آیا در قرآن به موضوع مهدویت پرداخته شده است؟

آیا در قرآن به موضوع مهدویت پرداخته شده است؟

مساله انتظار و مهدویت منحصر به روایات فراوان شیعه و سنی نبوده بلکه در آیات قران کریم نیز انعکاس ویژه ای دارد. البته فهم آن منوط به مراجعه به تفسیر اهل بیت علیهم السلام از قران است که اشراف بر ظاهر و باطن قران داشته و تاویل آیات الهی را بیان می کنند.آنچه در پی می آید گزیده ای از آیاتی است که بر اساس تفسیر اهل بیت علیهم السلام مربوط به مساله مهدویت است:

1. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی‌ بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ) (ابراهیم / 5) (و در حقیقت، موسی را با آیات خود فرستادیم (و به او فرمودیم‌] که قوم خود را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آور، و روزهای خدا را به آنان یادآوری کن) فرمود: (ایام الله سه روز است: روز قیام قائم صلوات الله علیه، روز مرگ و روز قیامت.) (تفسیر قمی 1 : 369)

2. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه (فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا) (انبیاء / 12) (پس چون عذاب ما را احساس کردند) فرمود: (یعنی بنی امیه وقتی احساس گزند از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله کردند)؛ (إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی‌ ما أُتْرِفْتُمْ فیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ)، (به ناگاه از آن می‌گریزند (هان‌] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و (به سوی‌] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید) فرمود: (یعنی گنج‌هایی که اندوخته بودند.) فرمود: (زمانی که قائم علیه‌السّلام از آنان مطالبه می‌کند، بنی امیه داخل در روم می‌شوند، سپس حضرت آنان را از روم اخراج می‌کند و از آنان گنج‌هایی را که اندوخته بودند مطالبه می‌فرماید.) پس همان گونه که خداوند فرموده، می‌گویند: (قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصیداً خامِدینَ)، (گفتند: (ای وای بر ما، که ما واقعاً ستمگر بودیم سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی‌جان گردانیدیم) فرمود: ((قائم) با شمشیر و زیر سایه شمشیر‌ها چنین می‌کند.) (تفسیر قمی 2 : 43)

3. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: (وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ) (انبیاء / 105) (و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم) فرمود: (کتب آسمانی همگی ذکر هستند)؛ (أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون)، (که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد) فرمود: (مراد از بندگان صالح قائم علیه‌السّلام و اصحاب ایشان هستند.) (تفسیر قمی 2 : 52)

4. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر این آیه: (أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی‌ نَصْرِهِمْ لَقَدیر) (حج / 39)(به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت (جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته‌اند، و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست) فرمود: (اهل تسنن می‌گویند: این آیه درباره پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، هنگامی که قریش ایشان را از مکه بیرون کردند، ولی حق این است که مقصود فقط قائم علیه‌السّلام است هنگامی که خروج می‌کند و طالب خون حسین علیه‌السّلام است) و این معنای قول حضرت است که می‌فرماید: (ما اولیای دم حسین علیه‌السّلام و پی گیران ظلم بر اوییم.) (تفسیر قمی 2 : 59)

5. امام باقر علیه‌السّلام در ذیل این آیه: (الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاة) (حج / 41)(همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند) فرمود: (این خصوصیت برای آل محمد صلی الله علیهم تا آخر ائمه است و خدا مهدی و اصحابش را در مشارق و مغارب زمین قدرت می‌دهد و دین را با او آشکار می‌سازد و به دست او، اصحابش بدعت‌ها و باطل را می‌کشد، همان طور که سفیهان حق را کشته‌اند، تا اینکه ظلمی در جایی دیده نمی‌شود و امر به معروف و نهی از منکر صورت می‌پذیرد.) (تفسیر قمی 2 : 60)

آیا در قرآن به موضوع مهدویت پرداخته شده است؟

6. در تفسیر آیه: ( أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الارضِ) (نمل / 62) (یا (کیست‌] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می‌کند، و گرفتاری را برطرف می‌گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می‌دهد؟) از امام باقر علیه‌السّلام نقل است که حضرت فرمود: (آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده؛ به خدا قسم او مضطر است هنگامی که دو رکعت نماز در مقام ابراهیم می‌خواند و خدا را می‌خواند، پس خدا او را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌کند و او را خلیفه در زمین قرار می‌دهد.) (تفسیر قمی 2 : 105)

7. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: (وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِه) (شوری / 41) (و هر که پس از ستم (دیدنِ‌] خود، یاری جوید (و انتقام گیرد) فرمود: (منظور قائم و اصحابش هستند)؛ ( فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبیلٍ)، (راه (نکوهشی‌] بر ایشان نیست) فرمود: (قائم وقتی قیام کند، او و اصحابش از بنی امیه و تکذیب کنندگان و ناصبی‌ها انتقام می‌گیرند و این معنای قول خداست که فرمود: (إِنَّمَا السَّبیلُ عَلَی الَّذینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ) (شوری / 42) (راه (نکوهش‌] تنها بر کسانی است که به مردم ستم می‌کنند، و در (روی‌] زمین به ناحق سر برمی‌دارند. آنان عذابی دردناک (در پیش‌] خواهند داشت.) (تفسیر قمی 2 : 250)

8. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: (اقتربت الساعة) (قمر / 1) (نزدیک شد قیامت) فرمود: (منظور خروج قائم علیه‌السّلام است.) (تفسیر قمی 2 : 318)

9. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه: (یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِه) (صف/ 8)(می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند) فرمود: (خدا نور خود را با قائم آل محمد صلوات الله علیهم تمام می‌کند، هنگامی که قیام می‌کند تا دین خدا را بر هر دینی برتری دهد تا جایی که جز خدا پرستیده نشود.) و این معنای این فرمایش است که زمین را همان طوری که از ظلم و جور پر شده، با قسط و عدل پر می‌گرداند. (تفسیر قمی 2 : 346)

10. امام باقر علیه السلام در ذیل آیه: (هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی‌ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ)‌ (توبه / 34) (او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند) فرمود: (این آیه درباره قائم آل محمد است و او امامی است که خداوند او را بر همه کیش‌ها غالب گرداند و او زمین را که آکنده از ظلم و ستم شده باشد، از عدل و داد پر کند.).) (تفسیر قمی 2 : 346)

11. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: (قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ) (ملک/ 30) (بگو: (به من خبر دهید، اگر آب (آشامیدنی‌] شما (به زمین‌] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟) فرمود: (این آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده که خدا می‌فرماید: (اگر امام شما از شما غایب شود که ندانید او کجاست، پس چه کسی امامی ظاهر برای شما می‌آورد که اخبار آسمان‌ها و زمین و حلال و حرام خدای عزوجل را برای شما بیاورد؟) (کمال الدین: 305)

12. امام صادق علیه‌السّلام درباره این قول خدای عزوجل: (الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ) (بقره / 3) (آنان که به غیب ایمان می‌آورند) فرمود: (منظور کسانی هستند که که به قیام قائم علیه‌السّلام اقرار دارند که آن حق است.) (کمال الدین: 319)

13. ابن عباس در ذیل آیه: (اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها) (حدید / 17)(بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند) می‌گوید: یعنی به وسیله قائم آل محمد صلی الله علیه و آله، زمین را زنده می‌کند، پس از آنکه با ظلم اهل زمین، مرده باشد. (غیبت طوسی: 175)

14. اسحاق بن عبدالله بن علی بن الحسین درباره این آیه: (فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُون)، (پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین، که واقعاً او حقّ است، همان گونه که خود شما سخن می‌گویید) می‌گوید: منظور قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است. و آیه: (وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی‌ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‌ لا یُشْرِکُونَ بی‌ شَیْئا) (نور / 55) (خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، (تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند) نیز درباره مهدی علیه‌السّلام نازل شده است. (غیبت طوسی: 176)

15. امیرالمؤمنین علیه‌السّلام در تفسیر این قول خداوند تعالی: (وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ‌) (قصص/5)(و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان (مردم‌] گردانیم، و ایشان را وارث (زمین‌] کنیم) فرمود: (آنان آل محمد صلی‌الله‌علی‌و‌آله هستند که خدا مهدی آنها را بعد از سختی های فراوانشان می‌فرستد، پس آنها را عزیز و دشمنشان را خوار می‌کند.) (غیبت طوسی: 184)

آیا در قرآن به موضوع مهدویت پرداخته شده است؟

16. امام باقر علیه‌السّلام در تفسیر آیه: (الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ) (مائده/4) (‌امروز کسانی که کافر شده‌اند، از (کارشکنی در] دین شما نومید گردیده‌اند. پس، از ایشان مترسید و از من بترسید) فرمود: (روزی که قائم علیه‌السّلام قیام می‌کند، بنی امیه که همان مایوسان‌ هستند، نومید می‌شوند؛ از آل محمد صلی الله علیه و آله نومید می‌شوند.) (تفسیر عیاشی1 :321)

17. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: از پدرم درباره این قول خدا: (وَ قاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَما یُقاتِلُونَکُمْ کَافَّةً) (توبه / 37) (و همگی با مشرکان بجنگید، چنان که آنان همگی با شما می‌جنگند)پرسیده شد. فرمود: (تا مشرکی باقی نماند؛ (وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ)‌ (انفال / 39) (دین کلا برای خدا باشد.) سپس فرمود: (تأویل این آیه هنوز نیامده و اگر قائم ما قیام کند، هر کس که او را درک کند، تأویل این آیه را خواهد دید و قائم علیه‌السّلام، دین محمد صلی الله علیه و آله را تا آنجا که شب پایش به آنجا رسیده می‌رساند، تا جایی که دیگر طبق فرموده خداوند، شرکی روی زمین باقی نمی‌ماند.) (تفسیر عیاشی 2 : 60)

