شفع
نماز نافله شب، جزء نمازهای مستحبی و یازده رکعت، پیش از اذان صبح، که هشت رکعت آن «نافله شب» نام دارد، دو رکعتش به نام «شفع»، و یک رکعت دیگرش به نام «وتر» است. [۱]
تفاوت واژه (زوج) و (شفع) در قرآن چیست؟
«شَفع»؛ به معنای ضمیمه کردن چیزی به چیزی،[1] و مقارن و همراه بودن دو چیز[2] است. در آیه شریفه «وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»؛[3] شفع، اسم و به معنای جفت چنان‌که وتر به معنای تک است.[4] البته در تفسیر این آیه، مفسران اقوال و احتمالات فراوانی ذکر کرده‌اند. «زوج» در لغت، به معنای جفت و کسی که برای او قرین و همراه باشد، آمده است.[5] به هر دو قرین از مذکّر و مؤنّث در حیوانات که ازدواج یافته‌اند «زوج» گفته می‌شود.[6] به هر دو قرین در غیر حیوانات نیز زوج اطلاق می‌شود؛ مثل یک زوج کفش (یک جفت).[7] زوج و قرین زن، شوهر او است و زوج و قرین مرد، زن او است.[8] در قرآن کریم نیز زوج -به اعتبار قرین و همراه مرد- به زن اطلاق شده است: مانند: «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّة ...»؛[9] و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن»‏. بنابراین، زوج به کامل کننده دیگری و قرین و همراه او گفته می‌شود. به دیگر سخن؛ هر کدام از دو موجودی که با قرار گرفتن در کنار دیگری، آن‌را کامل می‌کند، زوج آن دومی می‌باشد؛ مثلاً مرد زوج زن و زن زوج مرد است. اما شفع؛ یعنی چیزی که همراه و ضمیمه می‌شود، در مقابل وتر که تنها است و ضمیمه و همراه ندارد.[10] [1] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 457، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‌4، ص 48، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش. [2] . ابن فارس، أحمد، معجم مقائیس اللغة، محقق، مصحح، هارون، عبدالسلام محمد، ج ‌3، ص 201، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1404ق. [3] . فجر، 3. [4] . قاموس قرآن، ج ‌4، ص 48؛ کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج ‏10، ص 232، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، 1336ش. [5] . قاموس قرآن، ج 3، ص 185؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 291، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق. [6] . قاموس قرآن، ج ‏3، ص 185؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص 384. [7] . مفردات الفاظ القرآن، ص 384 . [8] . «زوج المرأَة: بعلها. و زوج الرجل: امرأَته»؛ لسان العرب، ج ‏2، ص 292‏. [9] . بقره، 35. [10] . «شفع... أصلٌ صحیح یدلُّ علی مقارنَة الشیئین. من ذلک الشَّفْع خلاف الوَتْر»؛ معجم مقائیس اللغة، ج ‌3، ص 201؛ «[الشَّفْع]: نقیض الوتر»؛ حمیری، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، ج ‌6، ص 3499، بیروت، دار الفکر المعاصر، چاپ اول، 1420ق.‌
«شَفع»؛ به معنای ضمیمه کردن چیزی به چیزی،[1] و مقارن و همراه بودن دو چیز[2] است. در آیه شریفه «وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»؛[3] شفع، اسم و به معنای جفت چنان‌که وتر به معنای تک است.[4] البته در تفسیر این آیه، مفسران اقوال و احتمالات فراوانی ذکر کرده‌اند. «زوج» در لغت، به معنای جفت و کسی که برای او قرین و همراه باشد، آمده است.[5] به هر دو قرین از مذکّر و مؤنّث در حیوانات که ازدواج یافته‌اند «زوج» گفته می‌شود.[6] به هر دو قرین در غیر حیوانات نیز زوج اطلاق می‌شود؛ مثل یک زوج کفش (یک جفت).[7] زوج و قرین زن، شوهر او است و زوج و قرین مرد، زن او است.[8] در قرآن کریم نیز زوج -به اعتبار قرین و همراه مرد- به زن اطلاق شده است: مانند: «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّة ...»؛[9] و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن»‏. بنابراین، زوج به کامل کننده دیگری و قرین و همراه او گفته می‌شود. به دیگر سخن؛ هر کدام از دو موجودی که با قرار گرفتن در کنار دیگری، آن‌را کامل می‌کند، زوج آن دومی می‌باشد؛ مثلاً مرد زوج زن و زن زوج مرد است. اما شفع؛ یعنی چیزی که همراه و ضمیمه می‌شود، در مقابل وتر که تنها است و ضمیمه و همراه ندارد.