اطاعت
فرمان بردن را اطاعت گویند. در فقه از آن در بابهایی نظیر طهارت، صلات، صوم، اعتکاف، حج، جهاد و نکاح و مانند آنها سخن رفته است. مطابقت عمل مکلّف با حکم واقعی شرع را اطاعت گویند.
مرد نمی‌تواند همسر خود را به کارهای خلاف شرع یا کارهایی که انجام آنها بر زن واجب نیست، مجبور نماید و زن می‌تواند در این گونه امور از شوهر اطاعت نکند، بلکه در امور خلاف شرع نباید از او اطاعت نماید.
عنوان مسئله:
مرد نمی‌تواند همسر خود را به کارهای خلاف شرع یا کارهایی که انجام آنها بر زن واجب نیست، مجبور نماید و زن می‌تواند در این گونه امور از شوهر اطاعت نکند، بلکه در امور خلاف شرع نباید از او اطاعت نماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- به فتوای مرجع تقلید زن، کاری واجب یا حرام نیست؛ ولی به فتوای مرجع تقلید شوهرش آن کار، واجب یا حرام است. آیا در این صورت شوهر می‌تواند همسر خود را به انجام دادن یا ترک کردن آن کار مجبور نماید؟
- آیا مرد می‌تواند از همسرش تقاضا کند که برای خروج از منزل و شرکت در فعالیتهای اجتماعی با اطلاع و هماهنگی او عمل نماید؟ در صورتی که زن بخواهد بدون رضایت شوهر اقدام به خروج از منزل و انجام فعالیتهای مختلف نماید وظیفه شوهر او چیست؟ در صورتی که زن بر این کار اصرار ورزد آیا جدایی پسندیده است؟
- آیا مرد می‌تواند زمانی که زن بدون قصد آزار مرد آمادگی جسمی یا روحی لازم را برای تمکین خاص ندارد (مثلاً به دلیل خستگی مفرط) و راضی به این امر نیست و تمایلی ندارد این رابطه را به همسر تحمیل کند؟
- اگر پزشک متخصص برای درمان نازائی زن و شوهر آزمایشی را ارائه کند که احتیاج به گرفتن منی باشد، آیا مرد می‌تواند با استمناء این آزمایش را انجام دهد با توجه به این که مدت نگهداری از منی نباید کمتر از دو ساعت باشد؟ اگر مرد جوانی که مجرد است، به خاطر اختلالات جنسی بنابر نظر دکتر متخصص احتیاج به آزمایشی داشته باشد که از منی گرفته میشود، آیا می‌تواند به وسیلة استمناء منی را برای آزمایش بدهد؟
- اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع میباشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان میباشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع میباشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان میباشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع میباشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان میباشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- اگر زنی از شوهرش کراهت داشته باشد و برای طلاق هم حاضر به بخشش مهریهاش باشد طبق نظر یکی از مراجع بر مرد واجب است او را طلاق دهد، اما معمولا از وقتی که زن اظهار کراهت و تقاضای طلاق خود را مطرح میکند مرد سعی میکند که او را متقاعد کند و او را راضی به ادامه زندگی نماید. همچنین در صورت عدم توفیق برای ادامه زندگی، اجرای طلاق منوط به مراجعه به دادگاه و طی تشریفات قانونی است لذا معمولاً از زمانی که زن اظهار کراهت و درخواست طلاق میکند تا وقتیکه طلاق جاری شود مدتی طول میکشد. آیا در این مدت زن حق دارد خانه را ترک کند و از شوهرش تمکین نکند یا این که تا طلاق جاری نشده موظف به تمکین است؟ در صورت عدم تمکین آیا زن حقالناس را ضایع نکرده و نباید در پیشگاه خدا پاسخگو باشد؟