18. امام صادق علیه‌السّلام در تفسیر این قول خداوند عزوجل: (وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی‌ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‌ لا یُشْرِکُونَ بی‌ شَیْئاً) (نور/ 55) (خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، (تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند) فرمود: (منظور قائم و یاران او هستند.) (غیبت نعمانی: 240)

19. امام صادق علیه‌السّلام در باره آیه: (یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسیماهُمْ) (الرحمن/41)(تبهکاران از سیمایشان شناخته می‌شوند) فرمود: (خداوند آنان را می‌شناسد اما این آیه درباره قائم نازل شده که مجرمین را با چهره‌شان می‌شناسد، پس با یارانش آنها را از دم ضربات سخت شمشیر می‌گذرانند.) (غیبت نعمانی: 241)

20. مفضل بن عمر می‌گوید: از حضرت صادق علیه‌السّلام درباره این آیه پرسیدم: (وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی‌ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) (سجده / 21)(‌و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ‌تر، از عذاب این دنیا (نیز] به آنان می‌چشانیم) فرمود: (عذاب نزدیک‌تر گرانی نرخ‌ها و عذاب بزرگ‌تر قیام مهدی با شمشیر است.) (تأویل الآیات الظاهرة: 437)

21. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: چون قائم ما ظهور کند، به مسجدالحرام درآید و در حالی که رو به کعبه و پشت به مقام کرده، دو رکعت نماز می‌گزارد. آنگاه برخاسته و می‌گوید: (ای مردم! من از هر کس به آدم ابوالبشر نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به ابراهیم نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به اسماعیل نزدیک‌ترم؛ ای مردم! من از هر کس به محمد صلی الله علیه و آله و سلم نزدیک‌ترم.) سپس دستانش را به سمت آسمان بلند می‌کند و آن قدر دعا و ناله می‌کند تا با صوزت روی زمین می‌افتد و این منظور از این آیه است: (أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ)‌ (نمل/ 32) (یا (کیست‌] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می‌کند، و گرفتاری را برطرف می‌گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می‌دهد؟ آیا معبودی با خداست؟ چه کم پند می‌پذیرید.)
و به همین اسناد امام باقر علیه‌السّلام درباره آیه‌ (أَمَّنْ یُجِیبُ‌) فرمود: (این آیه درباره قائم علیه‌السّلام نازل شده که وقتی خروج کرد، عمامه بر سر نهاده و نزدیک مقام نماز می‌گزارد و به درگاه پروردگارش تضرع می‌کند و از آن موقع پرچم او در اهتزاز خواهد بود.) (تأویل الآیات الظاهرة: 399)

22. امیر مؤمنان علیه‌السّلام فرمود: (هُوَ الَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ ...) آیا این آیه محقق شده؟ هرگز! قسم به کسی که جانم در دست اوست، تحقق این آیه زمانی است که هیچ قریه‌ای نماند، مگر آنکه در آن شهادت لا اله الا الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح و شام ندا داده شود.)
همچنین ابن عباس درباره آیه: (لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ) گفت: (این آیه محقق نمی‌شود، تا زمانی که یهودی و نصرانی و صاحب دینی باقی نماند مگر آنکه داخل در اسلام شود، تا آن جا که گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار ایمنی دارند و هیچ موشی کیسه‌ای را نمی‌جود و جزیه وضع می‌شود، صلیب شکسته می‌شود و خوک کشته می‌شود و این معنای آیه: (لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ) است و این وضعیت در هنگامه قیام قائم علیه‌السّلام است.) (تأویل الآیات الظاهرة: 663)

23. ابو بصیر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السّلام درباره آیه: (سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ)‌ (فصلت/53) (به زودی نشانه‌های خود را در افق‌ها(ی گوناگون‌] و در دل‌هایشان بدیشان خواهیم نمود، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است) پرسیدم. فرمود: خداوند مسخ شدن را در درونشان به آنها نشان می‌دهد و در آفاق، خراب شدن آفاق را به آنها نشان می‌دهد، پس قدرت خدای عزوجل را در درون خود و در آفاق می‌بینند.) عرض کردم: (منظور از (حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ‌) چیست؟) فرمود: (خروج قائم حق از جانب خدای عزوجل است که خلق آن را می‌بینند و چاره‌ای از آن نیست.) (روضه کافی 8 : 381)

مشرق 12 خرداد 1394