تاثیر نهضت تنباکو بر حکومت چه بود؟
دانشجوی محترم ضمن تشکر از تماس مجدد شما با این مرکز ، مهم ترین تاثیر نهضت تحریم تنباکو بر حکومت این بود که حکومت برای نخستین بار قدرت واقعی روحانیت شیعه و مردم را دریافت و می توان گفت نخستین بار طعم شکست استبداد در برابر قدرت فتوای مرجعیت و اراده مردم را چشید ؛ امری که تا پیش از آن هرگز در کشور سابقه نداشت و آنچه در مخیله تاریخی حاکمان قاجاری در زمینه قدرت نفوذ فتاوای مراجع شیعه وجود داشت نهایتا به نقش این فتاوا در برابر هجوم دشمنان خارجی به ویژه در شرایطی که دولت مرکزی با علما در این زمینه همراهی نشان دهد ، باز می گشت و به همین دلیل حاکمان هرگز تصور نمی کردند که قدرت نفوذ علما می تواند به اندازه ای باشد که پایه های اراده شاهانه و مستبدانه آنان را نیز به لرزه در آورد . نکته جالب دیگر در این ماجرا این بود که در جریان این نهضت ، قدرت نفوذ مرجعیت شیعه به اندازه ای کارگر شد که حتی در کاخ سلطانی نیز آنچه مقدم بر فرمان امیر بود ، رای و فتوای مرجع تقلید شیعه شد که در این زمینه داستان جالبی نیز در تاریخ ذکر شده است که اعتماد السلطنه در تاریخ خود آن را بدینگونه نقل می کند : (طوری مساله تنباکو مهم است که حتی اندرون خود شاه به‌هیچ‌وجه نمی کشند شنیدم شاه فرموده بود به زن‌های خودش که کی قلیان را حرام کرده؟ بکشید اینها چه حرفی است؟! یکی از خانم‌های آبرومند عرض کرده بود همان کس که ماها را به شما حلال کرده همان کس قلیان را تا در اداره خارج مذهب است به ما حرام کرده)(خاطرات اعتماد السلطنه ، نقل از تاریخ تحولات سیاسی ایران ، موسی نجفی و موسی فقیه حقانی ، ص203) بر این اساس مهم ترین تاثیر نهضت تحریم تنباکو بر حکومت عبارت بود از نخستین شکست بر پیکره استبداد و اثبات وجود قدرتی فراتر از قدرت حکومت استبدادی شاهانه که در آینده ای نه چندان دور ، نخستین بار تلاش کرد تا بساط نامحدود قدرت شاهی را در جریان مشروطه محدود سازد و پس از کش و قوس های فراوان و فراز و فرودی که بیش از هفتاد سال طول کشید اصل نظام استبدادی را واژگون ساخت .
نهضت تحریم تنباکو اگر چه شاید به لحاظ موضوعی که با آن مرتبط بود چندان مهم به نظر نرسد اما با توجه به ابعاد وسیعش ، آثاری که به همراه داشت و نیز پیشگامی در برخی تحولات مهم اجتماعی یکی از مهم ترین تحولات تاریخ معاصر کشورمان به شمار می آید. این رخداد مهم تاریخی تاثیرات فراوانی به همراه داشت که از جمله آنها باید به تاثیراتی اشاره کرد که در نهضت های بعد از این مقطع ، مشهود است که به نظر می رسد موارد ذیل مهم ترین آنها باشند : 1 – جرئت مبارزه با استبداد و اثبات این واقعیت که امکان تحمیل اراده مردم بر اراده نظام استبدادی که تمام ابزارهای زور و قدرت را در اختیار داشت وجود دارد که همین مساله باعث شد تا در نهضت های بعدی مردم با امید بیشتری به پیروزی وارد میدان شده و با استفاده از تجربیات حاصل از جنبش تحریم تنباکو ، تلاش نمایند تا بار دیگر اراده خویش را به نظام استبدادی تحمیل کنند . 2 – مشخص شدن نقش رهبری مرجعیت دینی شیعه در امکان پیروزی مردم و به همین دلیل در نهضت های بعدی از جمله نهضت مشروطه شاهد آن هستیم که مردم به منظور دست یابی به اهداف مورد نظر خود ، مستقیما به علما و مراجع مراجعه می کنند و رهبری آنان را بر خود می پذیرند ، هر چند در جریان نهضت مشروطه پس از مدتی توطئه ها باعث کم رنگ شدن این نقش شد . 3 – حساس شدن انگلستان نسبت به نقش روحانیت و مرجعیت شیعی در پیروزی نهضت و پیشبرد اهداف ضد استبدادی و ضد استعماری که باعث شد تا در جریان نهضت مشروطه بلافاصله پس از آغاز نهضت به رهبری علما ، عوامل این دولت استعماری با نفوذ دادن برخی چهره ها ، تلاش نمایند تا رهبری را از دست روحانیت خارج نموده و آن را به انحراف بکشانند که نتیجه آن نیز این شد که جنبش عدالتخانه و عدالتخواهی ، ابتدا به مشروطه تبدیل شد و در نهایت پس از خروج روحانیت از صحنه ، به استبداد رضاخانی منجر گردید و بار دیگر همان بساط استبداد و استعمار به نحو پر رنگتری در کشور برقرار گردید .
