مخاطب
• مخاطب (به فتح) • مخاطب (به کسره)
مخاطب قرآن مردم چه زمان و مکانی هستند؟
در رابطه با این مسئله باید چند نکته مورد توجّه قرار گیرد: یکم. دین خداوند در طول تاریخ متناسب با رشد علمی، اجتماعی، فکری و مقتضیات عصری روند تکاملی داشته است تا آنجا که بشر، به حدی از بلوغ رسید که بتواند برنامه تکاملی مربوط به تمام دوره های تاریخی را دریافت دارد و قرآن که اساسنامه و برنامه تکامل نهایی بشر برای همه زمان ها و سرزمین ها است بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل گردید و به عنوان سندی جاودان و زنده برای بشریت باقی ماند. دوم. قرآن (در میان مردمی بدوی و عرب زبان) نازل شده و فرق است بین اینکه چیزی در میان قومی خاص ظهور یابد، با این سخن که (مخصوص آنها پدید آمده باشد)!! جالب این است که قرآن هیچ گاه مخاطب خود را فقط اعراب قرار نداده و همواره خطاب همگانی (ناس) (جمیع مردم) و یا (الذین آمنوا) را به کار برده است که هر انسان خداجوی در هر عصر و مکان و وابسته به هر نسلی را شامل می شود. از نظر فهم پذیری نیز آیات قرآن چند دسته است: 1. برخی از آیات قرآن، هم برای اعراب بدوی آن زمان فهم پذیر بود و هم در عین سادگی بیان، دارای چنان استواری علمی و منطقی است که برای دانشمندان برجسته امروزی نیز جالب توجه و درخور دقت است. 2. بعضی از آیات، چه در زمان نزول و چه در زمان ما، جز با تعمّق و ژرف کاوی های دقیق و روش مند قابل درک نیست. 3. بسیاری از حقایق علمی و فلسفی و مباحث اجتماعی قرآن، تنها در پرتو دانش کنونی یا آینده بشریت قابل درک است [1]. 4. بسیاری از آیات قرآن نیز تاحد زیادی فراتر از عقول و افهام عادی بشر بوده و تنها در سایه پرتوافشانی های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام، فهم پذیر بوده و تفاسیر رسیده از آنان، گنجینه های ارزشمندی است که حقایق والای قرآن را به نیکوترین وجهی در اختیار بشریت قرار می دهد. این نکته چیزی نیست که تنها شیعه بدان معترف باشد، بلکه اهل تسنن نیز در بسیاری از تفاسیر خود به این احادیث تمسّک کرده اند. 5. اینکه قرآن به وقایع زمان خود اشاره کرده، آن را منحصر به آن عصر نمی سازد؛ زیرا قرآن منحصربه ذکر چند حادثه و نکته تاریخی گذرا نیست؛ بلکه مشتمل بر معارفی جاودان در باب خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی، راه شناسی، راهنما شناسی و مجموعه گسترده ای از احکام، اخلاق و... است که همه زمان ها را پوشش می دهد و هدایت بشریت به سوی سعادت را در هر مقطع تاریخی تأمین می کند. وقایع تاریخی نیز که در قرآن به آن اشاره شده، هر چند مربوط به گذشته می باشد، ولی کار کرد آنها مربوط به آینده است. به عبارت دیگر هر یک از آنها، بیانگر نوعی سنت تغییرناپذیر تاریخی یا حکم و قانونی است که دارای کلیت و شمول است. برای مثال وقتی قرآن درباره بنی اسرائیل می گوید: (آنان پس از رهایی از چنگال فرعون اظهار نارضایتی از غذای آسمانی کرده و بهانه جویی های متعددی داشتند و در نتیجه گرفتار غضب الهی گردیدند) [2]؛ نشان می دهد که رفاه طلبی، افزون خواهی و نافرمانی در برابر فرستاده خداوند، سرانجام به تباهی و تیره بختی خواهد انجامید!! این درس بزرگی برای همه کسانی است که پس از رهایی از بند حکومت های استبدادی و ظالمانه، در برابر اندک دشواری صبوری نمی ورزند و در جست و جوی خواست های مادی، بی تابی می کنند. از این رو با اطمینان می توان گفت؛ قرآن برای هدایت انسان ها، از هر نژاد و ملت و با هر سطح فرهنگی، نازل شده است؛ و همگان روند تمدن سازی و راهکار نجات خود را می توانند از این کتاب آسمانی به دست آورند. به روشنی می توان اثبات کرد، تمام گزاره های به کار رفته در قرآن، نگاهی به مردم معاصر نزول قرآن و نگاهی به انسان در طول تاریخ دارد. پی نوشت ها [1]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: بوکای، موریس، مقایسه ای میان تورات انجیل قرآن و علم، ترجمه ذبیح اللّه دبیر. [2]. ر.ک: بقره 2، آیه 61.
