زیبایی های قرآن را بیان کنید؟

خوب است دانسته شود. زیبایی و زشتی هر دو نسبی اند. تشخیص آنها به صحت و سلامت حس، ذوق، عقل و اندیشه و علم زیبایی و زشتی شناختی افراد و هنرمندی آنها بر می گردد. در راستای کمک به تبیین و تشخیص بهتر این موضوع علوم مختلف مانند هنر، فلسفه هنر، علم زیبایی شناسی و ... به وجود آمده است.
نسبی بودن زیبایی بدین معنا است که ممکن است انسانی چیزی و یاکسی در نظرش زیبا یا فوق العاده زیبا باشد وحال آنکه انسان دیگر اورا زیبا نبیند یا فوق العاده زیبا نبیند.
در مورد قرآن کریم هم گر چه می توان به زیبای نسبی بین آیات قائل شد. اما زیبایی قرآن را نمی توان درکلام منحصر دانست.چون نوع نگاه و زاویه دید افراد به زیبایی های قرآن فرق می کند و هر کس از حس، درک، عقل، اندیشه و علم بالایی برخوردار باشد و در زاویه و افق بهتری قرار گیرد به همان نسبت، زیبایی های بیشتر و بهتری نصیبش می شود. و ندیدن و درک نکردن زیبایی های بیشتر و بالاتر قرآن را نمی توان دلیل بر عدم وجود آنها دانست.
به عبارت دیگر،همه به یک اندازه زیبایی ها قرآن را درک نمی کنند. کم هستند افرادی که به همه ابعاد و زوایای زیبای قرآن راه یابند و بتوانند گزارش کنند.
قرآن به عنوان یک موجود در هستی، زیبایی های خاص خود را دارد،مانند:
زیبای به لحاظ ساختار و آهنگ کلمات و جملات؛ برخورداری ازعمق و ژرفا؛ کلان نری؛ تمرکز بر نیازهای اساسی بشر؛ توان پاسخگویی به نیازهای هر عصر؛ گستره ی بحث از امور جهان ماده و ماوراء؛ بیان محورها، موضوعات و مسائلی بسیار در حجم کم؛گزارشگری به حق و صدقاز مبدا و معاد، و آغاز و انجام هستی و انسان؛ تناسب و ارتباط بین کلمات، گزاره ها و مجموعه معارف؛ برخورداری ازاستدلال وبرهان؛ سازگاری با فطرت و عقل پسندی؛ رعایت نزاهت دربیان( پیرایش سخن )،رعایت عناصر زیبا شناختی؛ و ... .
مجموعه زیبایی های مذکور و ... سبب شده قرآن کتاب جهانی، جاودانی، فرا زمانی و فرا مکانی باشد.
قرآن کتابی است که ظاهری زیبا، بیانی شیرین و باطنی عمیق دارد. مشعل فروزانی است که هرگزبه خاموشی نمی‌گراید وفروغ آن همواره بر تارک اعصار می‌درخشد. تازگی هایش رنگ کهنگی به خود نمی‌گیردوهرچه زمان بگذرد، مفاهیم آن آشکارترمی‌شود چه بسیار مفاهیم واسرار علمی نهفته است که باگذشت زمان برما مکشوف می‌گردد.
از زیبایی های قابل توجه قرآن مجید تحریک قوه عقل و خیال در کنار قوای ظاهری برای درک زیبایی های جهان هستی و عظمت آفریدگار آن است.
نتیجه این کار ابتهاج واحساس لطیفی است که به انسان دست می‌دهد. نیروها و عواطف او را برمی‌انگیزد وغوغاها وهیجانهای بزرگی در اندرون برپامی‌کند.
خردمندرا به آفریدگار زیبایی و هنر، غیب، وحی و قرآن توجه می دهد. که درآن، سیمایی هنری ومعنوی می‌یابد واحساس خرمی وحق شناسی پیدا می‌کند.خاطرخواهی وهمدلی پدید می‌آوردکه آتش برخرمن خودخواهی های پست و محدودش می‌زند.
