اهمیت کار و تلاش از نظر اسلام چیست؟

یکی از مسایل مهم بررسی ارزش کار از نظر قرآن است، تا از این طریق پایه اعتراض گروهی که فکر می کنند مساله کار در اسلام مورد عنایت قرار نگرفته است روشن گردد.
آیات قرآن را در این مورد می توان به چند گروه تقسیم کرد که به آن ها اشاره می کنیم:
1- آیاتی که یادآور می شود که سعادت اخروی انسان در گرو کار و کوشش در این جهان است مانند:
(برای انسان جز سعی و کوششی که انجام داده است چیزی نمی ماند و به زودی نتیجه کار او دیده می شود.) (نجم/‌39)
باز می فرماید:
(روزی که انسان کوشش های خود را به یاد می آورد.) (نازعات/‌35)
از دیدگاه قرآن هر کار و کوشش نمی تواند برای انسان سعادت آفرین باشد، کار سعادت آفرین کاری است که محرک انسان برای کار هوی و هوس او نباشد و انگیزه الهی و اندیشه خدمت به نوع محرک او باشد و در غیر این صورت مشمول ایده یاد شده زیر خواهد بود.
(آنان که کوششان دراین جهان گم و نابود شد و می اندیشند که کار نیک انجام می دهند.) (کهف/‌104)
2-آیاتی که ایمان و کار نیک را به هم عطف کرده و ثمربخش بودن هر کدام را منوط وجود دیگری می داند، و از این طریق به مدعیان ایمان پیراسته از عمل نیک، هشدار می دهد که درخت ایمان بی ثمر نخواهد بود و ایمان بی عمل گواه بر خشک شدن شجره ایمان است و در قرآن متجاوز از شصت مورد، ایمان و عمل صالح کنار هم آمده و این پیوند در آیه یاد شده در زیر به روشنی به چشم می خورد:
(آن کس که به خدا و روز دیگر ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد برای او پاداشی است نزد پروردگار خودش.) (بقره/62)
مجموعه این آیات می رساند که ایمان و شناخت، تکلیف آفرین و وظیفه خیز است، در حالی که عمل بدون شناخت و معرفت، کاملا بی نتیجه می باشد.
آیاتی که یادآور می شود نیل به درجات اخروی و طی مراحل ترقی در سرای دیگر در گرو کار و کوشش است، چنانکه می فرماید:
(برای هر فردی درجه ای به مقدار کاری است که انجام داده است.) (انعام/‌132)
در برخی از آیات نیل به درجات بالا را، معلول ایمان و معرفت انسان می داند چنانکه می فرماید:
(خداوند کسانی را از شما که ایمان آورده اند و افرادی را که دارای علم و دانش هستند بالا می برد و درجاتی به آن می بخشد.) (مجادله/‌11)
به حکم آیه نخست، ارتفاع درجه در سایه عمل، و به حکم آیه دوم، رفعت منوط بر ایمان و علم است، نتیجه جمع میان مضمون دو آیه این است که انسان در سایه سه عنصری به نام معرفت و شناخت، ایمان و تسلیم و کار و کوشش به درجاتی نایل می گردد.
در حالی که این سه عنصر به هم ارتباط و پیوند کامل دارد، ولی در یکدیگر نیز موثر می باشد، رسوخ ایمان و قرونی آن در سایه تداوم کار و کوشش است که به ایمان دوام و استحکام و قرونی بیشتر می بخشد و در قرآن به این قسمت نیز اشاره شده است آن جا که می فرماید:
(آنان که ایمان آورده اند و عمل نیک انجام داده اند، خدای آنان آن ها را هدایت می کند.) (یونس/‌9)
4- آیاتی که محبوبیت اجتماعی افراد را منوط به انجام عمل صالح می داند که عمل آنان از روی ایمان به خدا سرچشمه می گیرد چنانچه می فرماید:
((آنان که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند، خدای رحمان برای آنان محبتی در دل مردم قرار می دهد.) (مریم/‌96)
گروهی که می خواهند، با شعار و سخن پراکنی، علاقه و مهر توده ها را به سوی خود جلب کنند، سخت در اشتباهند این گروه باید بدانند که عامل اصیل محبت ایمان و عمل صالح است.
5- آیاتی که می رساند که کار و کوشش انسان در جهان دیگر، با لباس مناسب آن جهان ظاهر می گردد و قسمتی از پاداش اخروی جز بازگردانیدن خود عمل به خود انسان چیزی نیست چنانکه می فرماید:
(روزی که هر انسانی آنچه را انجام داده است در برابر خود حاضر و آماده می بیند.) (آل عمران/‌30)
تشویق به کار و نکوهش تنبلی
اسلام، دین کار و کوشش است و به رغم تبلیغاتی که گاهی از جانب مخالفان اسلام درباره تشویق روحیه دنیاگریزی و ترغیب به آخرت گرایی در این دین می شود و گریز از کار و کوشش را از نتایج این نگرش در میان مسلمانان می دانند، منابع دینی ما پر از روایاتی است که بر این امر تاکید فراوان کرده و آن را از بهترین و ارزشمندترین عبادت ها شمرده است.