در رابطه با این مسئله باید چند نکته مورد توجّه قرار گیرد: یکم. دین خداوند در طول تاریخ متناسب با رشد علمی، اجتماعی، فکری و مقتضیات عصری روند تکاملی داشته است تا آنجا که بشر، به حدی از بلوغ رسید که بتواند برنامه تکاملی مربوط به تمام دوره های تاریخی را دریافت دارد و قرآن که اساسنامه و برنامه تکامل نهایی بشر برای همه زمان ها و سرزمین ها است بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل گردید و به عنوان سندی جاودان و زنده برای بشریت باقی ماند. دوم. قرآن (در میان مردمی بدوی و عرب زبان) نازل شده و فرق است بین اینکه چیزی در میان قومی خاص ظهور یابد، با این سخن که (مخصوص آنها پدید آمده باشد)!! جالب این است که قرآن هیچ گاه مخاطب خود را فقط اعراب قرار نداده و همواره خطاب همگانی (ناس) (جمیع مردم) و یا (الذین آمنوا) را به کار برده است که هر انسان خداجوی در هر عصر و مکان و وابسته به هر نسلی را شامل می شود. از نظر فهم پذیری نیز آیات قرآن چند دسته است: 1. برخی از آیات قرآن، هم برای اعراب بدوی آن زمان فهم پذیر بود و هم در عین سادگی بیان، دارای چنان استواری علمی و منطقی است که برای دانشمندان برجسته امروزی نیز جالب توجه و درخور دقت است. 2. بعضی از آیات، چه در زمان نزول و چه در زمان ما، جز با تعمّق و ژرف کاوی های دقیق و روش مند قابل درک نیست. 3. بسیاری از حقایق علمی و فلسفی و مباحث اجتماعی قرآن، تنها در پرتو دانش کنونی یا آینده بشریت قابل درک است [1]. 4. بسیاری از آیات قرآن نیز تاحد زیادی فراتر از عقول و افهام عادی بشر بوده و تنها در سایه پرتوافشانی های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام، فهم پذیر بوده و تفاسیر رسیده از آنان، گنجینه های ارزشمندی است که حقایق والای قرآن را به نیکوترین وجهی در اختیار بشریت قرار می دهد. این نکته چیزی نیست که تنها شیعه بدان معترف باشد، بلکه اهل تسنن نیز در بسیاری از تفاسیر خود به این احادیث تمسّک کرده اند. 5. اینکه قرآن به وقایع زمان خود اشاره کرده، آن را منحصر به آن عصر نمی سازد؛ زیرا قرآن منحصربه ذکر چند حادثه و نکته تاریخی گذرا نیست؛ بلکه مشتمل بر معارفی جاودان در باب خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی، راه شناسی، راهنما شناسی و مجموعه گسترده ای از احکام، اخلاق و... است که همه زمان ها را پوشش می دهد و هدایت بشریت به سوی سعادت را در هر مقطع تاریخی تأمین می کند. وقایع تاریخی نیز که در قرآن به آن اشاره شده، هر چند مربوط به گذشته می باشد، ولی کار کرد آنها مربوط به آینده است. به عبارت دیگر هر یک از آنها، بیانگر نوعی سنت تغییرناپذیر تاریخی یا حکم و قانونی است که دارای کلیت و شمول است. برای مثال وقتی قرآن درباره بنی اسرائیل می گوید: (آنان پس از رهایی از چنگال فرعون اظهار نارضایتی از غذای آسمانی کرده و بهانه جویی های متعددی داشتند و در نتیجه گرفتار غضب الهی گردیدند) [2]؛ نشان می دهد که رفاه طلبی، افزون خواهی و نافرمانی در برابر فرستاده خداوند، سرانجام به تباهی و تیره بختی خواهد انجامید!! این درس بزرگی برای همه کسانی است که پس از رهایی از بند حکومت های استبدادی و ظالمانه، در برابر اندک دشواری صبوری نمی ورزند و در جست و جوی خواست های مادی، بی تابی می کنند. از این رو با اطمینان می توان گفت؛ قرآن برای هدایت انسان ها، از هر نژاد و ملت و با هر سطح فرهنگی، نازل شده است؛ و همگان روند تمدن سازی و راهکار نجات خود را می توانند از این کتاب آسمانی به دست آورند. به روشنی می توان اثبات کرد، تمام گزاره های به کار رفته در قرآن، نگاهی به مردم معاصر نزول قرآن و نگاهی به انسان در طول تاریخ دارد. پی نوشت ها [1]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: بوکای، موریس، مقایسه ای میان تورات انجیل قرآن و علم، ترجمه ذبیح اللّه دبیر. [2]. ر.ک: بقره 2، آیه 61.