[10] [1] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 457، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‌4، ص 48، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش. [2] . ابن فارس، أحمد، معجم مقائیس اللغة، محقق، مصحح، هارون، عبدالسلام محمد، ج ‌3، ص 201، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1404ق. [3] . فجر، 3. [4] . قاموس قرآن، ج ‌4، ص 48؛ کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج ‏10، ص 232، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، 1336ش. [5] . قاموس قرآن، ج 3، ص 185؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 291، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق. [6] . قاموس قرآن، ج ‏3، ص 185؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص 384. [7] . مفردات الفاظ القرآن، ص 384 . [8] . «زوج المرأَة: بعلها. و زوج الرجل: امرأَته»؛ لسان العرب، ج ‏2، ص 292‏. [9] . بقره، 35. [10] . «شفع... أصلٌ صحیح یدلُّ علی مقارنَة الشیئین. من ذلک الشَّفْع خلاف الوَتْر»؛ معجم مقائیس اللغة، ج ‌3، ص 201؛ «[الشَّفْع]: نقیض الوتر»؛ حمیری، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، ج ‌6، ص 3499، بیروت، دار الفکر المعاصر، چاپ اول، 1420ق.‌
عنوان سوال:
تفاوت واژه (زوج) و (شفع) در قرآن چیست؟
پاسخ:
«شَفع»؛ به معنای ضمیمه کردن چیزی به چیزی،[1] و مقارن و همراه بودن دو چیز[2] است. در آیه شریفه «وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»؛[3] شفع، اسم و به معنای جفت چنانکه وتر به معنای تک است.[4] البته در تفسیر این آیه، مفسران اقوال و احتمالات فراوانی ذکر کرده‌اند.
«زوج» در لغت، به معنای جفت و کسی که برای او قرین و همراه باشد، آمده است.[5] به هر دو قرین از مذکّر و مؤنّث در حیوانات که ازدواج یافته‌اند «زوج» گفته می‌شود.[6] به هر دو قرین در غیر حیوانات نیز زوج اطلاق می‌شود؛ مثل یک زوج کفش (یک جفت).[7] زوج و قرین زن، شوهر او است و زوج و قرین مرد، زن او است.[8]
در قرآن کریم نیز زوج -به اعتبار قرین و همراه مرد- به زن اطلاق شده است: مانند: «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّة ...»؛[9] و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن».
بنابراین، زوج به کامل کننده دیگری و قرین و همراه او گفته می‌شود. به دیگر سخن؛ هر کدام از دو موجودی که با قرار گرفتن در کنار دیگری، آن‌را کامل می‌کند، زوج آن دومی می‌باشد؛ مثلاً مرد زوج زن و زن زوج مرد است. اما شفع؛ یعنی چیزی که همراه و ضمیمه می‌شود، در مقابل وتر که تنها است و ضمیمه و همراه ندارد.[10] [1] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 457، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 48، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش. [2] . ابن فارس، أحمد، معجم مقائیس اللغة، محقق، مصحح، هارون، عبدالسلام محمد، ج 3، ص 201، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1404ق. [3] . فجر، 3. [4] . قاموس قرآن، ج 4، ص 48؛ کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج 10، ص 232، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، 1336ش. [5] . قاموس قرآن، ج 3، ص 185؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 291، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق. [6] . قاموس قرآن، ج 3، ص 185؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص 384. [7] . مفردات الفاظ القرآن، ص 384 . [8] . «زوج المرأَة: بعلها. و زوج الرجل: امرأَته»؛ لسان العرب، ج 2، ص 292. [9] . بقره، 35. [10] . «شفع... أصلٌ صحیح یدلُّ علی مقارنَة الشیئین. من ذلک الشَّفْع خلاف الوَتْر»؛ معجم مقائیس اللغة، ج 3، ص 201؛ «[الشَّفْع]: نقیض الوتر»؛ حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج 6، ص 3499، بیروت، دار الفکر المعاصر، چاپ اول، 1420ق.
