چگونه می‌‌شود فرزندان و اولیائشان در آخرت با هم باشند؟

برای یافتن پاسخی مناسب در ارتباط با پرسش مطرح شده، به سراغ قرآن کریم و روایات معصومان(ع) می‌رویم، تا ببینیم قرآن و روایات در این موضوع چه دیدگاهی را مطرح می‌کنند. قرآن کریم در باره چگونگی ملحق شدن فرزندان در قیامت با پدرانشان چنین می‌فرماید: «وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهین‏»؛[1] کسانی که ایمان آوردند و فرزندانشان به پیروی از آنان ایمان اختیار کردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق می‏‌کنیم و از (پاداش) عملشان چیزی نمی‌‏کاهیم و هر کس در گرو اعمال خویش است.
از ظاهر آیه شریفه بر می‌‏‌آید که در مقام منت و فضل پروردگار بر مؤمنان ساکن جوار رحمت الهی است. خدای سبحان بر مؤمنان منت می‌‏گذارد که به زودی فرزندانشان را - البته آنهایی را که در ایمان از پدران خود پیروی کردند- به خود آنان ملحق می‏‌کند، و بدین وسیله چشم پدران را روشن می‌‏سازد، و همین معنا خود قرینه‌‏ای است بر این‌که تنوین در کلمه «بایمانٍ» برای این است که بر درجه‌ای از ایمان دلالت کند، نه برای تعظیم ایمان.
در نتیجه معنای آیه این می‌‏شود که ما از میان نسل‌های مؤمنان، آنهایی را که در ایمان به خدا به نوعی از پدران خود پیروی کنند به پدرانشان ملحق می‌‏کنیم، هر چند که ایمانشان به درجه ایمان پدرانشان نرسد؛ چون اگر تنها آن فرزندانی را به پدران مؤمن ملحق کند که ایمانشان یا مساوی و یا کامل‌تر از ایمان پدران باشد، دیگر منت نهادن معنا ندارد.
از سوی دیگر، از این‌که پیروی در ایمان را مطلق و بی‌‏قید آورد، و همواره کلام مطلق منصرف به فرد روشنش می‌‏شود، ناگزیر باید گفت منظور از این پیروی، پیروی فرزندان بالغ است؛ زیرا خردسالانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده‌‏اند، ایمانشان هنوز ایمان صحیح نشده، پس قهراً مراد از ذریه، فرزندان کبیرند که مکلف به ایمان هستند. بنابر این، آیه شریفه، شامل فرزندانی که قبل از بلوغ از دنیا می‌‏روند نمی‌‏شود، و این منافات ندارد با این‌که اطفال و کودکان مؤمنان هم شرعاً محکوم به ایمان باشند.
مگر این‌که بگوییم: نکره آمدن ایمان عمومیت را می‏‌رساند، و معنا چنین می‏‌شود: ذریه ایشان در ایمان، که از پدران خود پیروی کرده‌‏اند، حال چه این‌که آن ایمان، ایمان واقعی باشد، یا ایمان به حسب حکم شرع باشد.
گفتنی است که سیاق امتنان، قرینه است بر این‌که ضمیر جمع در جمله «ما ألتناهم» و در «من عملهم» به «الذین آمنوا» بر می‌‏گردد، هم چنان که دو ضمیر در «اتبعتهم» و «ذریتهم» به مؤمنان بر می‌‏گردد؛ زیرا وقتی فرمود: «ما اینان را به آنان ملحق می‏‌کنیم»، جای این توهم بود که نکند خدا می‌‏خواهد از پاداش پدران کم نموده به فرزندان بدهد؛ لذا با جمله «وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ» خواست این توهم را دفع کند و بگوید کم کردن از پاداش پدران با امتنان منافات دارد، و معلوم است که آنچه با امتنان منافات دارد این است که از ثواب پدران کم کند نه از ثواب فرزندان. پس این بهترین دلیل است که دو  ضمیر «ما ألتناهم» و «من عملهم» هم به همان پدران مؤمن بر می‌‌‏گردد.
نتیجه این که: جمله «وَ الَّذِینَ آمَنُوا ...» جمله‌‌‏ای است استینافی که خدای تعالی در آن بر مؤمنان منت می‏‌گذارد که به زودی اولادشان را که به نوعی از ایمان، پدران خود را پیروی کرده‌‏اند به پدران ملحق می‌‏کند، هر چند که ایمان فرزندان به درجه ایمان پدران نرسیده باشد. و این کار را بدان جهت می‏‌کند که پدران خشنود گشته چشمشان روشن شود، و در عین حال از پاداش پدران چیزی کم نمی‌‏کند، و از ثواب پدران چیزی به فرزندان نمی‌‏دهد، که مزاحم حق پدران نباشد، و خدا خودش بهتر می‌‏داند که چه جور بدهد.[2]
این معنا از سخنان معصومان(ع) نیز به روشنی دریافت می‌شود: «عن علیّ(ع) عن النبیّ(ص) قال: إن المؤمنین و أولادهم فی الجنة»؛[3] امام علی(ع) از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که مؤمنان و فرزندانشان در بهشت با هم هستند.
«وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أَمَّا أَطْفَالُ الْمُؤْمِنِینَ فَیَلْحَقُونَ بِآبَائِهِم‏»؛[4] همچنین امام باقر(ع) می‌فرماید: فرزندان خردسال مؤمنان(در بهشت) به پدرانشان ملحق می‌شوند.
همچنین ابن عباس از پیامبر اسلام(ص) نقل می‌کند: خدا درجه فرزندان آنها را بالا می‌برد تا با پدران مؤمن خود که در درجه و مرتبه بالایی هستند، نزدیک باشند.[5]
بنابر این، فرزندان انسان‌های با ایمان اگر آنان نیز اهل ایمان – حتی با مرتبه­ای پایین­تر - باشند و نیز کودکان، در قیامت به پدران خویش ملحق ‌شده  و در بهشت در کنار هم از نعمت‌های بی‌کران الهی بهره‌مند خواهند شد.                       [1] . طور 21. [2] . ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏19، ص 12- 13، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 19، ص 16- 18، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374ش؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏9، ص 250- 251، ناصر خسرو، تهران، 1372ش؛ حسینی همدانی سید محمد حسین انوار درخشان، ج‏15، ص: 497 – 498. کتابفروشی لطفی، تهران، چاپ اول، 1404 ق. [3] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد ج ‏3، ص 250، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [4] . همان، ج ‏3، ص 248. [5] . طحاوی، أبو جعفر أحمد بن محمد، شرح مشکل الآثار، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، ج 3، ص 107، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ اول، 1415ق؛ حسکانی، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمودی‏، محمد باقر، ج ‏2، ص 273 – 274، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1411ق؛ مرعشی تستری، قاضی نور الله، احقاق الحق و إزهاق الباطل، ج ‏14، ص 677، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، قم، 1409ق.