بنابر آن چه گفته شد زیبایی های قرآن از جهت قالب و محتوا قابل دقت و بسیار قابل شمارش می باشد.و یکی از نشانه های زیبایی قرآن انعکاس زیبایی های آفرینش و بیدار سازی حس زیبایی دوستی در مخاطبان است که به چند نمونه از این گونه آیات اشاره می شود؛
زیبایی ها درقرآن
آیات قرآن کریم زیبایی ها را به خداوند نسبت داده و او را به وجودآورنده تمام زیبایی‌ها دانسته‌ است، چه حوزه این زیبایی محسوس باشد یا غیرمحسوس.
- (هوالله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنی)1.
اوست خداوند خالق وسازنده ومصور وتمام اسماءحسنی ازآن اوست .
- وهمچنین ( قل من حرّم زینه التی أخر کل عباده … )2 .
ای پیامبر، به آنان بگوکیست که زینت خداوندی راکه برای بندگانش [ ازجهان طبیعت] برآورده تحریم نموده است .
چند نمونه:
1 زیبایی آسمان باستارگانش
فیلسوف معروف کانت می‌گوید: ( ازتماشای دومنظره هرگزسیر نخواهیم گشت: آسمان لاجوردین پرستاره که تجسمی ازبیکرانگی دارد و وجدان آدمی که شگفتی‌هایش قابل توصیف نیست.)
آری این واقعیتی است که درقرآن کریم به وضوح و بارها تکرار شده است . قرآن آسمان را یکی ازمظاهرزیبایی می‌داندکه با ستارگان زینت داده شده است. آیاتی که بدین نکته اشاره می‌کنند عبارتنداز :
( إنازیناالسماءالدنیابزینه الکواکب)3.
ماآسمان دنیا را بازینت ستارگان آراستیم.
( وزیّناالسماءالدنیامصابیح)4.
وپایینترین آسمان را با چراغهایی بیاراستیم.
( ولقدزیناالسماءالدنیامصابیح)5 .
وآسمان دنیارابه چراغها آراستیم.
( ولقدجعلنافی السماءبروجاًوزیّناهاللناظرین)6 .
ومادرآسمان برجهایی قراردادیم وآن را برای بینندگان بیاراستیم.
( أفلم ینظروا إلی السماء فوقهم کیف بنیناها وزیناها وما لها من فروج والأرض مددناها وألقینا فیها رواسی وأنبتنا فیها من کل زوج بهیج )7 .
مگرآسمان را برفرازسرشان نمی‌نگریدکه چگونه نمایش نهاده‌ایم وآن را آراسته‌ایم بی آنکه مشکانی درآن باشد وزمین را بگستردیم وکوه های بلند درآن بیفکندیم وگیاهان گونه‌گون باطراوت درآن برویاندیم .
منظره زیبای آسمان درشبهای تاریک و پرستاره، چنان منظره زیبایی درنظر انسان مجسم می‌سازدکه او رامسحور و مفتون خودش می‌کند. گویا با زبان بی زبانی با ما سخن می‌گویند ورازهای آفرینش را بازگو می‌کنند. گویی شاعرند وزیباترین غزلهای عشقی وعرفانی راپی در پی می‌سرایند. این مناظر آنقدر زیباست که نه تنها چشم ازدیدن آن خسته نمی‌شودکه خستگی را نیزاز تمام وجود انسان بیرون می‌کند!
منظورآیات از زینت دادن آسمان این است که ستارگان درخشان با آن جمال بدیع که دارند درآسمان آفریدیم . پس خود این ساختمان،این بنای بدیع باآن جمال خیره کننده‌اش صادق‌ترین شاهد برقدرت حق می‌باشد 8 .
ابهت وجمالی که ستارگان زیبا درآسمان به وجودمی‌آورند عقلها را حیران می‌سازد. آنها نمونه‌هایی ازعظمت وقدرت لایزال الهی‌اندکه بهترین مجرای شناخت او هستند.
2 زیبایی مناظر طبیعی روی زمین
زیبایی گلها ودرختان و چمنزارها و دیگر روییدنی ها ازعالی‌ترین انواع زیبایی‌هاست که خداوند متعال برای بشربه وجودمی‌آورد وغم واندوه وملالت ویکنواختی زندگی را می‌زداید و بهجت وسرور دردلها ایجادمی‌کند.
( … وَتَرَی الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ ) 9 .
زمین راخشک ومرده می‌بینی اما زمانی که باران را برآنب فرستیم به حرکت می‌آید و رشد می‌کند وانواع گیاهان زیبا را برویاند.
( الم تر ان الله أنزل من السماء ماءً فتصبح الارض محضره ان الله لطیف خبیر) 10 .
آیا ندیدی که خدا از آسمان آبی فرو فرستاد و زمین سبز وخرم شد وخداوند دقیق وآگاه است .
( أمن خلق السموات والارض وانزل لکم من السماء ماء فابنتنا به حدائق ذات بهجه) 11 .
آیا آنکه آسمانها و زمین را آفرید واز آسمان برایش ما آبی نازل کرد که باآن باغهای خرم رویانیدیم که رویاندن درختانش کار شما نبود.
( والارض مددناه اوألقینا فیها رواسی وأنبتنا فیها من کل زوج بهیج) 12 .
وزمین را بگستردیم وکوههای بلند درآن بیفکندیم وگیاهان گوناگون با طراوت درآن برویاندیم .
نکته‌ای دربرخی آیات مذکور به چشم می‌خورد این است که ابتدا به نزول آب ازآسمان اشاره می‌شود وسپس آن را علت زیبایی در روی زمین معرفی می‌کند.
3 زیبایی جانداران
( ولکم فیها جمال حین تریحون و حین تسرحون) 13 .
درآمدوشد چهارپایان درصبح وشام برایتان زینت است .
منظره جالب حرکت دسته‌جمعی گوسفندان و چهارپایان به سوی بیابان وچراگاه سپس بازگشت شان به سوی آغل و استراحتگاه که قرآن ازآن تعبیر به جمال کرده است تنها یک مسأله ظاهری و تشریفاتی نیست بلکه بیانگر واقعیتی است دراعماق جامعه، وگویا این حقیقت است که چنین جامعه‌ای خودکفاست، فقیرومستمند و وابسته به این وآن نمی‌باشد وجمال جامعه به استقلال، خودکفایی، تولید و توسعة دامداری است. درواقع جمال، استغناء وخودکفایی جامعه است !
نکته دیگری که ازآیه استفاده می‌شود اینکه جمال جامعه درحرکت و تلاش است نه رکود و خمود. آن هم حرکت دسته جمعی نه تک روی . خداوند اینها را خلق کرده تا انسانها ازمنافع آنها استفاده کنند وزینت انسانها باشند. 14
4زیبایی ترکیب انسان و صورت او
( لقد خلقنا الانسان فی أحسن التقویم) 15 .
ما انسان رابه نیکوترین صورت وسیرت آفریدیم.
( … وصورکم فأحسن صورکم …) 16 .
وشما را صورت بخشید و صورتهای تان را نیکو ساخت.
‌ ( … وصورکم فأحسن صورکم والیه المصیر)17.
( فتبارک الله أحسن الخالقین)18.
پاک وبزرگوار خدایی که نیکوترین آفرینندگان است .
حسن صورت عبارت است از تناسب تجهیزات آن نسبت به یکدیگرو تناسب مجموع آنها با آن غرضی که به خاطرآن غرض ایجاد شده، این است معنای حسن نه زیبایی منظر، چون حسن یک معنای عامی است که درتمامی موجودات جاری است .
ابن عباس می‌گوید: انسان در زیباترین صورت یعنی مستوی القامه و مستقیم آفریده شده است. نه مثل سایرحیوانات سرافکنده و افتاده برصورت.
أحسن التقویم یعنی انسانها با کمال در نفوس واعتدال در جوارح و اعضایشان آفریده شده‌اند و با سخن گفتن و تشخیص دادن و تدبیرامورکردن از دیگر موجودات جدا شده‌اند 19.
5 زیبایی آرمانهای معقول
درآیات قرآنی برزیبایی آرمانهای معقول واصول عالی اخلاقی وارزشهای انسانی تکیه شده‌است. اصول وآرمانهایی که هم فی نفسه زیبایند وهم زیبایی‌ها را به طورکامل برای ما می‌نمایانند.
الف. عفو و اغماض زیبا
عفو واغماض زیبا که بدون منت و باوجود قدرت بر انتقام وبدون اینکه گذشت و عفو موجب طغیانگری و مهارگسیختگی شود . چنین عفو وچشم‌پوشی ازخطاهاوانحرافات نوعی تعلیم وتربیت سازنده دربرداردکه علاوه برتطابق بامنطق وقواعد زندگی انسانی، ذوق وشهود واحساس زیباجویی آدمی را نیز تحریک می‌نماید.