- [سایر] آیا واژه بارک یا تبارک در قرآن آمده است؟
- [سایر] واژه عید در قرآن چند بار به کار رفته است؟
- [سایر] واژه دنیا و آخرت چند بار در قرآن آمده است؟
- [سایر] چرا در قرآن کریم در برخی آیات از واژه «قریه» و در برخی دیگر از واژه «مدینه» استفاده شده است؟
- [سایر] واژه تقوا در لغت و در قرآن کریم به چه معنی است؟
- [سایر] چالاکی و سستی در قرآن و حدیث با چه واژه هایی بیان شده است؟
- [سایر] نظر واژهشناسان و مفسران مسلمان درباره ریشه و معنای واژه تورات چیست؟
- [سایر] واژه «نصح» که در قرآن کریم بکار رفته، به چه معنا است؟
- [سایر] آیا استفاده قرآن از واژه های بیگانه؛ بر تأثیرپذیری آن دلالت دارد؟
- [سایر] مفهوم واژه انقلاب در قرآن و در فرهنگ سیاسی ایران چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مساله 702- از یازده رکعت نافله شب هشت رکعت را به نیت (نافله شب) و دو رکعت آن به نیت (نافله شفع) و یک رکعت به نیت (نافله وتر) به جا می آورد.
- [آیت الله علوی گرگانی] از یازده رکعت نافله شب، هشت رکعت آن باید به نیّت نافله شب ودو رکعت آن به نیّت نماز شفع ویک رکعت آن به نیّت نماز وتر خوانده شود، ودستور کامل نافله شب در کتاب‌های دعا گفته شده است.
- [آیت الله جوادی آملی] .هشت رکعت از یازده رکعت نماز شب به نیّت نافله شب و دو رکعت آن به نیّت نماز شفع و یک رکعت آن به نیّت نماز وتر اقامه می‌شود.
- [آیت الله اردبیلی] از یازده رکعت نافله شب، هشت رکعت آن باید به نیّت نافله شب، دو رکعت به نیّت نماز شَفْع و یک رکعت به نیّت نماز وَتْر خوانده شود. دستور کامل نافله شب در کتاب‌های ادعیه گفته شده است.
- [آیت الله علوی گرگانی] یک نفر میتواند برای خواندن صیغه عقد دائم یا غیر دائم از طرف دو نفر وکیل شود وامّا زوج بنابر احتیاط واجب نمیتواند از طرف زن وکیل شود و او را برای خود بطور دائم یا غیر دائم عقد کند ولی زن میتواند وکیل از زوج در قبول عقد خود بشود و احتیاط مستحبّ آن است که عقد را دو نفر بخوانند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] از یازده رکعت نافله شب، هشت رکعت آن به نیت نافله شب و دو رکعت آن به نیت نماز شفع و یک رکعت آن، به نیت نماز وتر خوانده می‌شود، آداب و مستحبات نافله شب در کتاب‌های دعا به طور کامل گفته شده است.
- [آیت الله نوری همدانی] از یازده رکعت نافلة شب ، هشت رکعت آن باید به نیت نافلة شب و دو رکعت آن به نیت نماز شفع و یک رکعت آن ، به نیت نماز وتر خوانده شود . و دستور کامل نافلة شب در صفحة 165 خواهد آمد .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] از یازده رکعت نافله شب، هشت رکعت آن باید به نیّت نافله شب و دو رکعت آن به نیّت نماز شفع و یک رکعت آن به نیّت نماز وتر خوانده شود. دستور کامل نافله شب در کتاب‌های دعا گفته شده است.
- [آیت الله بروجردی] از یازده رکعت نافلهی شب، هشت رکعت آن باید به نیت نافلهی شب و دو رکعت آن به نیت نماز شفع و یک رکعت آن به نیت نماز وِتر خوانده شود و دستور کامل نافلهی شب در کتاب‌های دعا گفته شده است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] قنوت در تمام نمازهای واجب و مستحب پیش از رکوع رکعت دوم مستحب است، ولی احتیاط آن است که در نماز شفع قنوت را ترک نماید و در نماز وتر با آن که یک رکعت است خواندن قنوت پیش از رکوع مستحب می باشد.