با عرض سلام؛ پسری 7.5 ساله دارم که بسیار کمروست. وقتی او را پارک می برم با بچه ها بازی نمی کند. دوست صمیمی هم ندارد. چکار باید بکنم؟ لطفا به من کمک کنید ؟
با سلام خدمت شما پرسشگر گرامی؛ از اینکه با این مرکز در ارتباط هستید خرسندیم و امیدواریم که این ارتباط تداوم داشته باشد.
همانطور که می دانید همه والدین دوست دارند فرزندانشان را در زمینه های مختلف به رشد برسانند و در آینده رفتارفرزندان برای والدین رضایت بخش باشد، بطور اجمال باید بیان داریم که بدین منظور لازم است شناخت و قدرت ذهن و توانایی‌های متناسب با سن فرزند خود را بشناسیم و متناسب با آنها رفتار کنیم.
*** تعریف کمرویی
کمرویی، صفتی است که فرد به خاطر ترسویی،احتیاط کاری و عدم اطمینانش، از نزدیک شدن به دیگران خودداری می کند . فرد کمرو هشیارانه از مواجهه با افراد یا چیزهای مشخص یا انجام کاری همراه آنان بیزار است. در گفتار یا کردار خود ملاحظه کار است،از ابراز وجود بیزار است و به طور محسوسی ترسوست. گاهی به جای واژه کمرویی از اصطلاح (ترس از اجتماع) استفاده می شود. بسیاری از روان شناسان بر این عقیده اند که هیچ مرز واضح و مشخصی بین (کم رویی) و (ترس از اجتماع) وجود ندارد. ماهیت هر دو یکسان است وتنها از نظر شدت باهم متفاوت اند.
کمرویی یک صفت یا ویژگی ارثی یا ژنتیکی نیست، بلکه اساساً در نتیجه ی روابط نادرست بین فردی و سازش نایافتگی های اجتماعی در مراحل اولیه‌ی رشد، در خانه و مدرسه پدیدار می گردد. با این که برخی از روان شناسان نظیر کتل بر این عقیده اند که بعضی افراد با زمینه یا (سندرم کمرویی)، متولد می شوند، اما باید توجه داشت که بحث درباره‌ی سندرم کمرویی و استعداد بیشتر بعضی از کودکان در ابتلا به کمرویی ، به معنای ارثی بودن کمرویی مثل رنگ چشم و پوست نیست. بدیهی است کودکان کمرو عموماً متعلق به والدینی هستند که خودشان کمرویی دارند، لیکن این بدان معنی نیست که این قبیل کودکان کمرویی را از طریق ژن های ناقل از والدین خود به ارث برده اند، بلکه اساساً بدین معناست که کمرویی را از آنها یاد گرفته اند.
*** علل کمرویی
کمرویی در کودکان از عوامل طبیعی یا تربیتی گوناگونی ناشی میشود. بیشترین علت، مربوط به چگونگی تربیت آنهاست. در این قسمت برخی از علل کمرویی بیش از حد کودکان آمده است:
* وجود فرد کمرو در خانواده مثل پدر،یا مادر کمرو و الگوگیری کودک از او : کودکان هر چیزی را با تقلید کردن می آموزند. اگر پدر و مادر به طور ذاتی اهل معاشرت نباشند و کمرو باشند، خجالتی شدن فرزندان آن ها بعید نیست زیرا آ نها الگوی فرزندان خود هستند.
* تحقیر کودک در خانه و مدرسه: بعضی از حرکت ها و رفتارهای پدر یا مادر یا مربی، ناخواسته و ناآگاهانه، شخصیت کودک و نوجوان را حقیر و ضعیف می کند. احساس حقارت می تواند چنان تاثیری بر روی فرد می گذارد که فرد مبتلا جرات معاشرت با مردم را پیدا نمی کند و از ترس اینکه مبادا در جمع مورد تحقیر واقع شود کناره گیری را به هرگونه برقراری رابطه ای ترجیح می دهد.
