واژۀ «فَرَج» (به فتح ف، ر)، در لغت به معنای «رهایی از غم و اندوه و گشایش» است،[1] و در کتاب های حدیثی که دعاها و اعمالی برای حصول فَرَج و گشایش امور ذکر شده، با توجه به همین معنای لغوی آن است. در این جا، به ذکر چند مورد از دعاهایی که به «دعای فَرَج» و نیز نمازی که به «نماز فَرَج» نام گذاری شده، اکتفا می شود: یک. دعایی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که به آن «دعای فَرَج» نیز گفته می شود: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا مَنْ عَلَا فَقَهَرَ...».[2] دو. دعایی که به «دعای فرج امام زمان (ع)» شهرت یافته و در آن عبارت «فرجاً عاجلاً»[3] آمده است و با «أللٌهُمَ (إلهِی) عَظُمَ البَلاءُ وَبَرِحَ الخَفَاءُ...» آغاز می شود.[4] سه. دعایی از امام صادق (ع) نقل شده است با مضامین فرج و گشایش که شیخ طوسی آن را در ضمن یکی از اعمال شبانه روز آورده است.[5] «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ الصَّادِقَ الْأَمِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ إِنَّکَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِی شَیْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ کَتَرَدُّدِی فِی قَبْضِ رُوحِ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ یَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَکْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ وَ لَا تَسُؤْنِی فِی نَفْسِی وَ لَا فِی أَحَدٍ مِنْ أَحِبَّتِی»؛[6] خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست. خدایا، براستی که حضرت صادق (ع) فرمود که تو فرموده ای من در هیچ کاری بسان تردّد و دو دلی ای که در گرفتن روح بنده مؤمن دارم، دو دلی ندارم، او از مرگ بدش می آید، و من از بدی رساندن به او بدم می آید. خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و در فرج و تندرستی و پیروزی ولیّت تعجیل فرما، و به من و هیچ کدام از دوستانم بدی مرسان. چهار. نمازی که از امام علی (ع) نقل شده که «نماز فرج» نام دارد.[7] امّا دعای «أللٌهُمَ کُن لِوَلِیٌکَ...» با توجه به معنایی که گفته شد، دعای فَرَج نامیده نمی شود، بلکه از دعاهایی است که شیعیان در حق حضرت امام زمان (عج) می نمایند و از اعمال شب 23 ماه مبارک رمضان محسوب می شود. البته، این دعا را در هر زمانی که یادی از آن حضرت شود، می توان خواند.[8] گفتنی است که دعاهایی که دارای مضامین بلند عرفانی و اخلاقی هستند و مطابق با روح و تعالیم قرآن و سنت است، نیازی به سند آن چنانی که در مباحث فقهی مطرح است، ندارد. البته دعاهای مزبور دارای سند مورد اعتماد هستند. [1] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 343، واژۀ «الفَرَج»، نشر دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق و مصحح: حسینی، سید احمد، ج 2، ص 322، نشر کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1416ق. [2] . ابن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 90، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411ق. [3] . البته، در جای دیگری این دعا با اندک تفاوتی آمده است که پس از نماز امام زمان (عج) خوانده می شود؛ (ر.ک: شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه،ج 8، ص 18، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.). [4] . عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح - جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة، ص 176، نشر دار الرضی، قم، چاپ دوم، 1405ق. [5] شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج 1، ص 58، موسسه فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول، 1411ق. [6] قطب الدین راوندی، الدعوات، سلوات الحزین، ص 134، مدرسه امام مهدی، قم، چاپ اول، 1407ق. [7] . طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق ، ص329، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412ق. [8] . شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، محقق و مصحح: خرسان، حسن الموسوی، ج3، ص103، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق؛ مفاتیح الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان، دعای شب بیست و سوم.
