آیا عقیده به ظهور منجی، به غیر از ادیان در میان غربیها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟ باورداشت ظهور یک نجات دهنده بزرگ و رفع کاستیها و مشکلات جامعه بشری و برچیده شدن بساط ظلم و تبهکاری از میان انسانها، منحصر به شرقیها و یا ادیان نیست ؛ بلکه این یک اعتقاد عمومی و جهانی است که به شکلهای مختلف، در عقاید و اندیشههای اقوام گوناگون دیده میشود. این حکایت از ریشهدار بودن و فراگیری اندیشه (منجی گرایی) در کلّ جهان است. البته باید خاطر نشان ساخت، این اعتقاد - چنان که در میان شیعه بسیار عمیق، عینی و راهبردی است - در بین بیشتر مکاتب و اقوام به عنوان آموزهای اصیل و بنیادین مطرح نیست و به عنوان باوری فرعی و احتمالی تلقّی میشود. در واقع شیعه با اندیشه (مهدویت) زنده و پویا است و با آن زندگی میکند و نفس میکشد و آن را رکن اساسی، اعتقاداتش میداند ؛ امّا در میراث مکتوب و شفاهی بیشتر ملل و ادیان، تنها اشاراتی گذرا به آن شده و مطالبی اجمالی درباره آن طرح گشته است. این اعتقاد، هنوز به عنوان باوری اثرگذار و یقینی تبدیل نشده و جایگاه استراتژیک خود را نیافته است! با این حال همین اشارات و بیانات نیز، نشانگر فراگیری و ریشه دار بودن اندیشه (ظهور رهایی بخش بزرگ) و حقانیت و درستی آن است. منجی گرایی در غرب یکی از اعتقادات غربیان مسیحی، باور به بازگشت عیسی مسیح - به عنوان نجات دهنده مسیحیان و تحقق بخش ملکوت و سلطنت الهی - است. با این حال در میان اقوام مختلف غربی نیز سخن از یک منجی بزرگ مطرح بوده و پارهای از افراد از چنین انتظاری بهرهبرداری کردهاند. نام پنج تن از مدعیان که از انگلستان برخاستهاند، جیمزنا یلور، یوحنا سوثکات، ریچارد برادرز، جان نیکولز و هنری جیمز پرینس ذکر شده است حکومت جهانی مهدی، ص 59.. برخی از فیلسوفان و دانشمندان غربی نیز آشکارا اعلام کردهاند که جهان در انتظار مصلحی بزرگ است که زمام امور جهان را به دست گرفته، همه انسانها را زیر یک پرچم و یک شعار گرد میآورد ؛ به عنوان نمونه : دانشمند بزرگ انیشتین میگوید : (روزی که سراسر جهان را صلح و صفا فرا گیرد و مردم با یکدیگر دوست و برادر باشند، دور نیست) همان، ص 7.. به طور فهرستوار میتوان به بعضی از اقوام و نژادهای غربی اشاره داشت : 1. نژاد اسلاو بر این عقیده بودند که از مشرق زمین، یک نفر برخیزد و تمام قبایل اسلاو را متّحد سازد و آنها را بر دنیا مسلّط گرداند. 2. نژاد ژرمن معتقد بودند : یک نفر فاتح از طوایف آنان قیام میکند و (ژرمن) را بر دنیا حاکم میگرداند. 3. اهالی صربستان، انتظار ظهور (مارکوکر الیویچ) را داشتند. 4. ساکنان جزایر انگلستان، از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که : آرتور از جزیره آلون، ظهور کند و نژاد ساکسون را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد. 5. اسنها معتقدند : پیشوایی در آخرالزمان ظهور کرده، دروازههای ملکوت آسمان را برای آدمیان خواهد گشود. 6. اقوام اسکاندیناوی بر این باورند که : برای مردم دنیا بلاهایی میرسد و جنگهای جهانی اقوام را نابود میسازد ؛ آن گاه (اودین) با نیروی الهی ظهور کرده و بر همه چیره میشود. 7. اقوام اروپای مرکزی، در انتظار ظهور (بوخص) میباشند. 