در میان دانشمندان شیعه اختلافی در این مسئله نیست که (بسم الله) جز سوره حمد و همه سوره های قرآن است، اصولا ثبت (بسم الله) در متن قرآن مجید در آغاز همه سوره ها خود گواه زنده این امر است زیرا می دانیم در متن قرآن چیزی اضافه نوشته نشده است و ذکر (بسم الله) در آغاز سوره ها از زمان پیامبر (صلی الله) تاکنون معمول بوده است ( قیل لا میرالمومنین(علیه السلام) : یا امیرالمومنین اخبرنا عن بسم الله الرحمن الرحیم اهی من الفاتحه الکتاب ؟ فقال : نعم کان رسول الله و یدها آیه منها )(1) حضرت علی (علیه السلام) می گوید پیامبر (بسم الله) را جزء آیه می دانسته است به نظر شیعه (بسم الله) جزء آیه است و آیه محسوب می شود (2) از نظر اندیشمندان اهل تسنن نویسنده تفسیر المنار جمع آوری جامع از اقوال آنها به شرح زیر کرده است. در میان علما گفتگو است که آیا (بسم الله) در آغاز هرسوره ای جز سوره است یا نه دانشمندان پیشین از اهل مکه اعم از فقها و قاریان قرآن از جمله ابن کثیر و اهل کوفه از جمله عاصم و کسانی از قرار و بعضی از صحابه و تابعین از اهل مدینه و همچنی شا فعی در کتاب جدید پیروان او ( و ثوری ) و ( واحمد ) در یکی از دو قولش معتقد ند که جزء سوره است همچنین علمای امامیه و از صحابه امام علی (علیه السلام) و ابن عباس و عبدالله بن عمر و ابوهریره و از علمای تابعین سعید بن جبیر و عطاء و زهری و ابن المبارک این عقیده را برگزیده اند . گذشته از همه این ها سیره مسلمین همواره بر این بوده که هنگام تلاوت قرآن (بسم الله) را در آغاز هر سوره ای می خواندند و متواتر نیز ثابت شد که پیامبر آنرا تلاوت می فرمود و چگونه ممکن است چیزی جزء قرآن نباشد و پیامبر و مسلمانان همواره آن را ضمن قرآن بخوانند و برآن مداومت کنند. تنها ایراد قابل ملاحظه ای که مخالفان در این رابطه دارند این است که می گویند در شمارش آیات سوره های قرآن ( به جز سوره حمد معمولاً (بسم الله) را یک آیه محسوب نمی کنند بلکه آیه نخست را بعد از آن قرار می دهند ) پاسخ این سوال را فخر رازی در تفسیر کبیر به روشنی داده است آن جا می گوید هیچ مانعی ندارد که (بسم الله) در سوره حمد به تنهایی یک آیه باشد و در سوره های دیگر قرآن جزئی از آیه محسوب گردد بنابراین مثلا در سوره کوثر (بسم الله الرحمن الرحیم* انا اعطیناک الکوثر) همه یک آیه محسوب می شود (3) بهر حال سوال کننده محترم (بسم الله)جز آیات سوره های قرآن می باشد طبق عقاید شیعه در میان اهل سنت کمی اختلاف است و لی آنها دوگروه می باشد عده ای،جز آیه می دانند و عده ای به غیر از حمد ما بقی را جزء نمی دانند و اشکال آنها جواب داده شد. منابع: 1- نور الثقلین، ج 1،ص9. 2- تسنیم تفسیر قرآن کریم،عبدالله جوادی آملی، ج 1،ص268 ،انتشارات صدرا . 3- به نقل از تفسیر جوان، دکتر محمد بیستونی، ناصر مکارم شیرازی،ج 1،ص12 . به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 58/400008)
در میان دانشمندان شیعه اختلافی در این مسئله نیست که (بسم الله) جز سوره حمد و همه سوره های قرآن است، اصولا ثبت (بسم الله) در متن قرآن مجید در آغاز همه سوره ها خود گواه زنده این امر است زیرا می دانیم در متن قرآن چیزی اضافه نوشته نشده است و ذکر (بسم الله) در آغاز سوره ها از زمان پیامبر (صلی الله) تاکنون معمول بوده است ( قیل لا میرالمومنین(علیه السلام) : یا امیرالمومنین اخبرنا عن بسم الله الرحمن الرحیم اهی من الفاتحه الکتاب ؟ فقال : نعم کان رسول الله و یدها آیه منها )(1) حضرت علی (علیه السلام) می گوید پیامبر (بسم الله) را جزء آیه می دانسته است به نظر شیعه (بسم الله) جزء آیه است و آیه محسوب می شود (2) از نظر اندیشمندان اهل تسنن نویسنده تفسیر المنار جمع آوری جامع از اقوال آنها به شرح زیر کرده است.
در میان علما گفتگو است که آیا (بسم الله) در آغاز هرسوره ای جز سوره است یا نه دانشمندان پیشین از اهل مکه اعم از فقها و قاریان قرآن از جمله ابن کثیر و اهل کوفه از جمله عاصم و کسانی از قرار و بعضی از صحابه و تابعین از اهل مدینه و همچنی شا فعی در کتاب جدید پیروان او ( و ثوری ) و ( واحمد ) در یکی از دو قولش معتقد ند که جزء سوره است همچنین علمای امامیه و از صحابه امام علی (علیه السلام) و ابن عباس و عبدالله بن عمر و ابوهریره و از علمای تابعین سعید بن جبیر و عطاء و زهری و ابن المبارک این عقیده را برگزیده اند .
