نفس معانی مختلفی دارد؛ از جمله: 1- در فلسفه، نفس جوهری است که ذاتا مجرد ولی درفعل مادی است؛ یعنی به کمک اسباب و لوازم مادی افعال خود را انجام می‌دهد؛ مانند نفس انسانی که از جنس ماده نیست ولی افعال خود را از طریق اعضا و جوارح بدنی انجام می‌دهد. در این معنا نفس در مقابل (روح) قرار می‌گیرد که جوهری است ذاتا و فعلاً مجرد. 2- در اخلاق، نفس به حقیقت وجود آدمی که از آن به (خود) تعبیر می‌کنیم گویند. این (خود) دارای مراتب و درجاتی است؛ از جمله (نفس اماره، لوامه و مطمئنه) که اینها همه مراتب یک حقیقتند نه چند حقیقت متباین. بنابراین مهار کردن نفس. یعنی کنترل خویش و این کنترل نیز مراتبی دارد: کنترل از گناه و نافرمانی پروردگار. این مرتبه برای همگان لازم و واجب است. کنترل از مکروهات و آنچه نزد خداوند نامطلوب است. کنترل از مباحاتی که آدمی را از خدا غافل و به دنیا وابسته می‌کند. این مرحله را که بالاترین حد کنترل نفس است (ورع سالکین) گویند که از هرچه غیر خدایی است چشم می‌پوشند تا آنی به غیر خدا سرگرم نباشند. افراط در این راه زمانی است که انسان دیگر نیازهای واقعی را رها کند و تدبیر لازم را برای سلامت جسم و تأمین معیشت ننماید و گاه بالاتر از این چنان سرگرم برخی از مستحبات شود که دیگر مسؤولیت‌های اجتماعی را به فراموشی سپارد. لذا از این روست که عارفان بالله دم از ریاضت شرعی می‌زنند؛ یعنی در راه ریاضت و مبارزه با هواهای نفسانی همواره باید مواظب احکام شریعت بود و از آنچه که دین مبین اجازه نداده است؛ مانند برخی از ریاضات مرتاضان چشم پوشید و همواره با چراغ شرع در طریق حقیقت گام برداشت. برای آگاهی بیشتر ر.ک: (چهل حدیث)امام خمینی(ره).
