امامان(ع) از نظر سیاسی چطور حکومت می کردند؟ روش های امامان(ع) برای رسیدن به حکومت چگونه بود؟
بررسی مشی سیاسی و سیره حکومتی امامان (ع) ، موضوعی مهم و در عین حال کلی و دارای ابعاد مختلفی نظیر شرایط محیطی و امکان برقراری حکومت ، ساختار حکومتی ، روش تمرکز غیر متمرکز، کارکردهای قضایی و حقوقی ، اقتصادی ، فرهنگی ، سیاست داخلی و خارجی، نقش مردم در امور حکومتی، و ...است . از این رو ابتدا به صورت مختصر برخی مطالب ارائه شده و سپس برخی منابع مفید و قابل دسترسی در اینترنت معرفی می شود :
شیعه با استناد به آیات متعدد قرآن نظیر آیات: (إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا)، (مائده (5)، آیه 55) ؛ (النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ) (احزاب(33)، آیه 6) و (أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ)، (نساء (4)، آیه 59). و دلایل قطعی عقیده داردمنشأ و سرچشمه ولایت، خداوند است، او پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه معصومین را به این مقام منصوب کرده است. حضرت علی(علیه‌السلام) نیز از سوی پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خداوند متعال براساس آیه مبارکه (یا اَیُّهَا الرَّسوُلُ بَلِّغ مَا اُنزِلَ اِلَیکَ مِنْ رَبِّک وَ اِن لَّمْ تَفْعَل فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ)؛ (مائده (5)، آیه 67.)، در روز عید غدیر به مقام‌امامت و ولایت جامعه منصوب گردید. در احادیث زیادی وارد شده است که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) امامان بعد از خود را یکی بعد از دیگری مشخص نموده و علاوه بر آن، هر امامی نیز از امامت امام بعد از خود خبر داده است.
از سوی دیگر ائمه علیهم السلام در دو حال اختیار و اضطرار قرار داشته‌اند، برخی مبسوط الید و برخی غیر مبسوط الید بوده‌اند . و عدم تاسیس حکومت از سوی برخی از ائمه علیهم السلام به جهت وجود مانع بوده است؛ یعنی یا مردم عصر آنها آمادگی چنین حکومتی را نداشته‌اند، چنان که این امر منجر به خانه نشین کردن حضرت علی علیه السلام تا 25 سال گردید و یا این که موانع موجود دیگر، اجازه تشکیل حکومت‌به آنها را نمی‌داده است . نگاهی اجمالی به زندگی ائمه علیهم السلام و سیره و سنت آنها، هر حقیقت‌جویی را به این واقعیت رهنمون می‌سازد .نکته دیگر اینکه هر چند برخی از ائمه علیهم السلام در ظاهر به سبب عدم وجود شرایط لازم برای تشکیل حکومت‌به این امر اقدام نکردند، اما این گونه هم نبود که اعمال ولایت نسبت‌به امور مسلمین نداشتند، چرا که در همان حال اضطرار و مبسوط الید نبودن نسبت‌به تشکیل حکومت، افرادی را به عنوان نمایندگان خویش برای رتق و فتق امور مسلمین گماشته و از این طریق ولایت‌خود را اعمال می‌کردند و در مقابل حکومتهای جور ساکت نمی‌نشستند . و این در واقع نوعی از حکومت‌داری آنها بوده است .
سیره ائمه معصومین(ع) در زمینه حاکمیت سیاسی
امامان معصوم(ع) در طول بیشتر از دو قرن حضور درمیان مردم، هر یک به گونه‌ای با امر حکومت و حاکمان در ارتباط بوده‌اند. گاهی هم چون حضرت علی و امام حسن(ع) برهه‌ای از عمرخویش را در متن حکومت سپری کرده‌اند و حاکمیت جامعه اسلامی را برعهده داشتند و گاهی نیز هم چون امام حسین(ع) قیامی نظامی را بر ضد حکومت زمان خویش رهبری کرده‌اند. در زمان‌های دیگر نیز، هر چند هیچ اقدام تند و شدیدی در برابر حکومت‌ها از آنان مشاهده نمی‌کنیم، اما تاریخ گواهی می‌دهد که حکومت‌ها همواره در معرض انتقاد امامان معصوم(ع) قرار داشته‌اند و همواره از سوی آنان احساس خطر می‌کرده‌اند، به گونه‌ای که یا آنان را به زندان می‌انداخته‌اند و یا تحت نظر قرار می‌داده‌اند. بررسی سیره امامان معصوم درباره حکومت، از لحاظ تاریخی، به دو بخش مهم تقسیم می‌شود: یک دوره حدوداً پنج ساله که حکومت در اختیار آنان بود و یک دوره بسیار طولانی که آنان به عنوان افراد ممتاز، در اجتماع زندگی می‌کردند و از جهات مختلفی که به گونه‌ای به امر حکومت جامعه بازگشت دارد مانند امور مالی، اجتماعی و نظامی و... با آن در ارتباط بودند. در این باره، مخالفت و مبارزه یا همکاری با حکومتهای معاصر با ائمه وارتباط و موضع‌گیری آنان را در برابر مبارزان و همکاری کنندگان با حکومت، نیازمند تحلیل می باشد.