- اگر زنی از شوهرش کراهت داشته باشد و برای طلاق هم حاضر به بخشش مهریهاش باشد طبق نظر یکی از مراجع بر مرد واجب است او را طلاق دهد، اما معمولا از وقتی که زن اظهار کراهت و تقاضای طلاق خود را مطرح میکند مرد سعی میکند که او را متقاعد کند و او را راضی به ادامه زندگی نماید. همچنین در صورت عدم توفیق برای ادامه زندگی، اجرای طلاق منوط به مراجعه به دادگاه و طی تشریفات قانونی است لذا معمولاً از زمانی که زن اظهار کراهت و درخواست طلاق میکند تا وقتیکه طلاق جاری شود مدتی طول میکشد. آیا در این مدت زن حق دارد خانه را ترک کند و از شوهرش تمکین نکند یا این که تا طلاق جاری نشده موظف به تمکین است؟ در صورت عدم تمکین آیا زن حقالناس را ضایع نکرده و نباید در پیشگاه خدا پاسخگو باشد؟
- این روزها جمعی از جوانان بعد از ازدواج و قبل از عروسی گرفتار مشکلات عظیمی به خاطر درخواست مهریهها مخصوصاً مهریههای سنگین از سوی همسر خود میشوند و تاکنون بسیاری از آنها به سبب عدم قدرت بر پرداخت مهریه به زندان رفتهاند و بعد از آنکه اعسار و عدم توانایی آنها ثابت شد، آن را تقسیط میکنند، مثلاً هر سه ماه باید یک سکه بعلاوه نفقه بپردازد و تا تمام مهریه را نپردازد، زن تمکین نمیکند و به خانة شوهر نمیآید و اگر مهریه مثلاً 200 سکه باشد قریب 50 سال و اگر 500 سکه باشد حدود 125 سال طول میکشد تا زن تمکین کند. آیا واقعاً این گونه قوانین موافق شریعت اسلامی است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] آیا زن می‌تواند در ضمن عقد ازدواج، شرط کند که شوهر او همسر دوم اختیار نکند؟
- [سایر] آیا شوهر حق دارد زن را مجبور کند به منزل خویشاوندان خاصی برود؟ آیا اطاعت زن در این امور واجب است؟
- [آیت الله بهجت] اطاعت زن از شوهر در چه اموری واجب نیست؟
- [سایر] درباره وظایف قانونی زن و شوهر نسبت به یکدیگر توضیحاتی دهید و اینکه مرد همسرش را به چه کارهایی می‌تواند مجاب کند؟
- [آیت الله سیستانی] اطاعت زن از شوهر در چه مواردی واجب است؟
- [سایر] آیا اطاعت از شوهر در انجام دادن کارهای خانه (از قبیل آشپزی و تمیز کردن خانه و...) واجب است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا زن می تواند در منزل وظایف خود را انجام ندهد مثلا غذا نپزد، خانه را مرتب نکند؟ آیا مرد می تواند زن را مجبور به انجام این گونه امور بنماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا زن می تواند در منزل وظایف خود را انجام ندهد، مثلاً غذا نپزد، خانه را مرتّب نکند؟ آیا مرد می تواند زن را مجبور به انجام این گونه امور نماید؟
- [سایر] اگر زن به کارهای منزل - از قبیل آشپزی و نظافت - رسیدگی نکند، آیا شوهر می‌تواند از پرداخت نفقه او امتناع ورزد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا اطاعت نکردن زن از شوهر در غیر مسائل واجب و مستحب، حرام است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر زن در کارهایی که در مسأله پیش گفته شد از شوهر اطاعت نکند، گناهکار است و حقّ غذا و لباس و منزل و همخوابی ندارد، ولی مهریّه او از بین نمیرود.
- مرد نمی‌تواند به همسر سیّده خود خمس بدهد که زن آن را به مصرف مخارج خودش برساند؛ ولی اگر زن مخارجی داشته باشد که به آن محتاج بوده ولی تأمین آن بر شوهر واجب نباشد، جایز است شوهر از بابت سهم سادات به زن تملیک کند تا زن به مصرف آن مخارج برساند.