* برچسب کمرویی بر کودک زدن و تلقین کمرویی به او : وقتی که برچسب خجالتی بودن یا غیر اجتماعی به یک کودک زده می شود به تدریج او با خودش فکر می کند که واقعا خجالتی و غیر اجتماعی است و این خود تبدیل به یک پیشگویی خود کام بخش می گردد که طی آن رفتار انزواطلبانه وخجالتی بودن را یاد خواهند گرفت.
* مقایسه کودک با دیگران : یکی از علل تشدید کننده و حتی بوجود آورنده کمرویی و گوشه گیری مقایسه کردن کودک است. در مقایسه کردن معمولا استعدادها و توانایی‌های کودک نادیده گرفته می شود و فقط به نقاط ضعف کودک توجه می شود. مقایسه کردن بچه‌ها، در هر سنی، کار غلطی است که سبب خودکم‌بینی کودک شده و سرخوردگی ایجاد میکند و این باعث میشود کودک، منزوی شود.
* توقع بیش از حد از کودک داشتن : توقع بیش از حد داشتن و یا انتقاد و سرزنش دائم باعث تخریب حرمت نفس کودک و در نتیجه کمرویی کودک می شود.
* تجارب منفی کودک در موقعیتهای مختلف : حتی یک تجربه اجتماعی منفی جدی ( مثلاً بکار بردن کلمات نادرست همچون خنگ یا دست و پا چلفتی درمقابل برخی از دوستان کودک ) می تواند موجب خجالتی و کمرو شدن کودک شود.
* نقل مکان‌های مکرر خانواده : در سنین دبستان و راهنمایی روابط دوستی قوی و نسبتاً پایدار بوده و جابجایی کودک می تواند در تکامل اجتماعی او اثرات منفی داشته باشد.
* کمرویی در تک فرزندها و فرزندان اول خانواده: کم رویی در میان فرزندان اول خانواده و تک فرزندها بیش از سایر فرزندان خانواده دیده می شود، به خصوص زمانی که والدین قادر نباشند زمینه تربیت و رشد اجتماعی مطلوب و هماهنگ ایشان را مطابق با نیازهای عاطفی و اجتماعی آنان فراهم آورند. به طور کلی در غالب موارد، فرزندان اول خانواده و تک فرزندها با بزرگ ترها بیش تر همانندسازی می کنند و تمایل ایشان در برقراری ارتباط با بزرگ سالان، بیش از هم سالانشان است.
* تنبیه و محدودیتهای غیرمنطقی : والدینی که اجازه شکوفایی توانمندی و توانایی کودک و در نتیجه حرمت نفس خوب را نمی دهند و کودک در این حالت نه به دیگران بلکه در مورد خود شک و تردید دارد و می ترسد که کاری ناپخته و یا احمقانه از او سر بزند و مورد انتقاد و سرزنش دیگران قرار گیرد و لذا برای پیشگیری از این مسئله در کل از دیگران دوری می کند.
*تولد نوزاد جدید: گاهی تولد یک نوزاد جدید در خانوده سبب کم رویی طفل می شود زیرا او احساس می کند نوزاد جانشین او شده و دیگر کسی به او محبت نمی کند و برای جلب این محبت خود را کمرو و کوچک تر از آنچه هست نشان می دهد تا به این وسیله محبت از دست رفته ی پدر و مادر را بازیابد.
* آرمان‌گرایی والدین و یا جامعه: گاهی اوقات خجالت و کم رویی نتیجه ی توقع زیاد والدین نسبت به فرزندان است. اعمال فشارهای روانی از طرف والدین و آرمان خواهی های فراوان ایشان و نیز ناتوانی این قبیل فرزندان در تحقق بخشیدن به خواسته های والدین، به تدریج باعث ایجاد احساس بی کفایتی و خودپنداری بسیار ضعیف در آن ها شده و از این رو، زمینه اضطراب فراگیر و کمرویی در شخصیت فرد به وجود می آید.
