که مجتهد نباشد و اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد و تقلید هم نکند اعمال او باطل است یعنی نمی تواند به آن اکتفا کند وباید طبق مسأله 13 عمل کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه مدتی تقلید کرده اما نمی داند تقلید او صحیح بوده یا نه، نسبت به اعمال گذشته اشکالی ندارد، اما برای اعمال فعلی و آینده باید تقلید صحیح کند.
- [آیت الله اردبیلی] صدقه دادن که یک اقدام خالصانه و صادقانه می‌باشد، مورد سفارش قرآن کریم و احادیث فراوان قرار گرفته و موجب خیر و برکت در زندگی، دفع بلا و مرگهای ناگهانی و شفای بیماران می‌شود و همان طور که پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرموده: (کلّ معروف صدقه)(1) یعنی هر کار خیر و پسندیدهای، صدقه محسوب می‌شود و اقداماتی که موجب هدایت گمراهان، حمایت نیازمندان و عمران و آبادانی مادی و معنوی جامعه گردد، ماندگارتر و مفیدتر می‌باشد.
- [آیت الله اردبیلی] کعبه معظّمه اوّلین خانه و قبله مردمان و مایه برکت و هدایت جهانیان و پناهگاه واردان و نشانهای از ابراهیم خلیلالرّحمان علیهالسلام است. مردمان به دعوت عامّ ابراهیم علیهالسلام به اشتیاق چون پرندگانی که به آشیانه خویش برمیگردند، برای ابراز فروتنی در مقابل عظمت و بزرگی خداوند و گواهی به عزّت او، در جایگاه پیامبران به گونه فرشتگان عرش بر دورش طواف می‌کنند. خداوند سبحان آن خانه را عَلَم اسلام و حجّ آن را واجب و احترامش را لازم دانست(1). کعبه وسیله قوام و قیام مردم است(2) و مظهر وحدت و مشهد منفعت و وعدهگاه اخلاص و دوری از مظاهر دنیوی و توکّل بر خداوند است؛ امام صادق علیهالسلام فرمودهاند: (خداوند در تشریع فریضه حج مردم را به چیزی امر کرد که علاوه بر تعبّد و اطاعت دینی، مشتمل بر مصالح و منافع دنیوی نیز هست.)(3) پس بر آنان که توانایی دارند، واجب است خالصانه متوجّه ذات حق گردند و آن چنانکه خداوند فرموده است، حج و عمره را بجا آورند که انجام دادن آن، برکت و ترک آن، هلاکت و تباهی همگان است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خمس را می توان از عین مال متعلق خمس بدهد یا از قیمت آن ولی نمی توان از جنس دیگری داد.