در آیه ای از قرآن مجید، آفرینش روز و روشنایی آن را برای تامین معاش ذکر کرده است:
(وجعلنا النهار معاشا) (نبا/‌11)
(روز را برای کسب روزی معیشت قرار دادیم.)
در آیه ای دیگر، ضمن بیان پاره ای از نعمت های الهی، استفاده از آن ها را در سایه کار دانسته است.
(و در آن زمین باغ هایی از درختان خرما و تاک قرار دادیم و چشمه ها در آن روان کردیم تا از میوه آن و کارکرد دست های خودشان بخورند. آیا باز هم سپاس نمی گزارند؟) (یس/‌35و34)
اهمیت دادن به کیفیت کار
در دین اسلام، کیفیت کار، همواره اهمیت بیشتری از کمیت آن دارد، به طوری که حتی در عبادات و امور معنوی نیز برخلاف تصور بعضی، به فراوانی عبادت دعوت نشده بلکه بر انجام نیکوی آن ها تاکید شده است، چنانکه در قرآن کریم می خوانیم:
(آنان که به خدا ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند، بی شک ما پاداش نیکوکاران را از بین نخواهیم برد.) (کهف/‌30)
در آیه دیگری، هدف از آفرینش زندگانی و مرگ چنین معرفی شده است که کدام یک از انسان ها اعمال شایسته تری انجام می دهد. (ملک/‌2)
حضرت امام علی (ع) ارزش هر انسانی را متناسب با کارهای شایسته او می داند و می فرماید:
دقت در کارهای دنیایی و کوشش برای انجام شایسته آن ها نیز در رفتار و گفتار معصومان به چشم می خورد.
پیامبر گرامی اسلام در این باره فرمود:
(کارتان را استوار و محکم انجام دهید.) (سفینه البحار‌/ج2‌/ص278)
انسان دین باور وظیفه دارد به عمران و آبادی زمین بپردازد (هود/‌61) و به این وسیله بر بسیاری از خواسته های خویش نایل آید. (اعراف/‌10)
یکی از مهم ترین اهرم ها در این راستا کار و تلاش سازنده است (یس35 و34). کار و تلاش در فرهنگ دین ضرورتی است اجتناب ناپذیر (الحیاه 1/329) که همه لحظات زندگی را دربرمی گیرد (الحیاه5‌/318) خداوند از انسان بیکار بیزار و روگردان است. (الحیاه5‌/334) در رهنمودهای دینی، فردی که برای تامین نیازهای خود تلاش نمی کند، مورد لعن قرار گرفته است. (الحیاه5/333)
چنین فردی با دین فروشی به حیات خود ادامه می دهد (الحیاه5/332) و زیست انگل وار دارد. (الحیاه 5/355)
سستی، تنبلی و بیکاری جامعه را به شدت آسیب پذیر می سازد (الحیاه/377) و انواع فسادها در آن رواج می یابد. (الحیاه4/72)
و از علل مهم واپسگرایی است. (الحیاه 4/318) عبادتی که بنیان آن را بیکارگی تشکیل دهد، نوعی کج اندیشی دینی تلقی شده است. (الحیاه 5/321) دین اجازه نمی دهد انسان در صورت امکان حتی در سخت ترین شرایط از کار و تلاش سازنده دست بکشد و به سوال و تکدی بپردازد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (اگر انسان ریسمانی بگیرد، پشته ای هیزم را بر دوش کشد و آن را بفروشد و از این رهگذر نیازهای خود را برآورد، بسی بهتر است از این که از دیگران درخواست کمک کند و با تکدی شخصیت خویش را خدشه دار سازد.) (الحیاه 5/316).
کار و تلاش در سلامت جسمی و روانی انسان نقش بسزایی دارد. (الحیاه 5/291) راه بهره مندی انسان از یافته های علمی است (الحیاه 1/323) و خود زمینه ساز آگاهی به ناشناخته هاست. امام علی (ع) در این مورد می فرمایند: (به کار بستن یافته های علمی بهترین وسیله برای شکوفایی علم و کشف ناشناخته هاست.) (الحیاه1/103) سرمایه ای بس گرانبهاست که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (کار و تلاش، گنج است.) (الحیاه 1/291) که با آن می توان به اهداف مورد نظر دست یافت. (الحیاه 1/293)
برای آگاهی بیشتر به منابع ذیل مراجعه نمایید :
1- ارزش کار و کارگر : غلام حسین رحیمی
2-فرهنگ و آداب کار درکلام امام علی -ع- : سید صالح طاهری خرم آبادی
3- فرهنگ کار در اسلام : محمد علی ولوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100106023)