*والدین مستبد و شدیدا منتقد: عیب جویی و تسلط پدر ومادر بر فرزندان یکی دیگر از علت‌های کمرویی در کودکان است. زمانی که کودک به خاطر اشتباهات خود بیش از اندازه مورد انتقاد پدر و مادر قرار می گیرد، گوشه‌گیر می شود. ترس از اشتباه کردن موجب کمرویی کودک میشود زیرا می خواهد از خود در برابر حملات انتقادی پدر و مادر محافظت کند.
*اعتماد به نفس کم: کمبود اعتماد به نفس کودکان می تواند علت دیگری برای کمرویی آن ها باشد. این مشکل می تواند در اثر فشار همسالان، مقایسه شدن آن ها با خواهر و برادرهای دیگر یا حتی تحقیر شدن در مدرسه به وجود آید.
*علل جسمی (به رخ کشیدن ضعف ها، نارسایی ها به خصوص نقص جسمانی و عیوب بدنی او): یکی دیگر از علل خجالت کشیدن و کمرویی کودکان ضعف بنیه در آنهاست. شرایط نامساعد زندگی می تواند وضع کودک را عوض نماید و هم چنین احساسات وی را درباره زندگی تغییر بدهد. کودکی که مبتلا به رماتیسم قلبی است، همیشه به علت ضعف جسمانی و ممنوعیت های ناشی از مرض، خجول و کم رو می باشد . مشاهدات علمی ثابت کرده است که در این گونه موارد ترس و ناراحتی والدین از ضعف جسمانی کودک و سخت گیری بیش از حد ایشان در مواظبت از کودک مزید برعلت می شود .
* ترس از شکست: کودکانی که دچار شکست های پی در پی شده اند، ممکن است از ترس شکست های بعدی، انزوا و دوری گزیدن از جمع را برگزینند.
اکنون که تا حدی با عوامل کم رویی آشنا شدیم به بررسی راه های درمان کمرویی در کودکان می پردازیم، اما قبل از آن ذکر چند نکته ضروری است:
نکته اول: آنچه بصورت کلی در مورد رفتار کودکان می توان گفت اینست که رفتارهای کودکان واکنش به محیط خودشان می باشد. حال در این محیط : 1.والدین 2.نحوه رفتار والدین با یکدیگر 3.رفتار والدین با کودک 4.دیگران 5.نحوه برخورد آنها با کودک 6.نحوه تامین نیازهای جسمی و روانی و ...، اهمیت زیادی دارد.
نکته دوم: باید توجه نمود بیشتر پیام‌هایی که کودکان از والدین خود دریافت می کنند از طریق ارتباط غیر کلامی است . آنان از طریق الگو برداری از والدین خود چگونگی برقراری ارتباط و تعامل با دیگران از جمله نحوه دستور دادن ، درخواست کردن، سایر رفتارها را می آموزند .روان شناسان کودک بر این باورند که برای تغییر رفتار کودک باید رفتار والدین کودک تغییر کند، پس باید رفتارهای خود و همسرتان را بررسی کنید و ببینید که چه رفتارهایی در شما وجود دارد که کم رویی کودکتان را تقویت می کند.
نکته سوم: همانطور که انتظار ندارید کودکتان یک شبه نقاش شود، انتظار نداشته باشید که یک شبه کودک شما کم رویی خود را کنار گذارد.
نکته چهارم: کودکتان را با دیگران مقایسه نکنید. این کار باعث میشود نه تنها ترس کودکتان را درست نکنید بلکه با مقایسه او با همسالانش، عزت نفسش را هم لگدمال می‌کنید.
نکته پنجم: زمانی که با والدین درباره نحوه و تکنیک های تربیت کودک و مواردی که آنان در تربیت کودک باید رعایت کنند سخن می گویم، تمام آنان اذعان می دارند که تربیت کودک امر بسیار پیچیده است و حتی از مهندسی سو و آسمان خراش ها هم سخت تر است، پس به یاد داشته باشید که فرزند پروری دارای ظرایف زیادی است و نیاز به انرژی، مطالعه و صبر زیادی می باشد.
