نوع و شیوه عزاداری مرسوم نزد اهل بیت(ع) و فقهای امامیه به چه شکل بوده است؟ نظر مراجع در مورد عزاداری به چه شکل است؟ اگر روایتی یا کتابی در مورد این بحث معرفی بفرمائید.
پاسخ:با سلام. شیوه‌های عزاداری معصومین و علما عبارت بوده است از: گریه – به سر و سینه زدن- نوحه سرایی کردن- رفتن به زیارت قبر امام- نذر و اطعام.
کیفیت عزاداری در عصر معصومین
در عصر امام باقر و امام صادق علیهما السلام (که دولت اُمَوِی رو به ضعف گذارده بود و در نهایت به وسیلة نیروهای عباسیان برافتاد، دولت عباسی هم که تازه روی کار آمده بود، هنوز مخالفتش را با شیعیان و خاندان پیامبر ص بروز نداده بود) مسئلة عزاداری امام حسین ع به عنوان یک مراسم مذهبی سالیانه رواج یافت. از روایت ابن‌قولویه برمی‌آید که در زمان امام صادق ع مردم اطراف کوفه و نواحی دیگر اعم از زن و مرد برای زیارت قبر امام حسین ع و یارانش به کربلا می‌رفتند و به قرائت قرآن، ذکر مصائب و نوحه‌گری و مرثیه‌سرایی می‌‌پرداختند.[1] این روال در عصر سایر ائمه تا عصر غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه ادامه یافت.
سینه زنی فردی
اصل این سنت بویژه در میان عرب‌ها رواج داشته است آنها به هنگام وارد شدن مصیبت، دستها را به صورت ضربدری -به گونه ای که کف دستها به طرف صورت باشد- روی هم قرار داده و به نشانه عزا به سینه می‌زدند(کاری که همکنون نیز در میان زنان عرب بسیار رواج دارد). برخی زنان حاضر در صحرای کربلا پس از مشاهده آن فجایع، با زدن بر سینه خود به عزاداری پرداختند. می‌توان چنین حدس زد که: با به حرکت در آمدن کاروان اسرای کربلا و اقامه عزا از سوی آنان در شهرها و اقامتگاه های بین راه و همراهی برخی از مردم با آنان این روش به مرور زمان به صورت یک سنت و شیوه در عزاداری امام حسین (ع) در آمد.
سینه زنی دسته جمعی
بر اساس منابع کهن تاریخی اولین سینه زنی دسته جمعی و خود جوش مردم را باید زمانی دانست که به مردم مدینه اعلام کردند امام سجّاد ع همراه زنان اهل‌بیت ع به نزدیکی مدینه رسیده است. در این هنگام بود که مردم مدینه یک‌پارچه به سوی کاروان امام روی آوردند، در حالی که زنان به سر و صورت خود می‌زدند و ناله و شیون می‌کردند.[2] سینه زنی به مرور زمان به صورت موجود در آمده که با انتخاب نوحه های سنگین حرکات دست بر سینه می‌خورد.[3]
گریه، برپاداشتن مراسم عزاداری
امام صادق(ع) به زراره فرمود: (جدم علی بن الحسین(ع) هرگاه حسین بن علی(ع) را به یاد می‌آورد، آن قدر اشک می‌ریخت که محاسن شریفش پر از اشک میشد و بر گریه او حاضران گریه می‌کرد. بحارالانوار، ج 45، ص 207.
عزاداری امام محمد باقر(ع)؛ امام باقر(ع) در روز عاشورا برای امام حسین(ع) مجلس عزا برپا می‌کرد و بر مصایب آن حضرت گریه می‌کردند. در یکی از مجالس عزا، با حضور امام باقر(ع) کمیت شعر می‌خواند، وقتی به اینجا رسید که:قتیل بالطف ...) امام باقر(ع) گریه زیاد کرده، فرمودند: (ای کمیت! اگر سرمایه‌ای داشتیم در پاداش این شعرت به تو می‌بخشیدیم؛ اما پاداش تو همان دعایی است که رسول خدا(ص) درباره حسان بن ثابت فرمودند که همواره به جهت دفاع از ما اهل‌بیت(ع)، مورد تأیید روح‌القدس خواهی بود). مصباح المتهجد، ص 713.
قاعده کلی در زیارت سید الشهدا که مورد تایید مراجع عظام می‌باشد این است:
1- باید خردمندانه باشد.
2- نسبت به موضوع مورد نظر اهانت به حساب نیاید.
به نظر می رسد در حال حاضر بهترین منبع در این زمینه کتاب زیر باشد:
گروهی از تاریخ پژوهان زیر نظر استاد مهدی پیشوایی، مقتل جامع سید الشهدا، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ص539 538.
[2] . سید ابن‌طاووس، اَلْمَلْهُوف علی قَتْلَی الطُّفُوف، ص230 227.
[3] . ر.ک: جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص256-257.