8. یونانیان میگویند : (کالویبرگ) نجات دهنده بزرگ ظهور خواهد کرد و جهان را نجات خواهد داد و... . منجی گرایی در آمریکا، آسیا و آفریقا بر اساس تحقیقات و بررسیهای صورت گرفته، اعتقاد به ظهور یک منجی در میان چینیها، مصریان و سایر ملل و تمدنها و نحلههای فکری رایج بوده است. در میان قبایل سرخ پوست آمریکایی این عقیده رایج است که روزی (گرد) سرخپوستان، ظهور خواهد کرد و آنها را به بهشت زمین رهنمون خواهد ساخت. ایرانیان باستان معتقد بودند : (گرزاسپه) قهرمان تاریخی آنان، زنده است و در کابل خوابیده و صد هزار فرشته او را پاسبانی میکنند تا روزی که بیدار شود و قیام کند و جهان را اصلاح نماید. چینیها باور داشتند که : (کرشنا) ظهور کرده، جهان را نجات میدهد. گروهی از مصریان (که در حدود 3000 سال پیش از میلاد در شهر (ممفیس) زندگی میکردند)، معتقد بودند : سلطانی در آخرالزمان با نیروی غیبی بر جهان مسلّط میشود ؛ اختلاف طبقاتی را از بین میبرد و مردم را به آرامش و آسایش میرساند. گروهی دیگر از مصریان باستان معتقد بودند که فرستاده خدا در آخرالزمان، در کنار خانه خدا پدیدار گشته، جهان را تسخیر میکند. ملل و اقوام مختلف هند، در انتظار مصلحی هستند که ظهور کرده، حکومت واحد جهانی تشکیل خواهد داد. برهمائیان از دیر زمان بر این عقیده بودند که در آخرالزمان، (ویشنو) ظهور میکند و بر اسب سفیدی سوار میشود. شمشیر آتشین در دست گرفته و مخالفان را خواهد کشت و تمام دنیا برهمن گردیده و به این سعادت برسد. اعتقاد به منجی هستی در میان بومیان مکزیک نیز وجود داشته است و... او خواهد آمد، ص 87و88 ؛ ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص 44و45.. از مجموع آنچه گفته شده، این نتیجه به دست میآید که انتظار ظهور یک مصلح آسمانی و نجات دهنده بزرگ، منحصر در ادیان نیست و جنبه منطقهای ندارد ؛ بلکه گسترده، فراگیر و جهانی است و ریشه در فطرت انسانها و نیازمندی آنان به رفع مشکلات و دشواریهایشان به دست یک انسان برتر دارد. (مهدویت1، رحیم کارگر، کد: 3/500027)
آیا عقیده به ظهور منجی، به غیر از ادیان در میان غربیها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟
باورداشت ظهور یک نجات دهنده بزرگ و رفع کاستیها و مشکلات جامعه بشری و برچیده شدن بساط ظلم و تبهکاری از میان انسانها، منحصر به شرقیها و یا ادیان نیست ؛ بلکه این یک اعتقاد عمومی و جهانی است که به شکلهای مختلف، در عقاید و اندیشههای اقوام گوناگون دیده میشود. این حکایت از ریشهدار بودن و فراگیری اندیشه (منجی گرایی) در کلّ جهان است. البته باید خاطر نشان ساخت، این اعتقاد - چنان که در میان شیعه بسیار عمیق، عینی و راهبردی است - در بین بیشتر مکاتب و اقوام به عنوان آموزهای اصیل و بنیادین مطرح نیست و به عنوان باوری فرعی و احتمالی تلقّی میشود. در واقع شیعه با اندیشه (مهدویت) زنده و پویا است و با آن زندگی میکند و نفس میکشد و آن را رکن اساسی، اعتقاداتش میداند ؛ امّا در میراث مکتوب و شفاهی بیشتر ملل و ادیان، تنها اشاراتی گذرا به آن شده و مطالبی اجمالی درباره آن طرح گشته است. این اعتقاد، هنوز به عنوان باوری اثرگذار و یقینی تبدیل نشده و جایگاه استراتژیک خود را نیافته است! با این حال همین اشارات و بیانات نیز، نشانگر فراگیری و ریشه دار بودن اندیشه (ظهور رهایی بخش بزرگ) و حقانیت و درستی آن است.
منجی گرایی در غرب
یکی از اعتقادات غربیان مسیحی، باور به بازگشت عیسی مسیح - به عنوان نجات دهنده مسیحیان و تحقق بخش ملکوت و سلطنت الهی - است. با این حال در میان اقوام مختلف غربی نیز سخن از یک منجی بزرگ مطرح بوده و پارهای از افراد از چنین انتظاری بهرهبرداری کردهاند.
نام پنج تن از مدعیان که از انگلستان برخاستهاند، جیمزنا یلور، یوحنا سوثکات، ریچارد برادرز، جان نیکولز و هنری جیمز پرینس ذکر شده است حکومت جهانی مهدی، ص 59..