نکته ششم: همان طور که اشاره شد که کمرویی یک پدیده ی پیچیده و مرکب ذهنی – روانی و روانی – اجتماعی است که به دلایل عدیده در طول دوران رشد به تدریج پدیدار می شود. لذا در بحث درمان نیز باید اذعان داشت که برای کمرویی، یک درمان فوری وجود ندارد.
نکته هفتم: اساس درمان کمرویی تغییر در حوزه‌ی شناختی (شناخت درمانی) و تحول در رویه‌ی زندگی و حیات اجتماعی فرد است، تغییر در شیوه‌ی تفکر، یافتن نگرش تازه نسبت به خود و محیط اطراف، برخورداری از قدرت انجام واکنش های نو در برابر اطرافیان و تعامل بین فردی، تغییر در باورها و نظام ارزش هایی که کمرویی را تقویت می کند و سرانجام دستیابی به کانون اصلی اضطراب، کاهش اضطراب در فرد کمرو، تقویت انگیزه و افزایش مهارت های اجتماعی و توانایی های تحصیلی، شغلی و حرفه ای، اصلی ترین روش درمان کمرویی است.
*** چند راهکار عملی:
1. عوامل کم رویی کودک خود را بشناسید و سعی کنید آن رابه حداقل برسانید.
2. سعی کنید انجام کارهایی را از کودک درخواست نمایید که می دانید ازعهده آنها برمی آید. با این کار اعتماد به نفس او را افزایش می دهید و خود به خود زمینه کم رویی را در او کاهش می دهید.
3. زیاد از حد نگران فرزند خود نباشید.اگر ترس و نگرانی شمادر مورد فرزندتان زیاد از حد باشد، ناخودآگاه این ترس را به کودکتان نیز منتقل می کنید. اگر این روش را ادامه دهید، امکان عمل و ابتکار را از او می گیرید. سعی کنید همه چیز را از قبل برای آماده نسازید، بلکه به او کمک کنید تا بتواند در برابر موقعیت هایی که احتمال خطر در آن می رود عکس العمل مناسبی نشان دهد. درضمن سن و سال او را از یاد نبرید و او را به انجام کارهای ساده تشویق کنید که از هر عامل دیگری در تصحیح رفتارش مناسبتر است.
4. عرصه برخوردهای کودک را با محیط خارج گسترش دهید. شرایطی به وجود آورید که کودکان در محیط اجتماعی قرار بگیرد و نحوه تعامل با دیگران را یاد بگیرد. محیط اجتماعی باید برای کودک جذاب باشد و بتواند به کودک کمک کند تا به صورت فعالانه در محیط اجتماعی شرکت کند.
5. کودک را وابسته به خود نکنید.کودک را صرفا به این دلیل که بهتر می توانید او را تحت کنترل یا سازماندهی در آورید، تشویق به وابستگی نکنید. به او یاد دهید که خودش باید مستقلانه در برابر محیط رفتار کند.
6. بازی های دسته جمعی نقش مهمی در کاهش کم رویی کودک دارد. به او کمک کنید تا با هم سن های خودش به صورت دسته جمعی بازی کند.
7. با او بازی کنید. سعی کنید در هنگام بازی محیط اجتماعی را برای او باز سازی کنید و از او بخواهید که در آن محیط نقش بازی کند. به عنوان مثال محیط یک مغازه(ویا هر جایی که او در آن دچار کم رویی می شود) را باز سازی کنید و از او بخواهید که نقش کودکی که قصد خرید از مغازه دارد را بازی کند.
8. با تشکیل جلسات هفتگی یا روزانه در خانه فرصت اظهارنظر در مورد مسایل مختلف را برای کودک فراهم کنید.
9. بهتر است رفت و آمد های خانوادگی و دوستانه را بیشتر کنید.
10. با ثبت نام فرزندتان در باشگاه های ورزشی یا کلاس های هنری، روحیه فعالیت های گروهی را در او تقویت کنید.