عنوان سوال:
مخاطب قرآن مردم چه زمان و مکانی هستند؟
پاسخ:
در رابطه با این مسئله باید چند نکته مورد توجّه قرار گیرد:
یکم. دین خداوند در طول تاریخ متناسب با رشد علمی، اجتماعی، فکری و مقتضیات عصری روند تکاملی داشته است تا آنجا که بشر، به حدی از بلوغ رسید که بتواند برنامه تکاملی مربوط به تمام دوره های تاریخی را دریافت دارد و قرآن که اساسنامه و برنامه تکامل نهایی بشر برای همه زمان ها و سرزمین ها است بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل گردید و به عنوان سندی جاودان و زنده برای بشریت باقی ماند.
دوم. قرآن (در میان مردمی بدوی و عرب زبان) نازل شده و فرق است بین اینکه چیزی در میان قومی خاص ظهور یابد، با این سخن که (مخصوص آنها پدید آمده باشد)!! جالب این است که قرآن هیچ گاه مخاطب خود را فقط اعراب قرار نداده و همواره خطاب همگانی (ناس) (جمیع مردم) و یا (الذین آمنوا) را به کار برده است که هر انسان خداجوی در هر عصر و مکان و وابسته به هر نسلی را شامل می شود.
از نظر فهم پذیری نیز آیات قرآن چند دسته است:
1. برخی از آیات قرآن، هم برای اعراب بدوی آن زمان فهم پذیر بود و هم در عین سادگی بیان، دارای چنان استواری علمی و منطقی است که برای دانشمندان برجسته امروزی نیز جالب توجه و درخور دقت است.
2. بعضی از آیات، چه در زمان نزول و چه در زمان ما، جز با تعمّق و ژرف کاوی های دقیق و روش مند قابل درک نیست.
3. بسیاری از حقایق علمی و فلسفی و مباحث اجتماعی قرآن، تنها در پرتو دانش کنونی یا آینده بشریت قابل درک است [1].
4. بسیاری از آیات قرآن نیز تاحد زیادی فراتر از عقول و افهام عادی بشر بوده و تنها در سایه پرتوافشانی های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام، فهم پذیر بوده و تفاسیر رسیده از آنان، گنجینه های ارزشمندی است که حقایق والای قرآن را به نیکوترین وجهی در اختیار بشریت قرار می دهد. این نکته چیزی نیست که تنها شیعه بدان معترف باشد، بلکه اهل تسنن نیز در بسیاری از تفاسیر خود به این احادیث تمسّک کرده اند.
5. اینکه قرآن به وقایع زمان خود اشاره کرده، آن را منحصر به آن عصر نمی سازد؛ زیرا قرآن منحصربه ذکر چند حادثه و نکته تاریخی گذرا نیست؛ بلکه مشتمل بر معارفی جاودان در باب خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی، راه شناسی، راهنما شناسی و مجموعه گسترده ای از احکام، اخلاق و... است که همه زمان ها را پوشش می دهد و هدایت بشریت به سوی سعادت را در هر مقطع تاریخی تأمین می کند.
وقایع تاریخی نیز که در قرآن به آن اشاره شده، هر چند مربوط به گذشته می باشد، ولی کار کرد آنها مربوط به آینده است. به عبارت دیگر هر یک از آنها، بیانگر نوعی سنت تغییرناپذیر تاریخی یا حکم و قانونی است که دارای کلیت و شمول است.
برای مثال وقتی قرآن درباره بنی اسرائیل می گوید: (آنان پس از رهایی از چنگال فرعون اظهار نارضایتی از غذای آسمانی کرده و بهانه جویی های متعددی داشتند و در نتیجه گرفتار غضب الهی گردیدند) [2]؛ نشان می دهد که رفاه طلبی، افزون خواهی و نافرمانی در برابر فرستاده خداوند، سرانجام به تباهی و تیره بختی خواهد انجامید!! این درس بزرگی برای همه کسانی است که پس از رهایی از بند حکومت های استبدادی و ظالمانه، در برابر اندک دشواری صبوری نمی ورزند و در جست و جوی خواست های مادی، بی تابی می کنند. از این رو با اطمینان می توان گفت؛ قرآن برای هدایت انسان ها، از هر نژاد و ملت و با هر سطح فرهنگی، نازل شده است؛ و همگان روند تمدن سازی و راهکار نجات خود را می توانند از این کتاب آسمانی به دست آورند. به روشنی می توان اثبات کرد، تمام گزاره های به کار رفته در قرآن، نگاهی به مردم معاصر نزول قرآن و نگاهی به انسان در طول تاریخ دارد.