برخی از فیلسوفان و دانشمندان غربی نیز آشکارا اعلام کردهاند که جهان در انتظار مصلحی بزرگ است که زمام امور جهان را به دست گرفته، همه انسانها را زیر یک پرچم و یک شعار گرد میآورد ؛ به عنوان نمونه : دانشمند بزرگ انیشتین میگوید : (روزی که سراسر جهان را صلح و صفا فرا گیرد و مردم با یکدیگر دوست و برادر باشند، دور نیست) همان، ص 7..
به طور فهرستوار میتوان به بعضی از اقوام و نژادهای غربی اشاره داشت :
1. نژاد اسلاو بر این عقیده بودند که از مشرق زمین، یک نفر برخیزد و تمام قبایل اسلاو را متّحد سازد و آنها را بر دنیا مسلّط گرداند.
2. نژاد ژرمن معتقد بودند : یک نفر فاتح از طوایف آنان قیام میکند و (ژرمن) را بر دنیا حاکم میگرداند.
3. اهالی صربستان، انتظار ظهور (مارکوکر الیویچ) را داشتند.
4. ساکنان جزایر انگلستان، از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که : آرتور از جزیره آلون، ظهور کند و نژاد ساکسون را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد.
5. اسنها معتقدند : پیشوایی در آخرالزمان ظهور کرده، دروازههای ملکوت آسمان را برای آدمیان خواهد گشود.
6. اقوام اسکاندیناوی بر این باورند که : برای مردم دنیا بلاهایی میرسد و جنگهای جهانی اقوام را نابود میسازد ؛ آن گاه (اودین) با نیروی الهی ظهور کرده و بر همه چیره میشود.
7. اقوام اروپای مرکزی، در انتظار ظهور (بوخص) میباشند.
8. یونانیان میگویند : (کالویبرگ) نجات دهنده بزرگ ظهور خواهد کرد و جهان را نجات خواهد داد و... .
منجی گرایی در آمریکا، آسیا و آفریقا
بر اساس تحقیقات و بررسیهای صورت گرفته، اعتقاد به ظهور یک منجی در میان چینیها، مصریان و سایر ملل و تمدنها و نحلههای فکری رایج بوده است.
در میان قبایل سرخ پوست آمریکایی این عقیده رایج است که روزی (گرد) سرخپوستان، ظهور خواهد کرد و آنها را به بهشت زمین رهنمون خواهد ساخت.
ایرانیان باستان معتقد بودند : (گرزاسپه) قهرمان تاریخی آنان، زنده است و در کابل خوابیده و صد هزار فرشته او را پاسبانی میکنند تا روزی که بیدار شود و قیام کند و جهان را اصلاح نماید.
چینیها باور داشتند که : (کرشنا) ظهور کرده، جهان را نجات میدهد.
گروهی از مصریان (که در حدود 3000 سال پیش از میلاد در شهر (ممفیس) زندگی میکردند)، معتقد بودند : سلطانی در آخرالزمان با نیروی غیبی بر جهان مسلّط میشود ؛ اختلاف طبقاتی را از بین میبرد و مردم را به آرامش و آسایش میرساند.
گروهی دیگر از مصریان باستان معتقد بودند که فرستاده خدا در آخرالزمان، در کنار خانه خدا پدیدار گشته، جهان را تسخیر میکند.
ملل و اقوام مختلف هند، در انتظار مصلحی هستند که ظهور کرده، حکومت واحد جهانی تشکیل خواهد داد.
برهمائیان از دیر زمان بر این عقیده بودند که در آخرالزمان، (ویشنو) ظهور میکند و بر اسب سفیدی سوار میشود. شمشیر آتشین در دست گرفته و مخالفان را خواهد کشت و تمام دنیا برهمن گردیده و به این سعادت برسد.
اعتقاد به منجی هستی در میان بومیان مکزیک نیز وجود داشته است و... او خواهد آمد، ص 87و88 ؛ ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص 44و45..
از مجموع آنچه گفته شده، این نتیجه به دست میآید که انتظار ظهور یک مصلح آسمانی و نجات دهنده بزرگ، منحصر در ادیان نیست و جنبه منطقهای ندارد ؛ بلکه گسترده، فراگیر و جهانی است و ریشه در فطرت انسانها و نیازمندی آنان به رفع مشکلات و دشواریهایشان به دست یک انسان برتر دارد. (مهدویت1، رحیم کارگر، کد: 3/500027)
- [سایر] آیا عقیده ظهور منجی، در میان غربی ها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟
- [سایر] فلسفه ظهور منجی در ادیان مختلف چیست؟
- [سایر] آیا ایمان به ظهور منجی نزد ادیان و ملل دیگر نیز وجود دارد؟
- [سایر] بحث آخر الزمان و ظهور منجی در دین زرتشت به چه نحوی مطرح شده است؟
- [سایر] شبهه: با وجود کامل بودن دین اسلام، ظهور منجی ضرورتی ندارد
- [سایر] ظهور منجی در اناجیل در چه وقتی معین شده است؟
- [سایر] آیا اهل سنت به ظهور منجی اعتقاد دارند؟
- [سایر] آیا منجی موعود در همه ادیان الهی، امام زمان علیه السلام است؟
- [سایر] آیا ادیان دیگر نظیر بودا و کنفوسیوس هم به آمدن منجی موعود معتقد هستند؟ آیا این منجی همان امام زمان ماست؟
- [سایر] آیا دین یهود و یهودیان، ظهور منجی آخرالزمان را قبول دارند؟
- [آیت الله وحید خراسانی] فروختن میوه یک سال قبل از ظهور ان بدون ضمیمه جایز نیست و فروختن میوه دو سال یا بیشتر از ان و همچنین فروختن میوه یک سال با ضمیمه جایز است و بعد از ظهور ان پیش از ان که دانه ببندد و گلش بریزد احتیاط مستحب ان است که چیزی از حاصل زمین مانند سبزیها یا مال دیگری با ان بفروشند و یا میوه بیشتر از یک سال را به او بفروشند
- [آیت الله جوادی آملی] .در چند صورت نمی توان معامله معیوب را به هم زد, یا تفاوت قیمت گرفت: یکم: خریدار یا فروشنده بداند که کالا یا عوض آن عیب دارد؛ دوم : هنگام معامله هر کدام از دو طرف داد و ستد بگوید هرگونه عیبی در کالا یا در عوض آن یافت شود, پس نمیدهم و تفاوت قیمت نمیگیرم; همچنین است اگر یکی از دو طرف بگوید (هرگونه عیبی ظهور کرد پس نمی گیرم) و دیگری قبول کند؛ سوم: هنگام معامله , هر کدام از خریدار و فروشنده کالای معیّن و عوض مشخّص بگوید : (این شیء معلوم را کالا یا عوض قرار دادم , با هر عیبی که ممکن است در آن باشد ) و طرف دیگر , آن را بپذیرد . البته اگر عیب معیّنی را مطرح کنند و عیب دیگر در آن باشد و طرف دیگر از آن آگاه نباشد , حق به همزدن معامله یا دریافت تفاوت محفوظ است . البته در تمام مواردی که به عیب کالا یا بها رضایت داده شود, حق به هم زدن معامله مطرح نخواهد بود.
- [آیت الله وحید خراسانی] مضاربه از عقود جایزه است و هر یک از مالک و عامل می توانند مضاربه را در هر حال فسخ کنند چه قبل از شروع در عمل و چه بعد از ان و چه قبل از ظهور سود و چه بعد از ان
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر عامل به قصد مجانی بودن کاری را برای دیگری انجام دهد استحقاق مزد ندارد وگرنه در دو صورت استحقاق مزد دارد: 1 - بر اساس قرارداد کار را انجام دهد 2 - به امر یا در خواست دیگری عملی را انجام دهد و این امر و درخواست ظهور در مجانی بودن نداشته باشد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر زنی کسی را وکیل کند که مثلاً ده روزه او را به عقد مردی در آورد و ابتدای ده روز را معیّن نکند، آن وکیل میتواند هر وقت که بخواهد او را ده روزه به عقد آن مرد در آورد، در صورتی که در لفظش ظهور نداشته باشد به ده روز متصل به زمان اجازهاش، ولی اگر معلوم باشدکه زن روز یا ساعات معیّنی را قصد کرده، باید صیغه را مطابق قصد او بخواند.
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه تجارت سود کرد عامل سهمی را که برای او قرار داده شده مالک می شود هرچند سود قسمت نشده باشد ولی هر گونه ضرر و تلفی که حاصل شود جبران می شود و هنگام ظهور سود معامله اگر مالک راضی به قسمت نشد عامل حق ندارد او را مجبور به پذیرفتن قسمت کند و اگر عامل راضی به قسمت نشد مالک می تواند او را به پذیرفتن قسمت مجبور کند
- [آیت الله شبیری زنجانی] در صورتی که معامله مساقات به جهتی باطل باشد میوه مال مالک است و مالک باید به کسی که به گفته او تربیت درختها را انجام داده مزد آبیاری و کارهای دیگر را به مقدار معمول بدهد، ولی اگر مقدار معمول بیشتر از مقدار قرارداد باشد دادن زیادی لازم نیست و در هر حال پرداخت مزد بر مالک در دو صورت لازم نیست: اوّل: اگر تربیتکننده درختها، به قصد مجّانی کارها را انجام داده باشد. دوم: اگر مالک به قصد مجّانی تربیت درختها را به دیگری واگذار کرده و گفتار وی ظهور در بامزد بودن نداشته باشد.
