برای پیراستن خود از اعمال زشت، چه کنیم؟

برای رسیدن به کمالات انسانی رعایت مراحل ذیل لازم است:

1- شناخت اخلاق پسندیده و ناپسند : انسان در ابتداء باید مرز و حدود میان اخلاق ناپسند را از اخلاق پسندیده تشخیص دهد تا بتواند بر انجام یا ترک آن تصمیم بگیرد؛ زیرا ارتکاب بعضی از اعمال زشت، از عدم شناخت انسان ناشی می شود و این اعمالِ زشت ، مانع رشد و تکامل انسان است.

2- معرفت نفس و خودشناسی که در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر آن شده است. امام علی(ع) می فرماید: (افضل المعرفة، معرفةُ الانسان نفسه؛[1] بهترین شناخت ها آن است که انسان خودش را بشناسد)
و باز می فرماید: (من عرف نفسه فقد عرف ربّه؛[2] هر کس خود را بشناسد، همانا خدایش را شناخته است)

3- عزم و اراده جدی بر ترک گناه: شخص باید با توبه نصوح تصمیم بگیرد که رذایل اخلاقی را ترک کند و به ارزش ها و فضایل اخلاقی روی آورد و ایمان و عمل نیک را در زندگی خویش پیشه سازد.
(فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبهُُّمْ فیِ رَحْمَتِهِ ذَالِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِین[جاثیه/30] امّا کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان آنها را در رحمت خود وارد می کند. این همان پیروزی بزرگ است)

4- راه شناسی: انسان باید راه رسیدن به فضایل اخلاقی و ترک رذایل اخلاقی را بشناسد.
از جمله: الف) به قبح صفات زشت و ناپسند پی ببرد و آثار زیان بار منکرات اخلاقی و عواقب ارتکاب آنها را، شناسایی کند و راه های جلوگیری و حذف آنها را بیابد.
ب) فضیلت و امتیازهای اخلاق پسندیده و نیکو را بشناسد و آثار مثبت و سودمند و راه های کسب آن و نیز پاداش های وعده داده شده را مورد توجه و شناسایی قرار دهد.
ج) بعد از این که با قبح رذایل اخلاقی و حسن فضایل اخلاقی آشنا شد، باید جهادی عملی با نفس را شروع و با وسوسه های شیطان و هواهای نفسانی به عکس و خلاف عمل کند و هر آنچه شیطان وسوسه کرد، او عکس آن را انجام دهد؛ مثلا اگر شیطان او را وسوسه کرد که انفاق نکند، و یا کمتر انفاق کند، او بیشتر انفاق کند و این عمل را به طور مستمر تکرار نماید. خود این مرحله نیاز به مراحلی دارد؛ مانند: مشارطه؛ یعنی شرط کردن با نفس خویش با تذکرات و یادآوری هایی که همه روزه تکرار می شود، صورت می گیرد. مراقبه؛ یعنی انسان، بعد از عهد و پیمان با خویش برای اطاعت فرمان الهی و پرهیز از گناه، باید مراقب پاکی خویش باشد. محاسبه، یعنی هر کس باید در پایان روز یا هفته و یا ماه و یا سال به محاسبه کارهای خویش بپردازد و عملکرد خود را در زمینه بدی ها و خوبی ها مورد ارزیابی قرار دهد. بعد از طی این مراحل، نفس انسان برای دریافت حسنات و کمالات انسانی آماده می شود؛ البته گام های دیگری مانند اخلاص و توکل بر خداوند متعال و کمک جستن از او در این راه نیز مؤثر است.

[1]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 232.
[2]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 232.