- اگر با زنی که میداند همسر او نیست زنا کند، چنانچه زن نداند که آن مرد شوهر او نیست، بنابر احتیاط واجب باید عدّه نگهدارد.
- اگر مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد، غسل باطل است، ولی زن می‌تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر نیز می‌تواند زن خود را غسل دهد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که زن، شوهر خود و شوهر ، زن خود را غسل ندهد.
- اگر زنی بچّهای را با شرایطی که در مسأله 2954 گفته میشود شیر دهد، پدر آن بچّه نمی‌تواند با دخترهایی که از آن زن به دنیا آمدهاند و دخترهای شوهری که شیر متعلّق به اوست ازدواج نماید، بلکه احتیاط واجب آن است که دخترهای رضاعی آن مرد را هم برای خود عقد ننماید، ولی چنانچه آن زن شیرده، دخترهای رضاعی دیگری داشته باشد که وقتی همسر مرد دیگری بوده، از شیر آن مرد به آنها داده است، پدر آن بچه می‌تواند با آن دخترها ازدواج کند، اگرچه احتیاط مستحب آن است که با آنان ازدواج نکند و نگاه محرمانه یعنی نگاهی که انسان می‌تواند به محرمهای خود کند نیز به آنان ننماید.
- گرو دهنده و کسی که مال را گرو میگیرد، باید مکلّف و عاقل باشند و کسی آنها را مجبور نکرده باشد و نیز گرو دهنده باید سفیه نباشد، یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکند و اگر به واسطه ورشکستگی حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع کرده باشد، نمی‌تواند مال خود را گرو بگذارد.
- اگر مرد همسرش را دو بار طلاق دهد و به او رجوع کند یا دو بار او را طلاق دهد و بعد از هر طلاق او را عقد کند، بعد از طلاق سوم آن زن بر او حرام است، ولی اگر بعد از طلاق سوم، زن به دیگری شوهر کند، با چهار شرط به شوهر اوّل حلال میشود، یعنی مرد می‌تواند آن زن را دوباره عقد نماید: اوّل: آن که عقد همسر دوم دائمی باشد و اگر مثلاً یک ماهه یا یک ساله او را عقد موقّت کند، بعد از آن که از او جدا شد، شوهر اوّل نمی‌تواند او را عقد کند. دوم: همسر دوم بالغ باشد و با او از جلو آمیزش و دخول کند به نحوی که موجب غسل شود. سوم: همسر دوم زن را طلاق بدهد یا بمیرد. چهارم: عدّه طلاق یا عده وفات شوهر دوم تمام شود.
- زنی که عقد دائم شده، نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود، امّا اگر بیرون رفتن زن برای حوائج شخصی و لازم، منافاتی با حقوق شوهر نداشته باشد، بیرون رفتن او حرام نیست، ولی زن باید خود را برای هر لذّت متعارفی که شوهر او میخواهد، تسلیم نماید و بدون عذر شرعی از آمیزش با او جلوگیری نکند و اگر زن در این موارد از شوهر اطاعت کند، تهیّه غذا و لباس و منزل او و لوازم دیگری که عرفا جزیی از هزینه زندگی زن میباشد، بر شوهر واجب است و اگر تهیّه نکند چه توانایی داشته باشد و چه نداشته باشد مدیون زن است.
- بنابر احتیاط واجب، داخل نمودن منی مرد اجنبی در رحم زن اجنبیّه زنی که همسر آن مرد نیست جایز نیست، چه با اجازه زن باشد یا نه و چه شوهر داشته باشد یا نه و چه با اجازه شوهر او باشد یا نباشد.