11. یکی از علل کم رویی ضعف اعتماد به نفش است، پس تا می توانید اعتماد به نفس فرزندتان را تقویت کنید،تمام رفتارهای مثبت وی را تشویق کنید و از تشویق کردن رفتارهای منفی خودداری کنید و او را در صورت لزوم متوجه اشتباهاتش بکنید.
12. مسوولیت هایی را به کودک دهید تا او را با جامعه پیرامونش مرتبط کند، مثل خرید مایحتاج خانه یا خرید های دیگر.
13. بدبینی را در کودک از بین ببرید. خجالتی بودن معمولاً از الگوها و تفکرهای منفی که باعث بدبینی می شود نشأت می گیرد (مانند بچه ها مرا دوست ندارند) با تقویت و جایگزین کردن افکار مثبت به فرزندتان در از بین بردن بدبینی و تفکرهای منفی ذهن او کمک کنید. (مثل شما خیلی خوب با آن بچه بازی کردید) و او را تشویق کنید که خود را باور کند و بداند که او هم می تواند مثل دیگران خوب بازی کند و کاری را انجام دهد.
14. کشف عوامل جاذب؛به کودکتان در کشف هر چیز جذب کننده ای که در وجودش هست کمک کنید و از امروز به تعریف کردن از فرزند خودتان به خاطر تمام چیزهای جذب کننده ای که در اعمال و وجود او می یابید، بپردازید.
15. کودک را از شکست نترسانید.بروز برخی اشتباهات را مجاز بدانید و بگذارید کودک با صرف وقت کافی متکی به نفس‌ترشود. کودکان کمرو به دلیل اضطراب ناشی ازشکست در کار یا انجام نادرست عملی از انجام هر کاری می ترسند. به کودکتان بیاموزید به استقبال مخاطرات حساب شده بروند و شکست را متحمل شوند.
16. به حرف های او با صبر و حوصله گوش کنید:کودک را تشویق کنید تا در مورد آن چه که او از آن واهمه دارد صحبت کند و سعی کنید بدون این که نگرانی اش را فراموش کند برروی تجربیاتش تأکید کنید. باید بگویید: (بعضی اوقات من هم این احساس را دارم).
17. به کودک احساس امنیت بدهید؛بگذارید کودک احساس امنیت کند و بداند شما در کنار او هستید. به او بیاموزید اشتباه کردن اشکالی ندارد. کاری کنید بفهمد همه اول شکست می خورند و هیچ اشکالی ندارد اگر وقت خود را صرف یادگیری کند.
18. در اکثر خانواده‌هایی که کودک از کمرویی رنج می برد، پدر یا نقش چندانی در تربیت کودک ندارد و یا از اقتدار لازم برای این کار برخوردار نیست؛ با دقت بررسی کنید چنانچه در خانواده شما چنین چیزی وجود دارد از پدر کودک بخواهید تا در تربیت کودک نقشی فعال و مقتدرانه داشته باشد.
19. تشویق به برقراری روابط اجتماعی:کودک خود را تشویق کنید با آدم های جدید ملاقات و برای خود دوست پیدا کند. به او این فرصت را بدهید تا افراد دیگر خانواده یا مدرسه را بشناسد. او را به شرکت در رقابتهای ورزشی یا سایر فعالیتها تشویق کنید.
20. به او فرصت پیشرفت بدهید: کودک را تشویق کنید به تنهایی کارها را انجام دهد. بگذارید با کسب موفقیت های کوچک، اعتماد به نفس پیدا کند. کمتر از او انتقاد کنید و در تحسین موفقیت های کوچک او، سخاوت به خرج دهید.
21. نوازش، اطمینان و عطوفت؛ والدین باید سعی کنند فرزندشان را قدری بیشتر نوازش کنند. تماس جسمانی باعث می شود که کودک احساس طرد شدن نکند.این کار احساس رضایت را در او ایجاد می کند و واقعیت وجودی او را مورد تأیید قرار می دهد.