- [آیت الله بهجت] کسی که بدهکار است و گندم یا جو یا خرما یا انگور هم دارد، اگر بمیرد و قبل از آنکه زکات اینها واجب شود، ورثه قرض او را از مال دیگر بدهند، هر کدام که سهمشان به سیصد من تبریز برسد، باید زکات بدهد، و اگر قبل از آنکه زکات آنها واجب شود، قرض او را ندهند، چنانچه مال میت فقط به اندازه بدهی او باشد نیز زکات چنانکه گفته شد واجب است بنابر اظهر؛ چه مرگ مالک پیش از ظهور ثمره باشد و خواه بعد از آن و قبل از وجوب زکات، که در صورت دوم بدون اشکال نیست، و همچنین است اگر مال میت بیشتر از بدهی او باشد، دادن زکات واجب است بنابر اظهر.
- [آیت الله اردبیلی] روزه از جمله عباداتی است که در ادیان توحیدی به آن امر شده است و روزه ماه رمضان هدیهای است الهی که خداوند به امت محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم عطا فرموده است تا به وسیله آن بتوانند پلیدی را از روح و جسم خویش دور سازند و جان خویش را به زیور تقوی آراسته کنند و با چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی، رنج و محرومیت فقرا را با تمام وجود درک نمایند و در صدد دستگیری از آنان برآیند و بر مؤمنان است که از برکات روزه و ماه رمضان بهرهمند گردند. امام سجاد علیهالسلام در دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه میفرماید: (خداوندا، ماه رمضان را از عبادت ما سرشار کن و اوقات آن را به توفیق عبادتت مزیّن گردان و ما را در این ماه به روزهداری و در شب آن به نماز، تضرع، خشوع و تواضع به درگاهت یاری فرما چنانکه هیچ روز آن گواه بر غفلت ما و هیچ شب آن شاهد تقصیر ما نگردد.) (روزه) آن است که انسان برای انجام فرمان خداوند از اذان صبح تا مغرب از انجام دادن چیزهایی که روزه را باطل میکند و شرح آنها بعدا گفته میشود خودداری نماید.
- [آیت الله اردبیلی] رساله توضیح المسائل به شیوه مرسوم، ابتدا بر اساس فتاوای زعیم بزرگوار شیعه حضرت آیة اللّه العظمی برجرودی قدسسره به دقت و با زبانی ساده تهیه و چاپ گردید و در معرض استفاده مقلدان و اندیشمندان قرار گرفت و به سبب دقت و سلاست و انتساب به آن مرجع بزرگوار و استاد مسلم فقه، سالها توسط فقیهان متأخر حاشیه و تعلیقه زده شد و سپس با مزج حواشی در متن اصلی، رسالههای بعدی تدوین گردید. حضرت آیة اللّه العظمی موسوی اردبیلی نیز ابتدا نظرات و فتاوای خود را به صورت حاشیهای بر رساله مزبور نگاشتند و پس از رحلت امام خمینی قدسسره به علت این که رساله معظم له در دست بسیاری از مقلدان و فارسی زبانان موجود بود، حواشی خود را به اختصار به رساله مزبور اضافه نمودند که چندین بار مورد چاپ و تجدید نظر قرار گرفت و در اختیار علاقمندان گذاشته شد. اما بازبینی و بازنگری رساله توضیح المسائل، ظهور مسائل جدید و مورد ابتلا، حذف مسائل غیر مورد ابتلا، تغییر در ساختار شکلی، جملات و ترتیب مسائل و برخی ابواب و توجه به نوآوریها و دقائق و کثرت تغییرات رساله پیشین، باعث گردید که رسالهای مستقل با ساختار فعلی تدوین شود تا به شیوهای مناسبتر، در عین حفظ چهارچوب قبلی، پاسخگوی نیاز مراجعین و فرزانگان گردد. لذا در این توضیح المسائل علاوه بر ذکر مسائل و نظرات جدید معظم له، متون مسائل تا اندازهای روانتر و ترتیب ابواب فقهی و مسائل مناسبتر شده و ابواب و مسائلی که مورد نیاز بوده، اضافه گردیده