گذشته از همه این ها سیره مسلمین همواره بر این بوده که هنگام تلاوت قرآن (بسم الله) را در آغاز هر سوره ای می خواندند و متواتر نیز ثابت شد که پیامبر آنرا تلاوت می فرمود و چگونه ممکن است چیزی جزء قرآن نباشد و پیامبر و مسلمانان همواره آن را ضمن قرآن بخوانند و برآن مداومت کنند.
تنها ایراد قابل ملاحظه ای که مخالفان در این رابطه دارند این است که می گویند در شمارش آیات سوره های قرآن ( به جز سوره حمد معمولاً (بسم الله) را یک آیه محسوب نمی کنند بلکه آیه نخست را بعد از آن قرار می دهند )
پاسخ این سوال را فخر رازی در تفسیر کبیر به روشنی داده است آن جا می گوید هیچ مانعی ندارد که (بسم الله) در سوره حمد به تنهایی یک آیه باشد و در سوره های دیگر قرآن جزئی از آیه محسوب گردد بنابراین مثلا در سوره کوثر (بسم الله الرحمن الرحیم* انا اعطیناک الکوثر) همه یک آیه محسوب می شود (3)
بهر حال سوال کننده محترم (بسم الله)جز آیات سوره های قرآن می باشد طبق عقاید شیعه در میان اهل سنت کمی اختلاف است و لی آنها دوگروه می باشد عده ای،جز آیه می دانند و عده ای به غیر از حمد ما بقی را جزء نمی دانند و اشکال آنها جواب داده شد.
منابع:
1- نور الثقلین، ج 1،ص9.
2- تسنیم تفسیر قرآن کریم،عبدالله جوادی آملی، ج 1،ص268 ،انتشارات صدرا .
3- به نقل از تفسیر جوان، دکتر محمد بیستونی، ناصر مکارم شیرازی،ج 1،ص12 .
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 58/400008)
- [سایر] آیا بسم الله الرحمن الرحیم یکی از آیات سوره حمد است؟
- [آیت الله خوئی] در نماز آیات گفت: (بسم اللََّه الرّحمن الرّحیم قل هو اللّه احد) رکوع رفت، و بقیه سوره را چهار قسمت کرد، آیا کفایت میکند؟
- [سایر] چرا در میان سوره های قرآن سوره توبه «بسم اللّه الرحمن الرحیم» ندارد؟
- [سایر] در نماز آیات اگر بسم الله الرحمن الرحیم را قسمتی از سوره حساب کنیم و بعد از گفتن آن به رکوع اول برویم، آیا صحیح است؟
- [سایر] دیدگاه مفسران درباره جزء آیات قرآن بودن بسم الله الرّحمن الرّحیم چیست؟
- [سایر] چرا سوره توبه بسم الله ندارد؟
- [سایر] چرا در اوّل سوره توبه «بسم الله» نیست و چرا در وسط سوره نمل «بسم الله» هست؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا باید برای هر سوره در نماز قبل از بسم الله نیت همان سوره را کرد و بعد بسم الله آن را به نیت آن گفت؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر کسی بعد از حمد بدون قصد بسم الله را خواند میتواند هر سورهای را بخواند؟ یا لازم است بسم الله را به نیت سوره مشخص بگوید؟
- [سایر] نظرات مختلف درباره این که آیا بسم الله الرّحمن الرّحیم جزء آیات قرآن محسوب می شود را بیان کنید.
- [آیت الله شبیری زنجانی] نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد و باید قرائت آن را آهسته بخوانند و نیت آن را به زبان نیاورند و احتیاط آن است که (بسم اللَّه الرحمن الرحیم) آن را هم آهسته بگویند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر انسان بخواهد الله اکبر را به چیزی که بعد از آن می خواند مثلاً به بِسْمِ "اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ" بچسباند باید "راء" اکبر را با پیش بخواند.
- [آیت الله سبحانی] اگر انسان بخواهد (الله اکبر) را به چیزی که بعد از آن می خواند مثلا به (بسم الله الرحمن الرحیم) بچسباند، باید (ر) اکبر را پیش بدهد.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر انسان بخواهد (اللهُ اکبر) را به چیزی که بعد از آن می خواند مثلاً به بسم الله الرحمن الرحیم ) بچسباند باید (ر) اکبر را با پیش بخواند .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد و باید آن را آهسته بخوانند و نیت آن را به زبان نیاورند، و احتیاط واجب آن است که "بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم" آن را هم آهسته بگویند.
- [آیت الله بروجردی] اگر انسان بخواهد (اَللهُ اَکبَرُ) را به چیزی که بعد از آن میخواند مثلاً به بسم الله الرحمن الرّحیم بچسباند، باید (ر) اکبر را پیش [ضمه] بدهد.
- [امام خمینی] اگر انسان بخواهد "الله اکبر" را به چیزی که بعد از آن می خواند مثلا به"بسم الله الرحمن الرحیم" بچسباند، باید ر اکبر را پیش بدهد.
- [آیت الله مظاهری] اگر در رکعت سوّم و چهارم حمد بخواند باید بسم اللَّه آن را هم آهسته بگوید.
- [امام خمینی] - ترجمه سوره قل هو الله احد بسم الله الرحمن الرحیم: (قل هو الله احد)، یعنی بگو ای محمد (ص) که خداوند، خدایی است یگانه. (الله الصمد)، یعنی خدایی که از تمام موجودات بی نیاز است. (لم یلد و لم یولد)، فرزند ندارد و فرزند کسی نیست. (و لم یکن له کفوا احد)، یعنی هیچ کس از مخلوقات مثل او نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند. البته مستحب است مردها حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه و (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم) را در همه نمازهای ظهر و عصر بلند بخوانند.