- زن مسلمان نمی‌تواند به عقد کافر درآید، مرد مسلمان هم نمی‌تواند با زنهای کافر غیر اهل کتاب یهودی، مسیحی و زرتشتی ازدواج کند، ولی ازدواج دائم یا موقّت با زنهای اهل کتاب مانعی ندارد؛ البته چنانچه مردی همسر مسلمان داشته باشد، بدون اجازه او نمی‌تواند با زن کتابی ازدواج نماید مگر آن که او را متعه نماید و مدّت ازدواجش بسیار کوتاه باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر زن در کارهائی که در مسأله پیش گفته شد اطاعت شوهر را نکند، گناهکار است وحقّ غذا ولباس ومنزل وهمخوابی ندارد ولی مهر او از بین نمیرود.
- [آیت الله مظاهری] اگر زن در کارهایی که در مسئله پیش گفته شد از شوهر اطاعت نکند گناهکار است و حقّ غذا و لباس و منزل و همخوابی ندارد ولی مهر او از بین نمیرود. مسئله 1963 - تهیه مخارج زن اگر عقد دائمی باشد مطابق معمول بر شوهر واجب است، و اگر تهیه نکند بدهکار او خواهد بود مگر اینکه زن راضی به آن زندگی باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . زنی که از شوهر اطاعت میکند و شوهر خرج او را نمیدهد، اگر ممکن است می‌تواند خرج خود را بدون اجازه از مال او بردارد، و اگر ممکن نیست، چنانچه ناچار باشد که معاش خود را تهیه کند، اگر نمی‌تواند با اطاعت شوهر تهیه معاش کند، در موقعی که مشغول تهیه معاش است، اطاعت از شوهر بر او واجب نیست، ولی احتیاط آن است که از حاکم شرع هم اذن بگیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] زنی که عقد دائمی شده، نباید بیعذر شرعی بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود و باید خود را برای هر لذّتی که او میخواهد و عذر شرعی برای زن در اجتناب آن نیست، تسلیم نماید و اگر در اینها از شوهر اطاعت کند، تهیّه غذا و لباس و منزل و سایر لوازم منزل او (با در نظر گرفتن شؤون زن) بر شوهر واجب است و اگر تهیّه نکند؛ چه توانایی داشته باشد یا نداشته باشد، مدیون زن است. (گفتنیست که نزدیکی از راه دبر جزء حقوق مرد بر زن نیست و زن می‌تواند از تسلیم شدن در این زمینه امتناع ورزد. بلکه مرد نمی‌تواند بدون رضایت زن به این کار اقدام ورزد).
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه زن مطالبه خرجی کند و شوهر ندهد می تواند هر روز به اندازه خرجی آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و احتیاط واجب آن است که این کار با اجازه حاکم شرع باشد و اگر مجبور شود که خودش معاش خود را تهیه کند در موقعی که مشغول کار است اطاعت شوهر بر او واجب نیست.
- [آیت الله سیستانی] کسی که بواسطه مسافرت یا مرض روزه نمیگیرد ، نمی‌تواند زن روزهدار را مجبور به جماع کند ، ولی اگر او را مجبور نماید ، کفاره بر مرد نیز واجب نیست .
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر زن در کارهایی که در مساله پیش ذکر شد اطاعت شوهر را نکند گناهکار است و حق غذا و لباس و منزل و سایر ما یحتاج و همخوابی ندارد ولی مهر او از بین نمی رود
- [آیت الله نوری همدانی] اگر زن در کارهائی که در مسأله پیش کفته شد اطاعت شوهر را نکند گناهکار است وحقّ غذا ولباس ومنزل وهمخوابی ندارد ، ولی مهر او از بین نمی رود .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر زن در کارهایی که در مسأله پیش گفته شد اطاعت شوهر را نکند گناهکار است و حق غذا و لباس و منزل و همخوابی ندارد ولی مهر او از بین نمی رود.
- [آیت الله بهجت] اگر زن در کارهایی که در مسئله پیش گفته شد اطاعت شوهر را نکند، گناهکاراست و حق غذا، لباس، منزل و همخوابی ندارد، ولی مهر او از بین نمیرود.