در قرآن کریم تعبیراتی چون (وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ)؛ آل عمران (3)، آیه 54. و نیز (إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ)؛ اعراف (7)، آیه 183. آمده است که خداوند مکر و کید را به خودش نسبت داده است. در سوره یوسف نیز خطاب به زنان (إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ) آمده است.
(مکر) در لغت عرب با آنچه در فارسی متداول است، تفاوت دارد. امروزه در زبان فارسی، (مکر) به نقشه های شیطانی و زیان بخش گفته می شود؛ در حالی که در لغت عرب هر نوع چاره اندیشی را مکر می گویند، اعمّ از اینکه خوب باشد یا بد و زیان آور.
در مفردات راغب آمده است: (المکر صرف الغیر عما یقصده)؛ یعنی، مکر این است که کسی را از منظورش باز دارند (اعمّ از اینکه منظورش خوب باشد یا بد).
در قرآن مجید نیز گاهی (ماکر) با کلمه (خیر) ذکر شده؛ مانند (وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ)؛ (خداوند بهترین چاره جویان است) و گاهی (مکر) با کلمه (سیئه) آمده است؛ مانند:
(وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ)؛ فاطر (35)، آیه 43.؛
(نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد).
بنابراین مکر اگر به انسان ها منسوب شود، به معنای چاره اندیشی خوب و یا بد است؛ اما اگر به خدا نسبت داده شود، فقط به معنای خوب خواهد بود؛ زیرا ساحت قدس ربوبی مبرّا از هر بدی است. چرا که از ذاتی سرچشمه می گیرند که عین کمال و کمال مطلق است. در آیه شریفه (وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ) سخن از چاره جویی های بی مانند خداوند، در برابر توطئه های منحرفان و ظالمان است و در آن خدا را به مهم ترین چاره جویان توصیف می کند.
به هر حال توصیف خداوند به (خیرالماکرین) یا به جهت آن است که قدرت او بر تدبیر و چاره چویی از همه بیشتر است و یا اینکه مکر دیگران ممکن است از نوع خوب و بد باشد؛ ولی در مورد خداوند همیشه از نوع ممدوح است.
واژه (کید) نیز در لغت به معنای نوعی حیله و طرح و نقشه است و مانند (مکر) گاهی خوب و گاهی بد است. استعمال این واژه در مورد خداوند از نوع ممدوح و پسندیده است و در آیه شریفه (إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ) به معنای این جهت است که نقشه خداوند (در مجازات ها)، بسیار قوی و شدید است.
اما عبارت (إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ)، سخن عزیز مصر به همسرش است؛ یعنی، بعد از آنکه او در عشق خود به یوسف، شکست خورد و در آستانه رسوایی قرار گرفت، خواست با مهارت خاصی، برائت خود و آلودگی یوسف را مطرح کند. اما وقتی یوسف به دفاع از خود پرداخت و شاهدی نیز بر این امر شهادت داد و بدین ترتیب پاکی و بی گناهی یوسف و هوس رانی همسر عزیز مصر ثابت گردید؛ عزیز مصر جمله (إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ) را به همسرش گفت.
از داستان یوسف بر می آید، زنانی همچون همسر عزیز مصر - که بی بند و بار و هوس رانند - برای رسیدن به مقصود خود، نقشه هایی می کشند که در نوع خود بی نظیر است و عزیز مصر، وقتی این نقشه بی نظیر و به ظاهر حساب شده همسرش را دید، این مکر و حیله گری را به (زشتی بزرگ) توصیف کرد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 15/500038)