معرفی منابع :
1 . حاکمیت سیاسی معصومان (ع) ، محمد علی رستمیان ، دبیر خانه مجلس خبرگان رهبری ، سایت خبرگان ، ر.ک : http://www.majlesekhobregan.ir/fa/index.htm
2 . حکومت و سیاست درسیره معصومان (ع) ،شبکه اینترنتی بلاغ http://www.balagh.net/persian/pro_ahl/05/index.htm
3 . کتاب سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت ، محمد ملک زاده ، کانون اندیشه جوان . این کتاب درصدد بیان سبک و الگو از عملکرد معصومان(ع) در زمینه مسائل مربوط به سیاست و حکومت است و کوشش می کند اصول حاکم بر این عملکرد را در نظام سیاسی دینی و مواجهه آن با موضوع های گوناگون درون حکومتی ارائه دهد. کوشش مؤلف در این کتاب نخست تحلیل عملکرد و رفتارشناسی حاکمان معصوم در عرصه سیاست و حکومت است. محور دیگر این کتاب بر شناخت روش و سیره سیاسی ائمه معصومین تاکید دارد. کتاب (سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت) در چهار فصل تنظیم شده است: 1- کلیات، 2- رفتار سیاسی معصوم در ارتباط با مردم، 3- رفتار سیاسی حاکمان معصوم در ارتباط با کارگزاران حکومت، 4- موضع گیری حاکمان معصوم در برابر گروه های مخالف نظام .
4 . کتاب سیری در سیره نبوی ، خلاصه آثار شهید مطهری، دفتر دوم ، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع) .
5 . :تقابل مشی ائمه با سکولاریزم ، محمد حسن قدردان قراملکی ، فصلنامه معرفت شماره 29
6 . اهتمام به آرای عمومی و دید مردم در نگاه علی(ع)، محمدجواد ارسطا ، فصلنامه حکومت اسلامی شماره 17
7 . آزادی سیاسی ، مهدی منتظر قائم، حکومت اسلامی شماره 3 .
8 . مدیریت از منظر کتاب و سنت، سید صمصام الدین قوامی ،کتابخانه الکترونیک سایت خبرگان (WWW.KHOBREGAN.IR) .
9 . سایرمنابع :
حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، نوشته‌ی رسول جعفریان، از انتشارات انصاریان، قم. امامان شیعه و جنبشهای مکتبی، محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر سیره‌ی معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی. سیره‌ی پیشوایان، مهدی پیشوائی زندگی دوازده امام، هاشم معروف حسینی، ترجمه محمد رخشنده. منتهی الآمال، شیخ عباس قمیچاپ هجرت. جلاء العیون، علامه مجلسی. ناسخ التواریخ. خاندان وحی سید علی اکبر قرشی ترجمه ارشاد شیخ مفید فروغ ولایت جعفر سبحانی چشمه در بستر آقایی جاذبه و دافعه علی(ع) شهید مطهری نقش ائمه در احیای دین علامه سید مرتضی عسگری امام در عینیت جامعه محمد رضا حکیمی فاطمه زهرا احمد رحمانی امام باقر(ع) جلوه امامت احمد ترابی فاطمه، فاطمه است شریعتی نقش سیاسی تاریخی فدک شهید محمد باقر صدر فاطمة الزهراء علامه امینی کشتی پهلو گرفته شجاعی فاطمه دختر محمد(ص) شهیدی سیری در سیره ائمه اطهار(ع) مرتضی مطهری امام باقر(ع) جلوه امامت احمد ترابی سیره نبوی مرتضی مطهری سیرة‌المصطفی هاشم معروف الحسنی الصحیح من السیره سید جعفر مرتضی عاملی فاطمه زهرا شادمانی دل پیامبر احمد رحمانی همدانی، ترجمه: دکتر افتخارزاده امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب احمد رحمانی، ترجمه: حسین استاد ولی رنج‌های زهرا علامه جعفر مرتضی عاملی، ترجمه: محمد سپهری پرسش‌ها و پاسخ‌های مذهبی، آیت اللّه مکارم زندگانی تحلیلی پیشوایان اسدالله مشیری تاریخ سیاسی اسلام رسول جعفریان شیعه پاسخ می‌دهد سید رضا حسینی نسب خاطرات مدرسه سید محمد جواد مهری راه ما، راه و روش پیامبر ما علامه امینی مذهب و رهبر ما (ترجمه المراجعات) امام شرف الدین امام‌شناسی علامه طهرانی (نقش ائمه اطهار(ع ) در هدایت جامعه ) انقلاب تکاملی اسلام جلال الدین فارسی امام سجاد(ع) جمال نیایشگران احمد ترابی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/100102382)