( وان الساعة لآتیة فاصفح الصفح الجمیل. ) 20 .
و روز رستاخیز قطعاً فرا خواهدرسید. باعفو وبخشش زیبا از لغزشهای مردم درگذر
ب.صبرزیبا
چه بزرگ و زیباست آن روح که در برابرحوادث وانگیزه‌های بی اساس وغیرمنطقی خود را نمی‌بازد وتلخی صبرو بردباری قیافة اورا که مانند پرده‌ای روی روحش کشیده شده است،‌درهم و برهم نمی‌کند و تبسم با عظمت او رامبدل به گرفتگی عبوسانه نمی‌کند. تبسم درهنگام شکیبایی وگشادگی روانی در مقابل عوامل وانگیزه‌های کوبنده همان زیبایی معقول است که هیچ تماشاگری را هراندازه هم که تماشایش طولانی بوده باشد سیرنمی‌کند.
( فاصبرصبراًجمیلاً)21 .
شکیبایی نما ،‌ شکیبایی زیبا.
ج.جدایی و مفارقت زیبا
آن هنگام که آدمی مطابق عقل از مردم منحرف و تبهکار جدامی‌شود،‌ ودراین جدایی نه تنها ازاصول و قواعد انسانی تعدی نمی‌کند ودردهای خودو انسان یا گروهی که ازآن جدامی‌شود و دوری می‌گزیند، نمی افزاید، بلکه این کار رابرای آگاه ساختن وتحصیل اعتدال روحی برای آن انسان یا گروه انجام می‌دهد. روح چنین شخصی از نوعی زیبایی عالی برخوردار است که خود بیش ازهمه از زیبایی آن لذت می‌برد.
( واصبرعلیما یقولونوا هجرهم هجراً جمیلاً) 22 .
به آنچه می‌گویند بردبار باش و ازآنان دوری گزین، دوری و جدایی زیبا .
د.زیبایی ایمان
آیات فراوانی درقرآن مجید عالی‌ترین مطالب دربارة‌ خواص و نتایج ایمان را تذکره داده است . یکی ازمهمترین خواص ایمان،زیبایی وآراسته شدن دلهایی است که از ایمان برخوردارگشته است :
( ولکن حبب الیکم الایمان وزینه فی قلوبکم وکره الیکم الکفر والفسوق وللعصیان) 23 .
ولی خداوند متعال ایمان را به دلهایتان محبوب نموده و ایمان را در دلهای شما با زیبایی بسیار است وکفرو فسق و معصیت را برای شما زشت وکراهت بار ساخت .
فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللّهُ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ) ؛ (صبغه الله و من أحسن من الله صبغه و نحن له عابدون ) 24 .
اگرآنان همان گونه که شما ایمان آورده‌اید. ایمان بیاورند، پس هدایت شده‌اند و اگر از ایمان روی گردان شوند جز این نیست که آنان دراختلاف و پراکندگی خواهند بود. خداوند در برابرآنان برای توکفایت می‌کند و اوست شنوا و دانا. ایمان رنگرزی زیبای خداوندی است وکیست بهتر از خداوند درایجاد نقش زیبا وما عبادت کنندگان او هستیم .


پی نوشت ها :
1-حشر /25
2-اعراف / 31
3-صافات/6
4-فصلت /12
5-ملک /5
6-حجر /16
7-ق / 6 و 7
8-تفسیرنمونه،ج 19،ص 16 - 17.
9-حج /5
10-حج / 63
11-نمل /60
12-ف /7
13-نمل /6
14-تفسیرنور،ج 6،ص 323 .
15-تین /4
16-غافر /64
17-تغابن /3
18-مؤمنون /14
19-ترجمه تفسیرالمیزان،ج 19،ص 497 .
20-حجر/85
21-معارج / 5 یوسف /18 .
22-مزمل /10
23-حجرات/7
24-بقره / 137 و 138 .


منابع و مآخذ:
1 قرآن کریم
2 معجم المفهرس
3- تفسیر المیزان
4- تفسیر نمونه
5- تفسیر نور
6 زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام ، ‌محمد تقی جعفری.

نویسنده:غلامرضا کاویان