در دوران متوکل عباسی معتزله غالباً قلع و قمع شدند و در مقابل آنها، مکتب اهل حدیث رونق یافت. اهل حدیث برخلاف معتزلیان کاملاً نص‌گرا و ظاهرگرا بوده و برای عقل ارزش و اعتباری قائل نبودند. این مسأله شدیداً آنان را به سوی سطحی‌نگری و درک عوامانه از دین سوق داده است.
اعتقادات اهل حدیث
الف. خداشناسی و انسان‌شناسی
مهمترین اعتقادات اهل حدیث به این شرح است:
1. ایمان به خدا و ملائکه و کتاب‌ها و رسولان ؛
2. خدا یکی است ؛
3. ایمان مساوی است با قول، نیت و عمل ؛
4. عمومیت مطلق قضا و قدر ؛
5. محمد(ص) رسول خدا است ؛
6. بهشت و جهنم حق است ؛
7. خداوند بر عرش سوار است ؛
8. خداوند صورت و چشم دارد و همین‌طور گوش و دست دارد ؛
9. خداوند، عالم است ؛
10. کلام خداوند، غیر مخلوق (قدیم) است ؛ پس قرآن که کلام خداست غیر مخلوق است، حتی صوت قاری آن و کسی که قرآن را مخلوق انگارد کافر است ؛
11. خیر و شر به قضای الهی است؛ و جز آن نیست که خدا می‌خواهد ؛
12. اعمال بندگان، مخلوق خداوند بوده و انسان مجبور آفریده شده است ؛
13. خداوند، مؤمنان را توفیق اطاعت می‌دهد ؛
14. خداوند، در آخرت با چشم دیده می‌شود ؛
15. گناه کبیره، باعث کفر نمی‌شود ؛
16. اسلام، از ایمان وسیع‌تر است ؛
17. خلفای راشدین، به ترتیب خلافت فضیلت دارند ؛
بنگرید : الف. جعفر سبحانی، بحوث فی الملل والنحل، (قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1414ه.ق)، ج 1، ص 179 - 170.
ب. عقاید سیاسی و اجتماعی
پاره‌ای از دیدگاه‌های اجتماعی، سیاسی و فقهی آنان عبارت است از:
1. انحصار خلافت در قریش تا قیامت ؛
2. صدقات و فی‌ء در اختیار سلاطین است ؛
3. عدم جواز خروج و شورش بر علیه سلطان جائر و ستمگر ؛
4. عدم جواز پیروی از امر حاکم به معصیت الهی ؛
5. جهاد باید همراه امام باشد؛ چه امام عادل باشد یا ظالم ؛
6. عدم جواز تکفیر مسلمانان به جهت ارتکاب گناه؛ مگر در مواردی که به واسطه نص خارج شده باشد.بنگرید : همان جا.
