می خواستم دلایل چند زنی بودن پیامبر و ائمه را برایم شرح دهید. (با توجه به اینکه آنها می توانستند بدون ازدواج با زنان بی سرپرست سرپرستی خانواده آنها را برعهده داشته باشند)

می خواستم دلایل چند زنی بودن پیامبر و ائمه را برایم شرح دهید. (با توجه به اینکه آنها می توانستند بدون ازدواج با زنان بی سرپرست سرپرستی خانواده آنها را برعهده داشته باشند)

پاسخ: سلام علیکم؛ پیش از پاسخ به سوال شما ابتدا تذکر یک نکته تاریخی لازم است و آن اینکه تعدد زوجات در آن دوران امر بسیار رایجی بوده و جالب است بدانید که ائمه اطهار علیهم السلام در مقایسه با دیگران بسیار کمتر همسر یا کنیز داشته اند تا جایی که در برخی مواقع این امر مورد اعتراض یا تعجب دیگران قرار می گرفته است.
مطلب دیگر این است که آن بزرگواران تنها به خاطر سرپرستی از زنان بی سرپرست با آنان ازدواج نمی کردند چراکه در این صورت می بایست با هزاران زن بی سر پرست ازدواج کرده باشند بلکه برخی از ازدواجهای آنها یکی از دلایلش بی سرپرستی بوده که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. مهم آن است که بدانید که به نص تاریخ و روایات، آن بزرگواران از صدها خانواده بی سرپرست حتی بدون اینکه آن خانواده ها خودشان خبر داشته باشند حمایت می فرمودند.
به هرحال در مورد علت تعدد زوجات آن بزرگوران این بحث را در دو قسمت خدمتتان عرض می کنیم: درقسمت اول علت تعدد زوجات پیامبر اکرم(ص) و در قسمت دوم علت تعدد زوجات برخی از ائمه اطهار(ع):
1-درباره‌ی فلسفه و حکمت تعدد همسران پیامبر اسلام چنین باید گفت:
ازدواج‌های پیامبر اسلام(ص) برای چند هدف بوده است:
1 - محافظت از یتیمان، درماندگان، حفظ از خطرات جانی و حفظ آبروی آنان. مانند: ازدواج با سوده.
آن جناب پس از خدیجه، سوده را گرفت. سوده به حبشه هجرت کرده بود و شوهرش پس از رجوع از حبشه، مُرد. سوده زنی مؤمن بود که خویشانش همه کافر بودند. اگر او را به خویشان تحویل می‌دادند، او را می‌کشتند و یا گمراه می‌ساختند. برای حفظ آن زن مؤمن از این خطرات، پیامبر اسلام با او ازدواج کرد و با این ازدواج سوده نجات یافت.
2- دلجوئی از زنانی که همسرانشان را در جنگ های صدر اسلام از دست داده بودند و کسی حاضر به ازدواج با آنان نبود. مانند: حفصه (دختر عمر) و زینب دختر خزیمه، صفیه و ام‌سلمه.
حفصه شوهرش در احد کشته شده بود و به علت بهره مند نبودن از زیبایی هیچ کس راضی به ازدواج با او نمی شد - از طرفی هم پدرش عمر به هر کس می رسید پیشنهاد ازدواج با حفصه را می داد و آنها امتناع می‌کردند چه بسا به ذهن مردم خطور می‌کرد که اگر کسی در جنگ کشته شود بازماندگانش بیچاره می‌گردند و لذا وقتی عمر با اصرار از پیامبر خواست تا حفصه را بگیرد حضرت قبول فرمود.( ذکر این نکته تاریخی به عنوان کامل کننده بحث ضروری به نظر می‌رسد که: مسلمانان مکه پس از هجرت به مدینه در شرایط جدیدی قرار گرفته بودند. آنجا برای آنان دیار غربت بود و هر کس که در مدینه دارای خویشاوندی نبود و یا پولی نداشت که با آن به تهیه منزل اقدام کند، در عسرت و تنگدستی زندگی می‌کرد.
وضعیت مسلمانان در سال‌های اولیه ورود به مدینه تا حدی اسف‌بار بود که حتی برای پوشاندن مقدار ساتر واجب بدن خود با مشکل مواجه بودند تا چه رسد به تهیه نان و غذای معمولی و محلی برای سکونت)، این مشکل تا حدی ملموس بود که به دستور پیامبر خدا (ص) مردان آنان در نماز جماعت موظف شدند که زودتر از زنان از سجده بلند شوند تا عورتین آنان توسط زنان دیده نشود.
پیامبر خدا این گروه را در مسجد مدینه بر سکویی که سایبانی داشت جای داد، آنان شب و روز در آن جا بودند و به همین مناسبت هم به (اصحاب صُفّه) معروف گردیدند.
در میان این آوارگان زنان بی سرپرست و شوهر مرده و دختران بی کس‌وکاری وجود داشت که غیرت اسلامی‌شان مانع از آن بود تا در جمع مردان بر صُفّه بنشینندیا بدون مجوزی شرعی و منطقی به خانه یکی از انصار قدم گذارند. در مورد زنان باید اضافه کرد که آنان علاوه بر رنج گرسنگی و بی‌کسی باید غم و غصه گرسنگی فرزندان‌شان را هم متحمل می‌شدند.
ازدواج پیامبر با حفصه: آری کار این زنان تا حدی اسف‌بار بود که حتی مردانی چون عمر دغدغه‌ی بی‌شوهری دختر بیوه‌اش حفصه ، او را مجبور کرد که خود شخصا برای ازدواج دخترش پیشقدم شود. به دنبال این فکر، نخست یاران رسول خدا را در نظر گرفت و ابتدا پیشنهاد خود را با عثمان که از بنی امیه و مردی ثروتمند بود در میان گذاشت. با وجود آن‌که رُقیّه همسر عثمان درگذشته بود ولی عثمان پیشنهاد عمر را دایر بر ازدواج با حفصه نپذیرفت و به او جواب منفی داد. سپس عمر از ابوبکرخواست تا با حفصه ازدواج کند لیکن ابوبکر هم زیر بار نرفت. (قرطبی می‌نویسد: ابوبکر در پاسخ عمر سکوت اختیار کرد (وحتی حاضر نشد جواب عمر را بدهد). این مسئله باعث ناراحتی و غضب عمر گردید. (ابن عبد البر قرطبی، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج4، ص373).
عمر که از جواب رد این دو تن آزرده خاطر شده بود شکایت آنان را به رسول خدا برد. پیامبر خدا(ص)، باب این گله و شکایت را بست و حفصه را به همسری خود برگزید.
زینب دختر خزیمه، از زنان مؤمن بود. در جنگ احد شوهرش کشته شد. وی در آن هنگام 50 سال سن داشت. رسول خدا با او ازدواج کرد تا بی‌سرپرست نباشد. صفیه هم شوهرش در جنگ خیبر کشته شده و بیوه شده بود.
ام سلمه (هند دختر ابی امیه مخزومی) همسر ابوسلمه (عبدالله مخزومی) بود. ابوسلمه در جنگ احد زخمی شد و در اثر آن در جمادی الثانی سال سوم هجرت به شهادت رسید.( ابن عبد البر،‌ الاستیعاب، ج4، ص82) گویا از قبیله و بستگان ام‌سلمه و همسرش کسی در مدینه نبوده است؛ زیرا او می‌گوید: (وقتی ابوسلمه درگذشت،‌ سخت غمگین شدم و با خود گفتم: غربت در غربت!،‌ آن‌چنان گریه می‌کنم که نقل محافل شود!).( امیر مهنا الخیامی،‌ زوجات النبی و اولاده، بیروت،‌ موسسه عزالدین،‌ چاپ اول، 1411ق، ص199) پیامبر او را در سال چهارم هجری تزویج کرد.( ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج4، ص458؛ ابن سعد،‌ الطبقات الکبری،‌ ج8، ص87) او در آن هنگام به سن پیری و سالخوردگی گام نهاده بود(ابن سعد،‌ الطبقات الکبری،‌ ج8، ص90-91؛ محمد بن حبیب،‌ المحبر، بیروت، دار الافاق الجدیدة، ص84)
3 - وضع قانون و شکستنِ سنّت غلط جاهلی. مانند: ازدواج با زینب دختر جحش.
رسول خدا به فرمان خدا پس از آن که زید او را طلاق داد، او را به همسری انتخاب کرد تا مردم بدانند که زن پسر خوانده، مانند زن پسر نیست، و می‌توان با زنِ پسر خوانده ازدواج کرد، گر چه در زمان جاهلیت، ازدواج با زنِ پسر خوانده ممنوع بود.
4- آزادسازی اسیران و بردگان. مانند: ازدواج با جویریه.
پیامبر اکرم جویریه را گرفت و مسلمانان به خاطر خویشاوندی بنی‌مصطلق با پیامبر، همه‌ی اسیران را آزاد کردند و بنی‌مصطلق هم با مشاهده این وضعیت، مسلمان شدند.
5 - برقراری پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و حفظ اسلام و مسلمین.
مانند ازدواج با عایشه، ام‌حبیبه و میمونه (نگرشی کوتاه به زندگی پیامبر اسلام، ص 29، چاپ پنجم، از انتشارات مؤسسه در راه حق).
2-در باره چرایی تعدد ازدواج برخی از ائمه اطهار علیهم السلام نیز باید گفت: ائمه اطهار هیچکدام بیش از حد مجاز ( چهار زن دائمی ) همسر نداشتند و حتی تعداد کنیزهای آنان از حد متعارف بیشتر نبوده است اما اگر همین مقدار را هم زیاد فرض کنیم در جواب می گوییم: مسلماً ازدواج های ائمه، با توجه به موقعیت و جایگاه ایشان در اجتماع بی دلیل نبوده است. همچنان که پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- اهدافی را از تعدد ازدواج های خود دنبال می کرد، که از جمله حکمت های ازدواج های ائمه اطهار، می توان به تداوم نسل اهل بیت پیامبر- صلی الله علیه و آله - حفظ سلسله ائمه معصوم -علیهم السلام- وارائه الگوی رفتاری در رابطه با برقراری عدالت در میان زنان اشاره کرد.
همچنان که پیامبر (ص) تا زمانی که در مکه بود و شرائط اقتضاء نمی کرد، به جز خدیجه همسری نداشت و بعدها نیز در ازدواجهای مکرر خود، اهدافی را دنبال می نمودند که حداقل آن محافظت از یتیمان و درماندگان و حفظ آبروی اشخاص آبرومند بود; مثل ازدواجی که با زینب بنت خزیمه کردند یا برای تبلیغ دین و جلب قلوب دشمنان این کار را صورت داده اند. مثل ازدواج شان با جویریه، یا در پی اهداف سیاسی بودند مثل نکاح با عایشه و صفیه یا قصد داشتند، قوانین شرعی را وضع کنند و سنت های غلط جاهلی را از بینببرند مثل ازدواجی که با زینب بنت جحش نمودند. در این رابطه دلائلی را هم می توان برای تعدد ازدواج های ائمه برشمرد، از جمله، دوام نسل اهلبیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) است; فشارهای شدیدی که در زمان خلفای اموی و عباسی برای از بین بردن اسلام اصیل صورت می گرفت، به گونه ای بود که اتهام دوستی علی-علیه السلام- به کسی، از اتهام کفر و بدبینی بدترشمرده می شد و عواقب وخیم تری در پی داشت(سیره پیشوایان، ج2، ص (130 ترتیبی داده شده بود که در حل و فصل امور، شهادت هیچ یک ازخاندان علی -علیه السلام- و شیعیانشان را نپذیرند.(همان. ص121.)
نابود کردن اولاد پیامبر، از مهم ترین اصول خلفا به شمارمی رفت که نمونه ی بارز آن، ماجرای کربلا بود) همان. ص236)
از جمله علل دیگری که در این رابطه می توان ذکر کرد،حفظ سلسله ی ائمه معصوم بوده است تعدد همسران و بالطبع تعدد فرزندان تا حدودی مانع تشخیص امام بعدی می شد. علاوه بر آن که ائمه تدابیر دیگری را نیز می اندیشیدندکه خود، نشان از اختناق شدید داشت، به گونه ای که وقتی منصور، بعد از شهادت امام صادق -علیه السلام- از محمد بن سلیمان می خواهد که جانشین امام را بیابد و گردن بزند، وی در وصیت نامه ی امام نام پنج وصی را می یابد که از جمله ی آنها منصوردوانیقی بود همین امر سبب حفظ جان امام کاظم-علیه السلام- گردید.( همان. ص414.( بعد از شهادت امام عسکری هم، معتمد خلیفه عباسی برای یافتن و نابود کردن آخرین امام تلاش های بسیاری می کند و حتی کنیزی ازکنیزان امام را مدت دو سال تحت نظر قرا می دهد تا از حامله بودن او مطمئن شود که به نتیجه ای نمی رسد و برای عوام فریبی میراث امام عسکری را میان مادر و برادر ایشان تقسیم می کند.( همان. ص661)
گاهی ازدواج ائمه به سبب مسائل سیاسی پدید می آمد که ازدواج امام جواد-علیه السلام- با ام الفضل دختر مأمون از این نمونه است. مأمون با این ازدواج قصد داشت تا استفاده ای را که ازتحمیل ولیعهدی به امام رضا(ع) به دست آورده بود، از این وصلت نیز بدست آورد. او میخواست با فرستادن دختر خود به خانه ی امام آن حضرت را به طور دقیق زیر نظر داشته باشد. علاوه بر آن که امام را با دربار پرعیش و نوش خود مرتبط سازد و بر قداست امام لطمه بزند و از طرفی مانع اعتراض و قیام علویان بر ضد خود شود و ترتیبی داده بود که امام جواد-علیه السلام- در پذیرفتن این امر مقاومت چندانی نکند.(جعفر مرتضی عاملی ، زندگانی سیاسی امام جواد، ص 121 (
از این مسائل که بگذریم تعدد همسران وبرقراری عدالت بین آنان از مسائلی است که قرآن مطرح نموده و ائمه اطهار به عنوان تنها مفسران واقعی این معجزه ی بزرگ، می بایست یک الگوی رفتاری را فراروی مردم قراردهند. علی بن ابیطالب در اوقاتی که دو زن داشتند حتی برای وضو گرفتن هم در خانه ی زنی که نوبتش نبود وضو نمی ساختند(مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص 417.)یکی از دانشمندان غربی شیوع زنا و فحشا میان ملت های مسیحی را زائیده ی تحریم تعدد همسران بوسیله کلیسا معرفی کرده است. اگر چه اسلام نیز این قاعده را بدون قید و شرط رها ننموده است.
در پایان اشاره مجدد به این نکته ضروری به نظر می رسد و آن اینکه تعدد زوجات وهمسران در آن زمان، در منطقه عربستان، یک امر عادی و متداول بود و مختص به ائمه نبود و با مسائل هر زمان و مکان، باید با توجه به معیارها و استانداردهای همان زمان و مکان، نگاه کرد. ائمه علیهم السلام با بسیاری از رسوم زمان خود که درتضاد با اهداف و اصول تربیتی اسلام نبودند، مخالفتی نکردند؛ بلکه با واقع گرایی باآنها رو به رو شدند تا کم کم آنها را تصحیح کرده و یا از اساس، برطرف ساختند.