پی نوشت ها
[1]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: بوکای، موریس، مقایسه ای میان تورات انجیل قرآن و علم، ترجمه ذبیح اللّه دبیر.
[2]. ر.ک: بقره 2، آیه 61.
- [سایر] آیا قرآن به تفسیر نیاز دارد، با اینکه مخاطب اولیه اش، عده ای عرب جاهل بودند؟
- [سایر] کفّار در چه مکانی تصمیم گرفتند پیامبراکرم(ص) را به قتل برسانند، نظر قرآن نسبت به این مسأله چیست؟
- [سایر] از نگاه قرآن کریم کدام عمل است که در شرایط زمانی و یا مکانی خاص، انجام دادن آن حرام و در شرایط دیگر، ترک آن حرام است؟
- [سایر] چرا در حالت نصبی و جزمی، نون فعل مضارع جمع مؤنث مخاطب، حذف نمیشود؟
- [سایر] چگونه می‌توان به وسیله گوش کردن، بر روی مخاطب خود تأثیر گذاشت؟
- [آیت الله بهجت] اگر فردی که در حال نماز است به مخاطب خود بگوید "یا هذا غفر اللّه لک" آیا نمازش باطل است؟
- [آیت الله بهجت] آیا دعا برای مخاطب در هنگام نماز (به او بگویی غفر اللّه لک) باعث باطل شدن نماز می شود؟
- [سایر] دار البوار چه مکانی است؟
- [آیت الله خامنه ای] کسی که در مکانی زندگی می کند که وقف نامه ای دارد مثلاً طبق وقف باید فرد هر روز یک جزء قرآن بخواند ولی به آن عمل نکرده وظیفه او چیست؟
- [سایر] صحابی ای که پیامبر او را مخاطب قرار داد و فرمود: حتماً قسطنطنیه را فتح می کنی و چه خوبند امیر آن و سربازانش، کیست؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] جواب سلام را باید به قصد تحیت (یعنی قصد احترام) مخاطب بگوید و لازم نیست در جواب سلام قصد دعا هم داشته باشد؛ یعنی از خداوند عالم برای کسی که سلام کرده سلامتی بخواهد.
- [آیت الله مظاهری] چیزی که بر آن تیمّم می‌کند و یا مکانی که در آن تیمّم می‌کند باید غصبی نباشد.
- [آیت الله اردبیلی] قیمت مال پیدا شده باید بر حسب زمان و مکانی که مال در آن پیدا شده محاسبه شود.
- [آیت الله جوادی آملی] .مکانی که ملک چند شریک است و سهم هیچ کدام جدا نشده , هیچ شریکی نمیتواند بدون رضایت سایر شرکا, در آن نماز اقامه کند.
- [آیت الله بهجت] کسی که میداند مسافر است و باید نماز را شکسته بخواند، اگر در غیر چهار مکانی که در مسئله پیش گفته شد عمداً تمام بخواند، نمازش باطل است.
- [آیت الله جوادی آملی] .نماز در مکانی که عین یا منفعت یا انتفاع آن , مال دیگری است, بنا بر احتیاط واجب , باطل است . مکانی که ملک دیگری است , نماز در آن, بدون رضایت مالک صحیح نیست؛ همچنین مکانی که در اجاره دیگری است یا به عاریه در اختیار اوست، نماز خواندن در آن , بدون رضایت مستأجر یا مستعیر (عاریه گیرنده ) صحیح نیست . در این جهت , فرقی بین زنده بودن صاحب حق یا مرده بودن آن نیست , بنابراین نماز خواندن در مالِ به جا مانده از میّت, پیش از ادای دِین و جدا کردن ثلثِ وصیّت شده او صحیح نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که در مکانی نشسته؛ مسجد باشد یا نباشد، اگر دیگری جای او را غصب کند و در آن جا نماز بخواند حرام و به احتیاط مستحب نمازش باطل است.
- [آیت الله جوادی آملی] .بودن مرد و زن نامحرم در مکانی که هیچ کس نمی تواند وارد شود، در صورت احتمال گناه حرام است و احتیاط مستحب است که در آن مکان نماز اقامه نشود.
- [آیت الله سبحانی] کسی که می داند مسافر است و باید نماز را شکسته بخواند، اگر در غیر چهار مکانی که در مسأله پیش گفته شد عمداً تمام بخواند، نمازش باطل است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر اعتکاف کننده بر فرش غصبی بنشیند معصیت کرده است واعتکاف باطل نمی شود ولی اگر کسی به مکانی سبقت کرده وجا گرفته باشد واعتکاف کننده ان مکان را از او بدون رضایت بگیرد اعتکافش در ان مکان باطل است