پیام‌های آیات احسان به والدین چیست؟

آیات فراوانی در مورد احترام به والدین آمده که یک مورد آن عبارت است از:
[سوره الإسراء (17): آیات 23-24]
( وَ قَضی‌ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً (23) وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً (24)


آیات فراوانی در مورد احترام به والدین آمده که یک مورد آن عبارت است از:
[سوره الإسراء (17): آیات 23-24]
( وَ قَضی‌ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً (23) وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً (24)
* پروردگارت مقرّر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو نزد تو به پیری رسیدند، به آنان (اف) مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو . و از روی مهربانی و لطف، بالِ تواضع خویش را برای آنان فرودآور و بگو: پروردگارا! بر آن دو رحمت آور، همان گونه که مرا در کودکی تربیت کردند.)

نکته‌ها:
در احادیث، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده است:
پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضای الهی و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند. در احادیث آمده است: حتّی اگر تو را زدند، تو (افّ) نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند به آنان کمک کن.
مردی مادرش را به دوش گرفته طواف می‌داد، پیامبر را در همان حالت دید، پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا کردم؟ فرمود: حتّی حقّ یکی از ناله‌های زمان زایمان را ادا نکردی.
از پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احسانی برای والدین هست؟ فرمود: آری، از راه نماز خواندن برای آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهی‌هایشان و احترام دوستانشان.
مردی از پدرش نزد پیامبر شکایت کرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پیر گفت: روزی من قوی و پولدار بودم و به فرزندم کمک می‌کردم، امّا امروز او پولدار شده و به من کمک نمی‌کند. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنی نیست که این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: (انت و مالک لابیک) تو و دارایی‌ات از آنِ پدرت هستید.
در حدیث آمده است: حتّی اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: (خدا شما را ببخشد) که این کلمه همان (قول کریم) است.
احسان به والدین، از صفات انبیاست. چنان که در مورد حضرت عیسی علیه السلام، توصیفِ (بَرًّا بِوالِدَتِی) و در مورد حضرت یحیی علیه السلام (بَرًّا بِوالِدَیْهِ) آمده است.
والدین، تنها پدر و مادر طبیعی نیستند. در برخی احادیث، پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و امیر المؤمنین علیه السلام پدر امّت به حساب آمده‌اند. هم چنان که حضرت ابراهیم، پدر عرب به حساب آمده است. (مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ) . اگر والدین توجّه کنند که پس از توحید مطرحند، انگیزه‌ی دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده می‌شود. (قَضی‌ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)

پیام‌ها:
1- توحید، در رأس همه‌ی سفارش‌های الهی است. (قَضی‌ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ)
2- خدمتگزاری و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعی است. (أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
3 - فرمانِ نیکی به والدین مانند فرمانِ توحید، قطعی و نسخ نشدنی است. (قَضی‌)
4 - احسان به والدین در کنار توحید و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد این کار، هم واجب عقلی و وظیفه‌ی انسانی است، هم واجب شرعی. (قَضی‌ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
5- نسل نو باید در سایه‌ی ایمان، با نسل گذشته، پیوند محکم داشته باشند. (أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
6 - در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست. (بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
7 - در احسان به پدر و مادر، فرقی میان آن دو نیست. (بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
8 - نیکی به پدر و مادر را بی‌واسطه و به دست خود انجام دهیم. (بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
9 - احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکّر، مراقبت و امثال اینها می‌شود. (بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)
10 - احسان به والدین، حدّ و مرز ندارد. (بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً) (نه مثل فقیر، که تا سیر شود، و جهاد که تا رفع فتنه باشد و روزه که تا افطار باشد.)
11 - سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدین. (وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً) زیرا والدین نیازی به‌سفارش ندارند و به طور طبیعی به فرزندان خود احسان می‌کنند.
12- هر چه نیاز جسمی و روحیِ والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضروری‌تر است. (یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ)
13- پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلکه نزد خود نگهداریم. (عِنْدَکَ)
14 - وقتی قرآن از رنجاندن سائل بیگانه‌ای نهی می‌کند، (أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ) تکلیف پدر و مادر روشن است. (وَ لا تَنْهَرْهُما)
15- هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب. (إِحْساناً ... قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً) (بعد از احسان، گفتار کریمانه مهم‌ترین شیوه‌ی برخورد با والدین است.)
16- در احسان به والدین و قول کریمانه، شرط مقابله نیامده است. یعنی اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگو. (وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً)
17- فرزند در هر موقعیّتی که هست، باید متواضع باشد و کمالات خود را به رُخ والدین نکشد. (وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ)
18- تواضع در برابر والدین، باید از روی مهر و محبت باشد، نه ظاهری و ساختگی، یا برای گرفتن اموال آنان. (وَ اخْفِضْ لَهُما ... مِنَ الرَّحْمَةِ)
19- فرزند باید نسبت به پدر مادر، هم متواضع باشد، هم برایشان از خداوند رحمت بخواهد. (وَ اخْفِضْ ... وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما)
20- دعای فرزند در حقّ پدر و مادر مستجاب است، و گر نه خداوند دستور به دعا نمی‌داد. (وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما) ...
21- دعا به پدر و مادر، فرمان خدا و نشانه‌ی شکرگزاری از آنان است. (قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما) ...
22- در دعا از کلمه (رَبِّ) غفلت نکنیم. (قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما)
23- رحمت الهی، جبران زحمات تربیتی والدین است. (رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی) گویا خداوند به فرزند می‌گوید: تو رحمت خود را دریغ مدار، و از خدا نیز استمداد کن که ادای حقّ آنان از عهده‌ی تو خارج است.
24- گذشته‌ی خود، تلخی‌ها و مشکلات دوران کودکی و خردسالی را که بر والدین تحمیل شده است از یاد نبرید. (کَما رَبَّیانِی صَغِیراً)
25- پدر و مادر باید بر اساس محبّت فرزندان را تربیت کنند. (ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی)
26- انسان باید از مربّیان خود تشکّر و قدردانی کند. (ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی)
-------------------------------------
(تفسیر نور، ج‌7، ص: 40)

باتوجه به این آیات در مورد احترام به پدر ومادر باید بسیار دقت کنیم که نارضایتی پدر ومادر موجب نارضایتی پروردگار می شود وخسران وبدبختی رادر پی دارد.