22. ابتکارات کودک را دست کم نگیرید.به کارهای کودک خودبها بدهید وبدانید که او در حدتوان خود توانسته کارهایی هر چند کوچک را انجام دهد. نکته مهم آن است که او به خود و به نیروی خود اطمینان پیدا کند و نتایج کارهای خویش را بسنجد. تجربه اندوزی فعلی اوست که اساس رشدش را در آینده فراهم میکند. ازگفتن جملات هشدار دهنده مثل: مواظب باش و یا حواست راجمع کن خودداری کنید وبه جای این القاآت منفی، محیط او را از عوامل خطرزا تخلیه کنید.
23. کودک را از محیط جدید نترسانید. مثلا کودکی که در سن رفتن به مدرسه است او را با تنبیهات احتمالی مدرسه نگران نسازید.توجه داشته باشید که کودک در صورتی این گام های نخستین را با موفقیت برخواهد داشت که والدین با عقل وتدبیر، اوراآماده این کار ساخته باشند. سعی کنید او را به حال خود واگذارید تا تجارب تلخ و شیرین این ایام را خود تجربه کند و بیش از حد نگران او نباشید. ورود به مدرسه را دروازه دخول به اجتماع فرزندتان بدانید و هر ترس و تردیدی را از دل دور کنید.
24. حس قبول مسئولیت را در کودکتان تقویت کنید.به کودک یاد بدهیدکه مسئول کارهای خودش باشد.کودک را تشویق کنید که درمقابل دیگران نیز مسئول باشد،البته نه فقط در کمک کردن به افراد سالمند برای عبور از خیابان، بلکه در کمک کردن به خواهر یا برادر در انجام کارهای خانه، کمک به شما در زمان ناراحتی یا کمک به همکلاس هایی که نیازمند یاری می باشند.
25. آموزش مهارتهای اجتماعی؛برای اینکه بتوانید کودکتان را مناسب تر کمک کنید، ابتدا بایستی ماهیت و کیفیت خجالت کودک را شناسایی کنید ( در چه مواقعی، با چه کسانی، درچه شرایطی و... ) تا تمرکز و توجه بیشتری در آن زمینه خاص به خرج داده و برنامه های مناسب تری طرح ریزی کنید. مهمترین مهارتهای اجتماعی در این سنین، بازی با همسالان، اصول صحیح گفتگو و دوست پیدا کردن و برقراری رابطه دوستانه است.
امیدوارم این مطالب به شما کمک کند تا با عشق، حمایت و تشویق، کمرویی کودکتان را از بین ببرید. البته به یاد داشته باشید کم رویی کودک شما زمانی برطرف می شود که نکات بالا را با دقت و مو به مو انجام دهید.
موفق باشید. باز هم با ما سخن بگوئید.
منابع :
- روان شناسی کمرویی و روش های درمان آن؛تألیف غلامعلی افروز
- روان شناسی و تربیت کودک و نوجوان؛تألیف غلامعلی افروز
- روان شناسی تربیتی کاربردی؛تألیف غلامعلی افروز
- مباحث عمده در روان پزشکی؛ترجمه جواد وهاب زاده
- آموزش مهارت های زندگی به کودکان(نشر هنر ابی و نشر دانژه)
- دروغ‌گویی در کودکان (به اضافه بحث ویژه کمرویی و خجالت در کودکان) مولف فرزانه صداقت؛ تهران: تویی، 1385
- م‌ق‌اب‌ل‌ه با کمرویی در کودکان و ن‌وج‌وان‌ان؛ راه‌ن‌م‌ای کمک به کودک و نوجوان کمرو برای این که بتواند از انزوا ب‌ی‌رون آید... اثر ب‌رن‌اردو ج‌ی. ک‌اردوچ‌ی؛ ترجمه پ‌روی‌ن ق‌ائ‌م‌ی؛ تهران : پ‌ی‌ک ب‌ه‌ار، 1384.
نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان
